Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.1995, Síða 12

RANNSOKN I R
I S L A N D I
25% 50% 75%
hlutfall lúpfnu I fóöri
ÁT sauðfjár og meJtGJileiki lúpínu kjú snuðfé eftír bJulfalli hennar í fóðri.
Umsión: Siaurður H. Riahtnr
100%
80%
60%
40%
20%
0%
c
ro
lúpína \_ gras
léttbeitt
hólf
‘1
i
■H
þungbeltt
hólf
28. júní 30. júli 4. sept.
BREYTINGAR á lúpínuáti sauðfjár eftir því sem magn
beiskjuefnisins lúpaníns breytist.
Nýting alaska-
lúpínu fyrir sauðfé
síðari árum hefur skapast mikil umræða um
gagnsemi alaskalúpínunnar (Lupinus nootkat-
ensis), og hefur henni ýmist verið hampað sem
bjargvætti í endurheimt glataðra landgæða
eða hún fordæmd sem bölvaldur smágerðrar
flóru landsins. Hér verður þó sjónum aðeins
beint að hugsanlegri nýtingu hennar sem fóð-
uijurt í íslenskum landbúnaði.
Lúpínur eru auðugar af
næringarefnum og gætu
því verið vænlegar beiti-
jurtir í íslenzkum
landbúnaði.
Eftir
JÓHANN
ÞÓRSSON
og ÓLAF GUÐ-
MUNDSSON
forsaga
Lúpínan er af ertublómaættinni (Fabace-
ae). Jurtir af þeirri ætt eru yfirleitt auðmeltar
jórturdýrum og þær einkennast gjarnan af
háu næringarefnahlutfalli. I sumum tilvikum
eykst meltanleiki lúpínu fram yfir mitt sum-
ar, öfugt við flestar aðrar beitaijurtir. Jurtir
af ertublómaættinni teljast því vera mjög
gott fóður og víða erlendis eru tegundir af
ertublómaættinni helstu beitaijurtirnar. Refa-
smári (Medicago sativa) er dæmi um slíka jurt.
Lúpínu er nú sáð í talsverðum mæli á hveiju
ári. Þrátt fyrir að slíkt sé enn sem komið er
eingöngu gert í þágu landgræðslu, má ætla
að á komandi árum verði þau svæði að ein-
hveiju leyti nýtanleg til beitar. Sauðfé virðist
sólgið í lúpínu, því oft má sjá fé bíta lúpínu-
toppa á vorin, enda eru ýmsar tegundir lúpínu
nýttar til beitar, t.d. í Eyjaálfu.
Þetta kveikti áhuga á að gera tilraunir á
nytsemi alaskalúpínu sem fóðuijurtar. Því
voru gerðar fóðrunartilraunir á vegum fóð-
urdeildar Rannsóknarstofnunar landbúnað-
arins (RALA) og Landgræðslu ríkisins (Lr)
og fékkst styrkur úr Rannsóknasjóði Rann-
sóknaráðs til verksins. Markmiðið var, auk
þess að kanna át og nýtingu sauðfjárins á
lúpínunni, að rannsaka hvort munur væri á
þessum þáttum eftir því hvort féð hafði kynnst
lúpínu áður.
Fóðrunartilraunirnar fóru fram í rannsókn-
HLUTFALL MELTANLEIKI
BITINNA JURTA BITINNA JURTA
LÚPÍNU- oggrasát og heildarmeltanleiki bit.inna jurta eftir
beitarþunga á blandaðri lúpínu- oggrasbeit.
0
l.júní 21. júlí 9. sept
BREYTINGAR á efnainnihaldi lúpínu yfir sumarið.
arstofu RALA fyrir búfé á
Keldnaholti. Sauðfé var fóðrað á
blöndum af grasi og lúpínu sem
voru allt frá því að vera hrein
lúpína og yfir í að vera hreint
gras. Lúpínan sem var notuð var
slegin á mismunandi tímum sum-
ars þannig að lúpínan var af
mismunandi þroskastigi. Fylgst
var með hversu mikið var étið
af hverri fóðurgerð og jafnframt
mælt hversu stór hluti fóðursins
meltist og nýttist hjá dýrunum.
Einnig hafa verið gerðar beitart-
ilraunir á lúpínu á landi Lr í
Gunnarsholti.
NlÐURSTÖÐUR
LUPINA í blóma.
>1 ljós kom að sauðféð át lúpínu þegar hún
var gefin með grasi og átið virtist lítið minnka,
og ekki marktækt, þegar hlutur hennar óx f
fóðrinu upp undir 75%. Þegar eingöngu var
fóðrað með lúpínu hætti féð hins vegar nær
alveg að éta. Virðist hún því ekki henta ein
og sér sem fóðuijurt, þrátt fyrir það sem
fyrr er sagt um ásókn í hana. Ekki var mark-
tækur munur á meltanleika lúpínunnar þegar
hún var gefín með grasi, hvort sem um 25
eða 75% af fóðrinu var lúpína (mynd 1).
Ekki var hægt að mæla meltanleika þegar
fóðrað var á lúpínu eingöngu vegna þess hve
lítið .ást af henni.
Meltanleiki lúpínunnar hjá fénu var breyti-
legur eftir tíma sumars. Hann var hæstur á
miðju sumri (74%) en lægstur í september
(61%) þegar trénisinnihald var hlutfallslega
hæst. Þessum tölum svipar til niðurstaðna
úr mælingum á meltanleika vallarfoxgrass,
sem er góð fóðuijurt og mikið ræktað í túnum
hérlendis. I fóðurtilrauninni kom enginn mun-
ur fram á meltanleika eða áti, hvort sem féð
það hafði áður kynnst lúpínu í sumarbeitar-
högum eða ekki.
Eins og áður segir, virðist sauðfé sólgið í
lúpínu. Með því að mæla ákveðin efni í saur
fjárins, svokallaða n-alkana, er hægt að sjá
hversu stór hluti þess sem fé bítur er lúpína
og gras. Með þessari aðferð er einnig hægt
að mæla meltanleika bitins gróðurs. í beitartil-
raununum kom í ljós að ef nægilegt framboð
er af lúpínu getur hún verið yfir 60% af því
sem étið er (mynd 2). Einnig kom í ljós mun-
ur á meltanleika gróðursins á milli beitar-
hólfa, því mun hærri meltanleiki mælist þar
sem minnst var beitt. Þar var lúpína einnig
stærsti hluti étins gróðurs, og styður það fyrri
fullyrðingar um að plöntur af
ertublómaætt séu yfirleitt auð-
meltar jórturdýrum - og því
gott fóður. Munur á lúpínuáti
sem kemur fram á milli hólfa
skýrist af því að í þungbeitta
hólfinu var búið að éta nærri
alla lúpínuna áður en mælingar
fóru fram. Þessar mælingar
voru gerðar seint að sumrinu
og gilda því ekki fyrir önnur
tímabil.
Beiskjuefni
Þegar át fjárins var skoðað,
með tilliti til þroskastigs lúpín-
unnar, kom í ljós greinileg
aukning eftir því sem lengra
leið á sumarið (mynd 3). Ástæðuna má rekja
til þess að í lúpínunni eru mjög bragðvond
efni, svokölluð kínólín beiskjuefni, og geta
sum þeirra valdið eitrunareinkennum, sé
þeirra neytt í mjög miklum mæli. Magn þeirra
minnkar þó eftir því sem á sumarið líður.
Þessi flokkur beiskjuefna hefur verið talinn
svo einkennandi fyrir lúpínuættkvíslina að
hann er oft nefndur lúpínubeiskjuefni einu
nafni, þó þau megi finna víðar, t.a.m. í kart-
öflum við ákveðnar aðstæður. Hér hafa fund-
ist allt að átta mismunandi beiskjuefni í ala-
skalúpínunni.
NÆSTU skref
I fóðrunartilraunum kemur berlega í ljós
að helstu vankantar lúpínunnar tengjast
beiskjuefnainnihaldi hennar þar sem þau
draga m.a. úr lyst fjárins. Hins vegar er
næringarefnainnihald hennar og meltanleiki
það hár fram eftir sumri, að ef ekki kæmu
beiskjuefnin til, væri lúpínan mjög vænleg
beitaijurt. Vegna þessa hefur verið hafist
handa á RALA við að kynbæta alaskalúpínu-
stofninn með það að markmiði að beiskjuefna-
innihald lúpínunnar minnki og úr verði svo-
kallaður sætlúpínustofn. Þá verður vonandi
komin notadijúg jurt sem bæði má nýta til
landbúnaðar og landgræðslu á svæðum sem
henta til þess. En í þessu, eins og í öðru, er
fullrar aðgátar þörf og nauðsynlegt að gera
forrannsóknir áður^en til slíkrar notkunar
kæmi.
Höfundar eru líffræðingur og fóðurfræðingur á
Rannsóknastofnun landbúnaðarins. Rannsókn-
arráð ríkisins stendur að birtingu þessa greina-
flokks.