Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1994, Blaðsíða 3
l-ESBflg
@ [0] n] [o] 0ig [b] [g 0 ig [s| □ [n] [g
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Konrad
Maurer var prófessor í Miinchen, lærður í ísl.
bókmenntum, talaði málið og var mikill íslands-
vinur. Hann ferðaðist um ísland sumarið 1858,
hélt dagbækur og skrifaði ferðabók, sem týnd-
ist þar til að handritið fannst nýlega í skó-
kassa. Af þessu tilefni er rætt við Kurt Schier,
prófessor í Miinchen, um Konrad Maurer og
birtur er á bis 4-5 kafli úr ferðabókinni í þýð-
ingu Baldurs Hafstað.
Glæpur
og refsing er heiti á grein eftir Einar Má Guð-
mundsson rithöfund um Svein Bjamason úr
Alftaveri, sem fluttist til Vestmannaeyja og var
dæmdur þar fyrir aðild að ráni. Hann afplánaði
í tugthúsinu í Reykjavík og náði sér þar í konu,
Hólmfríði frá Múlakoti, sem sat inni fyrir fjög-
ur frillulífsbrot. Þau settust síðar að í Eyjum
og Sveinn lauk ferli sínum sem hreppstjóri.
Sigurjón
Ólafsson myndhöggvari hefur verið kynntur á
nýstárlegan hátt. Kvikmyndafélagið AX hefur
unnið myndband í samvinnu við kunnáttufólk
og fjallar það einvörðungu um portrettmyndir
Siguijóns. Þetta tókst svo vel, að myndbandið
fékk í Bandaríkunum verðlaunin „Silver Screen
Award“.
STEINN STEINARR
Heimurinn
ogég
Þess minnist ég, að mér og þessum heimi
kom misjafnlega saman fyrr á dögum.
Og beggja mál var blandið seyrnum keimi,
því báðir vissu margt af annars högum.
Svo henti lítið atvik einu sinni,
sem okkur, þessa gömlu fjandmenn, sætti:
að Ijóshært barn, sem lék í návist minni,
var leitt á brott með voveiflegum hætti.
Það hafði veikum veitt mér blessun sína
og von, sem gerði fátækt mína ríka.
Og þetta barn, sem átti ástúð mína,
var einnig heimsins barn - og von hans líka.
Og við, sem áður fyrr með grimmd í geði
gerðum hvor öðrum tjón og falli spáðum,
sáum það loks í Ijósi þess, sem skeði,
að lífið var á móti okkur báðum.
Nú ölum við ei lengur beiskju í barmi
né byrgjum kala neinn í hjörtum inni,
því ólán mitt er brot af heimsins harmi
og heimsins ólán býr í þjáning minni.
Steinn Steinarr (skýrður Aðalsteinn og var Kristmundsson) f. 1908, d.
1958, var brautryðjandi í módernískri Ijóðagerð á íslandi. Fyrsta Ijóðabok
hans kom út 1934, en mesta byltingarverk hans var Ijóðabálkurinn Tíminn
og vatnið.
Ellimörk
Egils
Isíðasta hefti Skírnis er ritgerð eft-
ir bandarískan bókmenntafræð-
ing, Jesse L. Byock, sem kennir
fornbókmenntir í Kalifomíuhá-
skóla. Ritgerðin nefnist Haus-
kúpan og beinin íEgils sögu. Þar
er því haldið fram, að hauskúpa
sú hin mikla, sem sagan segir,
að upp hafi verið grafin þegar kirkja var
gerð á Mosfelli, hafi borið þess merki, að
eigandi hennar hafi þjáðzt af sjúkdómi þeim
sem kenndur er við Paget. Sagan sjálf ger-
ir því skóna, að sá maður hafi verið Egill
Skalla-Grímsson. Og því til stuðnings er í
ritgerð þessari bent á tiltekin atriði í kveð-
skap Egils og lýsingu sögunnar á eðlisfari
hans.
Þar er skemmst af að segja, að röksemd-
ir höfundar fyrir þessari sjúkdómsgreiningu
á hauskúpunni eru mjög svo sannfærandi.
Um líkumar til þess, að þarna sé kominn
„hjálmakiettur“ Egils Skalla-Grímssonar,
gegnir kannski öðru máli. Það segir nokkuð
um ástand fræðanna, að enn sveiflast álykt-
anir fræðimanna frá því, að Egill hafi aldrei
verið til, yftr í það að velta sjálfri hauskúpu
hans fyrir sér og ráða af henni heilsufar
hans og skapgerð.
Ritgerðarhöfundur vitnar í 58. vísu Eglu
um sjúkdómseinkenni Egils; en sú vísa er
eignuð honum fjörgömlum. Hún hefst á
þessa leið:
Vals hefk váfur helsis;
váfallr em ek skalla.
Þetta skýrir hann á sama hátt og áður hef-
ur gert verið: Hefk váfur helsis vals; ek em
váfallr skalla, þar sem fleirtölumyndin váfur
merkir riða, og helsi merkir annaðhvort klafi
eða hálsfesti, en valr er hestur. Helsis valr
þýðir þá hestur klafans eða hálsbandsins,
sem er háls. Váfallr merkir háskalega hrös-
ull; en skalla væri sjálfstætt þágufall (án
fallvalds). Meiningin ætti þá að vera: Ég
hef riðu i hálsinum; mér er hætt við að
detta á skallann.
Um þessa túlkun vísupartsins er það helzt
að segja, að hún er ósennileg í meira lagi.
Gamlir menn tina ekki hálsinum heldur
höfðinu, eða eins og segir í Orðabók Menn-
ingarsjóðs um sögnina að tina: „riða höfðinu
í sífellu og ósjálfrátt." Og setningin „ek em
váfallr skalla“ með þessum afkáralega
þágufallslið nær naumast nokkurri átt, hvað
sem öðru líður.
Sé það hins vegar haft í huga, hvað Eg-
ill var út undir sig þegar hann orti „fólgið",
virðist eðlileg merking þessa vísuparts blasa
við, því þá er hér á ferðinni orðaleikur ein-
mitt af því tagi sem var eftirlæti Egils.
Þá yrði röð orðanna þessi: Hefk skalla-
váfur helsis-vals; ek em váfallr. Helsi merk-
ir umfram allt klafi eða ok; en oks hestur
merkir uxi (sbr. uxa-kenningarnar okbjörn
og okhreinrí). Síðan er orðaleikurinn í því
fólginn, að uxi nefndist í skáldamáli einnig
öldungr, svo að hér stæði: Ég hef öldungs-
hausriðu; mér er hætt við að detta illa.
Til samanburðar nægir hér að minna á
orðaleik Egils í 22. vísu Arinbjarnarkviðu,
þar sem örlátur maður er kallaður „söku-
nautr Sónar hvinna“.
Þessi skýring á vísupartinum myndi vita-
skuld engu breyta um niðurstöður þeirrar
ágætu ritgerðar, sem hér er drepið á. En
Egils vegna þykir rétt, að á hana sé bent.
Reyndar birtist hún á prenti fyrir fjörutíu
árum, en virðist að vonum hafa farið fram
hjá ýmsum.
Skapgerðar-afbrigði Egils og þeirra
frænda virðist ef til vill ekki þurfa á þeirri
skýringu að halda, að þau stafi af sjaldgæf-
um sjúkdómi, enda þótt sams konar sér-
kenni gætu af honum sprottið. Og það sem
Egill barmar sér undan í síðasta kveðskapn-
um sem honum er eignaður, er naumast
mikið annað en býsna algeng ellimörk, svo
sem fótfúi og þverrandi sjón og heyrn. Hann
lítur með trega til liðinna daga, þegar hann
naut gæfu og frama í vinfengi tiginna
manna, sem kunnu vel að meta skáldskap
hans. Nú er öldin önnur. Þetta er hinn venju-
legi barlómur þeirra sem gerast ellihrumir.
í framhaldi vísunnar, sem um var rætt, seg-
ir:
blautr eram bergis fótar
borr, en hlust es þorrin.
þar sem blautr merkir linur, og erum er
sama og er mér; en bergis fótr (annars stað-
ar haft bergifótr) kynni e.t.v. að þýða naut.n-
arfótur (J. Fritzner segir að lýsingarorðið
bergisamligr merki „begjærlig efter at
nyde“), og bergifótar bo/’rþýddi þá að líkind-
um: bergifótur sem bor; svo ad hér kveðst
gamli seggur orðinn duglaus að glingra við
kvenfólk og heyrnarlaus í þokkabót. Hitt
er svo annað mál, að þessu liefur hann vafa-
laust logið.
HELGI HÁLFDANARSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. SEPTEMBER 1994 3