Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1994, Qupperneq 3

LESBOK
0 [u 0 n m ini] 0 a m g □ ® ni
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Forsendur
framfara í íslensku þjóðfélagi, er heiti á grein
eftir Stefán Ólafsson dósent. Hún fjallar um
hugarfar, skipulag og hagvöxt, en Stefán telur
að vandi þjóðarinnar liggi á skipulagssviðinu
og í stefnumótun og að íslendingum hafí ekki
tekist nægilega vel að losna úr viðjum verndar-
stefnu, bæði innanlands og gagnvart öðrum
þjóðum.
Marx
og Engels, höfundar kommúnismans, hafa báð-
ir vikið að íslandi í ritum sínum og sýnilega
haft lítið álit á landsmönnum: „ Ég hef oftsinn-
is freistast til þess að vera stoltur af því að
vera þó ekki Dani, hvað þá íslendingur", skrif-
að Engels og ennfremur: „íslendingar þrífast
ekki nema loftið lykti af úldnum físki“. Um
ísland í ritum Marx og Engels skrifar Óskar
Bjarnason.
Skólinn
„Skólastefna undangenginnatveggja áratuga
hefur markast af stöðugri afturför í þekkingu
og færni nemenda í grunnskólum og framhalds-
skóium, þegar á heildina er litið“ , segir Siglaug-
ur Brynleifsson í grein sem heitir „Skóli ætlað-
ur nemendum. Hann hefur gluggað í nýja skóla-
frumvarpið og finnur þar ýmislegt sem gæti
horft til framfara.
BENEDIKT GRÖNDAL
Vorvísur 1859
Köld ertu, móðurmold, mæt þó og unaðsæt; ríður um reginleið rósfagurt norðurljós. Sæl er í djúpum dal döggin um leiti snögg, leika við tæran læk Ijómandi fjallablóm. Hreyfist með branda bif blóðvakin und á þjóð; glymur við gunnar straum grein hver og akurrein. Friðar er farin tíð, fundur á víga grund; fram leiðir fólka sveim frónbaldur Napóelon.
Sólin af austri sæl sveimar um bláan geim, moldrúst og kumlin köld krýnir hún geislum sín. Fræ eru í foldu ný falin um völl og dal; líf muntu, sunna Ijúf, leiða í ungan meið. Hvert stefnir élið hart hildar með ráðin gild? Sýður við sólar hlið særinn og dauðinn hlær. Sunna hin sama enn svífur um aldar líf dapran er dreyra hjúp dró yfir Waterloo.
Ginnmóðug glymur hrönn gæheima vakin blæ, yngir upp aldinn söng ólm fyrir Garðarshólm. Glaður um skýja skeið skærhvítur röðull hlær; bein stendur blossa rún bláfjalla tindum á. Ein situr eyjan mín, ítur og mjallahvít, blikandi dregin dúk, drós, það er norðurljós! Hulin í jökulhvel, hringuð af Rán í kring þreyirðu þýð í sæ, þegjandi jökulmey!
Rennir að austurs unn augum frá gömlum haug Gunnar og geisla hrönn glýjaður horfir í. Nýrri þú heilsar hýr, hólbúi, frelsis sól - svikin úr auðar eik eymd farin burt og gleymd. Brostu því betri víst blær fyrir geislum hlær, yngir upp aldinn söng unn viður segulbrunn. Heyrirðu Heljar spor harðstigin vígs um garð? Fjáð brýnir foldar þjóð fleina við Gerastein.
Sverð lít ég svífa hörð sólar um fimbulstól, dreyrinn um himins dyr dreifist úr skýja kleif. Hleypir nú feigum hóp hundmargur yfir grund, stendur við Gjallar grind gráslegin Hel og blá. Svanni mun ítur senn sinn gefa rauðan munn fijálsum og fleygi gulls frjáls bjóða Ijósan háls. Sól gyllir sæ og dal, slær yfír tind og hlær; köld ertu, móðurmold, mæt þó og unaðsæt!
Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson, 1826-1907, var fræðimaður og skáld og fyrstur Islendinga til að Ijúka meistaraprófi i norrænum fræðum frá Hafnarhé- skóla. Sjá nánar um hann i grein um Dægradvöl Benedikts Gröndals, sem birtist ( Lesbók 15. okt.
B
B
Grannt, heitt
og kynhungrað
Samfélag nútímans er óskap-
lega flókið, það fer víst
ekki milli mála, og verður
sífellt flóknára. Það sem
forðum daga virtist barna-
leikur einn sýnist nú oft á
tíðum á engra færi annarra
en sérfræðinga og stofn-
ana þeirra.
Ég man þá tíð í árdaga er flestir gátu
farið í bakarí og haft erindi sem erfiði.
Þar fengust franskbrauð og normalbrauð,
sem voru óholl að flestra mati og jafnframt
góð, og heilhveitibrauð og rúgbrauð sem
voru holl og vond. Síðan bættust malt-
brauð við. Hvert barn gat farið út í búð
að kaupa brauð.
Svo fór allt úr böndunum eins og á öðr-
um sviðum þjóðlífsins. Skyndilega bættust
við tugir brauða undir flóknum nöfnum
sem ekkert gáfu til kynna um innihald eða
útiit. Bakarar reyndust slíkir orðlistamenn
að hvert nútímaskáld mátti vara sig.
Að vísu leikur grunur á að sköpunar-
starfið hafi ekki verið eins þróttmikið þeg-
ar deigið var hnoðað og brauðin bökuð í
ofnunum. Þau virtust þróast hægar en
nafngiftirnar óskiljanlegu enda rak af-
greiðslufólkið ósjaldan í vörðurnar þegar
fólki varð á að grennslast fyrir um hvað
byggi að baki orðunum.
Hvað er t.d. í skólabrauði, eða bónda-
brauði, já, eða ráðherrabrauði? Kannski
ráðherrar?
Ég minnist sögu af rosknum manni sem
fyrir nokkrum árum fór í brauðbúð og bað
um rúnnstykki.
„Hvernig rúnnstykki?" spurði af-
greiðslustúlkan.
Það kom svo á gamla manninn að hann
svaraði að bragði:
;,Kringlótt.“
Nú á dögunum kom ég í brauðbúð eina
og sá þegar að sköpunarmáttur bakaranna
var síst þorrinn. Fyrir framan mig í hillu
sá ég fjórar gerðir brauða sem hétu „grönn
brauð“. Það sem mér þótti einna athyglis-
verðast við þessi grönnu brauð var það
að þau voru feitustu brauðin í búðinni,
akfeit, svo að önnur brauð virtust standa
á horleggjunum í samanburði við þau.
Þegar ég spurði afgreiðslukonuna hverju
sætti að slíkir fítuhlunkar kölluðust grönn
brauð horfði hún á mig ákaflega tortrygg-
in líkt og hún hefði sjaldan séð slíka fá-
vísi saman komna á tveimur fótum.
„Þetta er heilsubrauð," sagði hún svo.
„Af hverju í ósköpunum heita þau þá
ekki heilsubrauð,“ spurði ég.
Konunni vafðist eitthvað tunga um tönn
við svo greindarlega spumingu en mér
skildist þó að þetta með heilsu væri orðið
úrelt og enginn vildi lengur leggja sér
neitt það til munns sem innihéldi heilsu.
Ég var nú orðinn ærið forvitinn og ákvað
að eta grannt brauð enda augljóslega bestu
kaupin sakir hins gríðarlega ummáls. Ég
spurði því konuna hvert þessara fjögurra
grönnu brauða hún myndi kaupa stæði hún
í mínum sporum.
Konan var nú greinilega farin að finna
til samúðar með mér og lái henni hver sem
vill. Hún hallaði sér að mér og sagði:
„Yss, ég myndi ekki líta við þeim.
Kauptu frekar þetta brauð hérna.“ Hún
benti mér á annað brauð sem ég keypti
þegar og gekk á braut.
Síðan þetta gerðist hafa þessi brauð
nokkrum sinnum orðið á vegi mínum og
heita þá ýmist grönn brauð, grönnbrauð
eða gron brauð — og nú nýverið sá ég þau
undir nafngiftinni g-brauð sem er óvenju
slóttugt bragð eftir að g-bletturinn fannst.
Svona illa getur nú farið fyrir lýsingar-
orðinu grannur.
Fleiri lýsingarorð eru líka í allmikilli
hættu. Ekki fyrr hafði raunum mínum í
málum grannra brauða lokið en ég heyrði
þessa auglýsingu í útvarpinu:
„Seljum í dag heitustu föt sumarsins."
Eftir nokkra könnun á heitum fötum
komst ég að þeirri niðurstöðu að gömlu
heitu fötin eins og ullarnærbrækur, -bolir
og -sokkar eru ekki heit lengur, heldur
hallærisleg. Heit föt eru nú efnisrýrir bol-
ir, helst gagnsæir, pínupils og fleiri flíkur
sem engu skýla. Þannig eru heit föt farin
að merkja köld föt eins og grönn brauð
feit brauð.
Sama dag og lýsingarorðið heitt féll af
stallinum las ég frétt í einu víðlesnu
morgunblaði um Madonnu. Þar stóð eftir-
farandi: „Hin kynhungraða Madonna ...“
Og af því að ég er að verða gamall og
grár fór ég að hugsa um þá veröld sem
eitt sinn var þegar konur voru graðar eða
jafnvel hjólgraðar, eða að minnsta kosti
vergjarnar — og þótti nokkur prýði að.
Svo fór ég að hugsa um bóndann á
Bala sem eitt sinn endur fyrir löngu stát-
aði af graðhestum sínum — en situr nú
uppi með kynhungraða fola.
Og aumingja þeir!
ÞÖRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 29. OKTÓBER 1994 3