Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1996, Blaðsíða 11

— Besti náungi, Geiri. Voru margir að
versla?
— Það held ég ekki.
— Nú, varstu ekki þar? Notarðu ekki aug-
un, strákur?
— Jú. Hún var þar hún Guðný, ráðskonan
hjá honum Guðmundi forstjóra.
— Þetta líkar mér drengur minn. Og hvað
var hún Guðný að kaupa?
— Það veit é ... Ég held hún hafi verið að
kaupa kaffi og sýróp. Strákurinn veit að full-
orðnu fólki þykir kaffi gott og sjálfum þykir
honum sýróp mesta sælgæti.
Já, svona á það að vera, segir ráðherrann
og japlar á vindlinum. Svona var þetta hjá
okkur strákunum í Eyjum. Þegar við fórum
í búðina þá tókum við vel eftir öllu og sérstak-
lega hvað konurnar keyptu og svo hlupum
við heim til mömmu okkar og sögðum frá
því að Tobba í Stóru-Bár hefði keypt pund
af kaffi, pund af sykri og minni skammtinn
af grænsápu. — Hvað segirðu, keypti hún
pund af kaffí og hún keypti líka pund í hinni
vikunni! hrópaði mamma uppyfír sig. Ja, nú
þykir mér týra á tíkarskarinu og henni Tobbu,
og mamma klappaði saman höndunum og sló
sér á lær, en ég hélt áfram: Og hún Gunna
í Tröð keypti Grúnó tóbak fyrir kallinn sinn
og borgaði það i peningum því hann Gunnar
er ekki svo óbjörgulegur að skrifa svoleiðis í
reikning. Heyrðu kallinn, spyr þingmaðurinn
alvörugefínn, lánar hann Geiri tókbak?
— Það veit ég ekki, en hann gaf mér tvö
tveggja-aura stykki.
— Af hveiju?
— Ég fór í sendiferð til hennar Veróníku
og hann segist verða að vera góður við litla
stráka og ketti.
— Hvers vegna ketti?
— Hann segir að margir þeirra eigi hvergi
heima.
— En hunda? Á hann ekki líka að vera
góður við hunda?
— Það eru engir hundar.
— En hvað um hestana sem draga ösku-
vagnana?
— Þeir hafa heypoka um hálsinn og Geiri
selur bara mannabrauð.
Nú hlær ráðherrann dátt með hendurnar
í buxnastrengnum og það er dautt í vindlinum.
— Hvar er Óli? spyr strákurinn.
— Hann fór með mömmu sinni niður i skó-
búðina hans Lárusar Lúðvíkssonar að kaupa
túttur.
— Við mamma keyptum nýjar túttur um
daginn af því að það er að koma sumar.
— Það eiga allir strákar að fá nýja gúmmí-
túttur á vorin, þegar skóla lýkur, þær eru svo
léttar og gott að hlaupa í þeim.
— Það er gaman að horfa á hann Ingólf,
þegar hann er að binda utan um skókassann.
Hvemig getur hann verið svona fljótur?
— Hann er alltaf að þessu kallinn og orð-
inn vanur. Var hún Veróníka í eldhúsglugga-
num?
— Já, hún er alltaf bakvið gardínurnar —
maður sér hana vel.
— Hefurðu nokkurn tímann verið að hræða
hana Veróníku á kvöldin?
— Neeeeii ...
— Jæja strákur, svo þú hefur einhvern tím-
ann gert það? Það má ekki. Hún er amma
hans Óla míns.
— Ég held hún hafi ekkert orðið hrædd.
Þetta var svo lítið hjá okkur. Það mistókst
einhvern veginn. Það ískraði sama og ekkert.
— Það þarf tvinna, steinolíu, korktappa og
títupijón.
— Við vorum bara með teiknibólu.
— Það er aiveg ótækt. Ekkert undarlegt
þótt' ykkur mistækist.
— Óli Árna .gegir að það sé betra að nota
teiknibðlu því þá sé hægt að strekkja betur
á tvinnanum.
En nú var þessi einstaki ráðherra vel heima
í málunum og hafði afar sjálfstæða skoðun,
greinilega grundvallaða á reynslu: — Nei, það
verður að vera títuprjónn, hann skilar ískrinu
betur, og það verður að stinga honum þétt
niður með glerinu, eins djúpt og maður get-
ur, best að hafa fingurbjörg á puttanum,
væta tvirinann með steinolíunni og halda fast
um hann og strjúka langar strokur með kork-
tappanum. Þannig nær maður ámátlegu
hljóði. Verðurðu aldrei hræddur sjálfur?
— Stundum — pínulítið.
— Jæja lagsi minn, nú verð ég að fara að
stjórna landinu.
— Stjórnarðu landinu í alvöru?
— Jájá — og svo stjómar blessuð konan
mín mér! Hann hlær stórkallalega svo um-
fangsmikill maginn skelfur einhver ósköp og
þessi áhugasami valdamaður, sem talar við
stráka á jafnréttisgrundvelli, skálmar rösk-
lega inn í húsið á flókaskónum sínum með
breið og traustvekjandi alxlaböndin, sem
halda uppi efnismiklum buxunum.
Strákurinn fer yfir götuna á leið sinni heim
og í sama mund skýst leikarinn útum garðs-
hliðið sitt, kvikur í hreyfingum og hallar und-
ir flatt.
— Hvað ert þú að gera, nafni litli? spyr
hann.
— Ekkert.
Nýársþankar um
óljóða-farsóttina
Eftir GUÐMUND GUÐMUNDARSON
— Ekki var það nú stórt. Vertu samt ekki
að þvælast úti á götu, strætisvagninn fer að
koma og hann er bæði stór og hættulegur.
— Hann kemur voða sjaldan.
— Hann er á klukkutíma fresti og það er
meira en nóg fyrir litla stráka sem gá ekki
að sér.
— Mamma segir, að ég megi ekki vera
með hlaupagjörðina nema uppá gagnstéttinni.
— Það er alveg rétt hjá frú Önnu, hún er
svo indæl kona, en það er best að vera með
hlaupagjörðina uppí portinu bakvið húsið ykk-
ar.
— Það verður að vera löng braut.
— Noh, þá það. Mundu að vera alltaf kurt-
eis nafni litli, segir hann án tilefnis í kveðju-
skyni og tifar niður Besta-strætið, hatturinn
á skjön og neflangt höfuðið hallar undir flatt,
samanbrotin skjalataska uppí handarkrikan-
um.
Leikarinn er ágætur, en strákurinn hefur
heyrt að hann hafi leikið voðalega vondan
kaupmann í leikhúsinu, kaupmann sem tímdi
aldrei að gefa neinum neitt, og stráknum
hefur ekki þótt eins þægilegt að tala við leik-
arann eftir að hann heyrði þetta. Honum
finnst hann hefði heldur átt að leika hann
Geira því Geiri er aldrei nískur.
Nú eru tveggja-aura stykkin búin svo best
er að haska sér heim. Strákurinn heldur áfram
niður götuna og þá kemur stóri, svarti 7-
manna bíllinn hans Guðmundar forstjóra og
nemur staðar fyrir utan steingráa húsið hans.
Strákurinn stansar rétt til hliðar og fylgist
með.
Nettur einkabílstjóri skýst út úr bílnum,
trítlar hratt aftur fyrir hann og stendur svo
teinréttur við framdymar og bíður eftir hús-
bónda sínum. Forstjórinn birtist innan tíðar
á pallinum fyrir ofan tröppurnar, nemur stað-
ar andartak, lítur rannsakandi til beggja hliða,
svo heim að húsinu, setur upp gleitt bros og
vinkar konunni sinni, heldur svo áfram niður.
Bílstjórinn ókyrrist og tvístígur eins og fjör-
mikill foli. Forstjórinn færist hægt með yfir-
höfnum virðuleik niður þessar ellefu steyptu
tröppur og stoppar þrisvar sinnum með staðl-
að skælbros undir þykku nefí og vinkar kon-
unni sinni, og konan er í stofuglugganum á
neðri hæðinni, uppljómuð af innri gleði og
veifar í miklum ákafa og þrýstinn barmurinn
hristist af kæti. Forstjórinn er klæddur dökk-
um frakka með dökkgráan harðan hatt, dökk
spangargleraugu og svipurinn er dimmur og
strangur svo sem vera ber. Þetta er
hvunndagssvipurinn og strákurinn er hálfs-
meykur við hann.
Hins vegar er forstjórin með allt annan
svip á sunnudögum, þegar hánn gengur næst-
um kæruleysislega léttstígur niður þessar
sömu tröppur með köflóttan sixpensara á
höfðinglegum kollinum í reiðbuxum og leður-
stígvélum og konan hans tiplar hæversklega
á eftir honum mild á svip og þau eru að fara
í reiðtúr á tveimur hestum, sem bíistjórinn
ómissandi kemur með og heldur í fyrir utan
járnhliðið. Þá er allt að því glaðlegur svipur
á andliti forstjórans og það kemur fyrir, að
hann eins og slysast til að ávarpa börnin, sem
eru að sniglast í kringum hestana.
Þá er strákurinn kannski að klappa öðrum
hestinum og forstjórinn segir: — Þykja þér
þetta fallegir hestar, drengur minn?
— Já, þessi héma.
— Hvers vegna hann?
— Hann er rauðskjóttur.
— Rauðskjóttur? spyr strákurinn.
— Hann er rauður og hvítur — það heitir
rauðskjóttur. Hefurðu farið á hestbak?
— Já, í sveitinni í fyrrasumar.
— Þessir hestar eru of viljugir fyrir litla
stráka. Svo er eins og hann taki sér tak,
skiptir yfir í annan tón og hvunndagssvip: —
Færðu þig frá, drengur minn, svo þú verðir
ekki undir hestunum.
Lágvaxin og búlduleit konan brosir hlýlega
eins og hún er vön og bílstjórinn heldur í ístað-
ið fyrir hana og strákurinn er alveg hissa á
því hvað hún sveiflar sér léttilega á bak hest-
inum og hann veltir því líka fyrir sér hvort
hatturinn muni ekki fjúka af höfði hennar,
þegar hesturinn fer að hlaupa. Svo leggja þau
rólega af stað inn götuna í áttina að spítalan-
um og bílstjórinn horfir á eftir þeim með
undirgefna aðdáun í svipnum og húfuna milli
handanna.
En í dag eru engir hestar; forstjórinn er
saddur eftir matinn hennar Guðnýjar ráðs-
konu og þegar hann gengur útum hliðið opn-
ar bílstjórinn bílhurðina með derhúfuna í
hendinni. Forstjórinn endar þessa skrautlegu
ferð niður tröppurnar með því að vinka bless-
aðri frúnni, brosið sígur af andlitinu og hann
sest í framsætið; bílstjórinn iokar hurðinni
af mikilli kureisi og hleypur aftur fyrir bílinn.
Svo líður fjórhjólað draumaspilið niður Besta-
strætið.
Strákurinn er sannfærður um að þessi
dökkhattaði merkismaður veit uppá hár hvaða
bátar fóru á sjó í morgun.
Höfundur er malreiðslumaður.
arf ekki þjóðin að staldra
við og ræða málin í al-
vöru, þegar enginn kann
eitt einasta ljóð eftir
svokölluðu ljóðskáld,
sem hæst er hossað! Þau
eru að sjálfsögðu á ljóð-
skáldastyrk en sam-
kvæmt viðtali við útgefanda er algengast
að ljóðabækur seljist í 60-250 eintökum.
Algjör undantekning ef salan er hærri.
Það er af sem áður var t.d. þegar „Fagra
veröld“ Tómasar seldist upp á skömmum
tíma.
Fyrir hálfri öld voru atómskáldin farin
að misþyrma Ijóðagerðinni rækilega. Sá
kveðskapur er að langmestu gleymdur og
grafinn.
Síðan hófst „súrrealísk“ óljóðagerð, sem
sækir í hið ómeðvitaða, t.d. drauma, sem
ber að tjá, þótt allt samhengi vanti!! Loks
hvolfast yfir okkur svokölluð prósaljóð,
sem er algjört öfugmæli, þar sem prósi
er laust mál en ljóð er bundið mál. Þannig
virðist á síðustu áratugum einskonar sálu-
hjálparatriði í ljóðagerðinni að traðka í
svaðið allar menningarhefðir undir nýjum
nöfnum.
Tímanna tákn birtist einnig í því, að
naumast er til sá ritauli eða hortitta-klúðr-
ari, sem ekki klínir aftan við nafn sitt
orðinu: Skáld. Allir vegir færir, þar sem
ekki fyrirfinnast lengur nein mörk á milli
ljóðahefðar og fíflskapar!
Prósi
Hvers vegna skyldu allir þessir prósa-
puðarar vera að klína nafninu Ijóð aftan
við prósann? Þeir eru einfaldlega að villa
á sér heimildir, sigla undir fölsku flaggi!
Látum prósann vera prósa, án viðskeyt-
is, þá er málið leyst! Öll hjörðin ásamt
aðdáendum má í friði fara undir fána
prósans! Prósaljóð er og verður alltaf föls-
un og er einskonar hækja í prósa-píslar-
göngu þeirra, sem vilja ljóðhefðina feiga.
Ótrúlega mörgum gleymist að skáld-
gáfan er oftar en ekki tekin að erfðum
líkt og fögur söngrödd, hagleikur o.s.frv.
Ekki vil ég lasta að menn dundi sér við
að semja ljóð eða óljóð, eins og t.d. að
ráða krossgátur, skákþrautir o.fl. Hins
vegar er fáránlegt að titillinn skáld fylgi
slíku tómstunda-föndri.
Ýmsir gagnrýnendur og fjöldi mennta-
manna eru ólatir og á sífelldum hlaupum
Það ánægjulega er að
þjóðin er frá fornu fari
bólusett gegn þessari
ömurlegu farsótt! Neitar
að taka þátt í svindlinu,
hvað sem hástemmdu
lofi hinna hámenntuðu
líður.
til að styðja við hækjulið óljóða. Bjóða
alls konar útskýringar til að réttlæta
prósa-ruglið. Það ánægjulega er að þjóðin
er frá fornu fari bólusett gegn þessari
ömurlegu farsótt! Neitar að taka þátt í
svindlinu, hvað sem hástemdu lofi hinna
háriienntuðu líður!
Kennarastéttin
Sorglegt er að stór hluti kennarastéttar-
innar tekur þátt í því að eyðileggja brag-
eyra barnanna, spilla fögrum hugarheimi
þeirra til ljóðlistar og þjóðskáldanna. Vor-
kennir þeim að læra utanað vísur og ljóð
í stað þess að sýna börnum á einfaldan
hátt ljóðstafi og stöðu þeirra, sem auð-
velda lærdóminn. Þetta tæki aðeins örfáar
kennslustundir í íslensku. í stað þess eru
notaðar flóknar útskýringar, sem börnun-
um finnast hálfgerðar galdraformúlur,
þótt staðreyndin sé þveröfug ef rétt er
staðið að málum. Útkoman er afsiðun á
fomri arfleifð, sem íslenskan ein hefur
varðveitt. Hin ómetanlega og gullvæga
hefð bundins máls! Afsiðun æskunnar á
þessu sviði hefur verið svarað: „Mín kyn-
slóð hefir ekki áhuga á ljóðum11!!
Ég ætla að taka eitt dæmi af ótal mörg-
um um ljóðskáld og gagnrýnanda, sem
birtist í Lesbók Morgunblaðsins 14/10 ’95.
í einu verkefnahefti fyrir grunnskóla
er birt hið yndisfagra ljóð Jónasar Hall-
grímssonar:
Eg bið að heilsa. „Nú andar suðrið“.
Börnin eru upplýst um að ljóðaformið
hafi sprengt af sér „hlekkina“ og hafið
sig til flugs! Og svo kemur ný útsetning,
sem að sjálfsögðu heitir „Nú andar suðrið".
„DC 10 þotur
berið öllum upp í Breiðholti
kveðju mina“
Er þetta ekki heillandi og stórkostlegt!
Það er aldeilis flug í þessu ljóði og búið
að slíta hlekkina!
Þetta litla ljóð er eftir sjálfan Einar
Má Guðmundsson, sem talinn er eitt af
okkar fremstu ljóðskáldum og hér koma
hugleiðingar gagnrýnandans — aðeins
stuttir kaflar úr heilsíðu grein!
„Efnið er það sama, ljóðmælandi er að
biðja fyrir kveðju heim/uppí Breiðholt.
Titilinn er að finna í uphafsorðum sonnett-
unnar „Nú andar suðrið sæla vindum þýð-
um.“ Það er lykillinn að skilningi á ljóði
Einars, því vísunin gerir hugmynd höfund-
ar myndræna og skapar henni víðara bak-
svið... Einar er í Ijóðinu að ráðast gegn
þeirri gyllandi hugmynd, sem Jónas hefir
af landinu og umhverfiþess, hann „af-róm-
antískar“ hana. Hann er að gera góðlát-
legt grín að kvæði Jónasar. Hér er um
háðfærslu að ræða! Hann flytur alvarlegt
rómantískt efni niður á hverdagsplan og
færir textann til nútímalegra horfs, sneið-
ir burt „náttúrunostalgíuna“ sem er í son-
nettunni. Einar stendur í „ást-hatur“ sam-
bandi við Jónas. Hann sýnir honum virð-
ingu með því að yrkja Ijóð um Ijóð Jón-
asar og í annan stað er hann að velta
honum af þeim stalli, sem hann ótví-
rætt er á.
„Þetta held ég að komi fram í Ijóðinu
„Nú andar suðrið“ og einnig í athugasemd
hans um skautbúna og berstrípaða fjall-
konu. “
Þessi framangreinda hugvekja er blák-
öld staðreynd um ljóð, skáld og gagnrýn-
anda síðla árs 1995. Ég tel þetta mjög
táknrænt um virðinguna fyrir ljóðhefð-
inni! Að sjálfsögðu læt ég lesendum eftir
að dæma hugvekjuna. Þó kemur mér í hug
gamall málsháttur: „Hér syndum við fisk-
arnir, sagði hornsílið"!
Manni verður á að spyija menningarvit-
ana og þó einkum forsvarsmenn ljóðmenn-
ingar í háskólanum, sem lofsyngja prósa-
ljóðin óspart, hvort ekki sé á dagskrá að
mæla með verulegri hækkun á styrkjum
til nútíma-ljóðskálda ef þau eru farin að
puða í því að yrkja upp kvæði þjóðskáld-
anna til að votta þeim virðingu sína og
gera ef til vill góðláatlegt grín að þeim í
leiðinni?
Ég bara spyr??
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. FEBRÚAR 1996 1 1