Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1996, Qupperneq 7

LOFTBOLAIHALLAMALIÐ
HALLAMAUÐ (The Spirit
Level, útg. Faber 1996)
er nýjasta ljóðabók Sea-
mus Heaneys Nóbels-
skálds og sú fyrsta sem
kemur út eftir verðlauna-
veitinguna í fyrra. Fimm
ár eru á milli nýju bókar-
innar og Seeing Things sem ásamt The Haw
Lantern frá 1987 átti eflaust sinn þátt í því
að hann fékk Nóbelsverðlaunin.
Reyndar má segja að ferill skáldsins frá
Death of a Naturalist, 1966, hafi fljólega
fest hann í sessi sem eitt helsta skáld ensku-
mælandi þjóða, en Heaney er fæddur í Derry-
héraði á Norður-írlandi 1939. Heaney býr
nú í Dublin. Á árunum 1989-94 var hann
prófessor í ljóðlist við Oxfordháskóla og hef-
ur einnig kennt lengi við bandaríska háskóla.
Daglegt lif i óvœntu Ijósi
Ljóðin í Hallamálinu eru sum löng frásagn-
arkvæði eins og Heaney yrkir stundum, önn-
ur eru fáeinar línur. Bernska og uppruni eru
áberandi. Sjónarhorn Heaneys eru óvenjuleg
og hann yrkir oft um það sem engum dettur
í hug að yrkja um. í fyrirlestri sem birtist í
ritgerða- og fyrirlestrasafninu The Govern-
ment of the Tongue víkur hann að mikilvægi
ljóða skáldsins Patricks Kavanaghs
(1905-67) sem var líka íri. Hversdagsleg
yrkisefni Kavanaghs eða öllu heldur hvernig
hann sá daglegt líf í óvæntu ljósi orkaði
snemma á Heaney og gerði hann sáttari við
ljóðlistina. Hefðbundinn hátíðleiki getur drep-
ið niður vilja manna til að yrkja eða jafnvel
lesa ljóð, en að breyta daglegu tali í ljóðmál
og yrkja um það sem er hluti daglega lífsins
getur fært menn nær ljóðinu. Ljóðið er þá
ekki einkamál hástemmdra og lærðra manna
heldur á það erindi við fleiri: „Ég uppgötvaði
afrækta þætti daglega lífsins“, skrifar Hean-
ey um gildi Kavanaghs.
Gagnrýnandi Times Literary Supplement
bendir á að í Hallamálinu noti hann djarf-
legri orð en hann hefur tíðkað áður, orð eins
og „piss“, „shite“, „fuck“, „fucked", „cunt“
og „balled", en þó með viðeigandi grófleika.
Hlutur formsins mikill
Eins og helsti þýðandi Heaneys, Karl Guð-
mundsson, hefur orðað það við undirritaðan
er Heaney maður formsins, „mikill formmað-
ur“. Það er einatt formlegur grunnur í ljóðlín-
unum, til dæmis pentameter, fimm öfugir
tvíliðir sem hann þó bindur sig ekki alveg
við. Tollund-ljóðið I Hallamáli er reglulegur
pentameter. I lengri ljóðunum byggir skáldið
oft á pentameter og víða eins konar hálfrími
(„over, slaver, reaver"), sérhljóða- og sam-
Seamus Heaney var staddur á Grikldandi daginn
sem tilkynnt var í Stokkhólmi aó hann hlyti Nóbels-
verólaun fyrir bókmenntir 1995 JÓHANN HJALM-
ARSSON segir frá vióbrögóum skáldsins þegar
sonur hans sagói honum tíóindin í síma. Einnig seg-
ir frá fyrsta Ijóóinu sem Heaney orti eftir veitinguna.
SEAMUS Heaney. Andinn kom yfir hann í lest á leið til jarðarfarar.
hljóðarími eða venjulegu rími (,joy, Troy,
truck, muck“). Dæmi eru um „hljóðaleik"
eins og Karl Guðmundsson orðar það,- en
hann segir líka um ljóðin í bókinni yfirleitt:
„Það eru mörg fylgsni í þessu.“
„Hver lína verður listræn nautn út af fyr-
ir sig ein sér“, bætir Karl við og einnig:
„Hann leikur sér með málið og setur skrýtna
hluti saman: „as time fastforwards meðan
tíminn hraðframvinnst...““
Karl telur mörg ljóðin úrvinnslu á því sem
Heaney hefur verið áður með, en leggur líka
áherslu á klassísk áhrif sem geti stafað af
því að Heaney þýddi Dante og útlagði leikrit
eftir Sófókles, Philoctetes sem hann kallar
The Cure of Troy. Mikið ljóð í Hallamálinu,
Myccenea Lookout, byggir á Agamemn'on
eftir Æskilos.
Verólaunin og fylgifiskur þeirra
Heaney var á ferðalagi á Grikklandi ásamt
konu sinni og tveimur vinum þegar fréttin
barst út um Nóbelsverðlaun honum til handa.
Eftir hádegisverð og síðan gott bað hringdi
Heaney heim og sonur hans svaraði. Hann
kvaðst vera stoltur og Heaney sagði: „Um
hvað ertu að tala núna?“ Svarið var: „Þú
hefur fengið Nóbelsverðlaunin." Heaney kall-
aði á konuna og sagði við soninn: „Þú ættir
frekar að segja mömmu þinni þetta.“ Heaney
kveðst strax hafa fundið það á sér að hann
gæti það ekki: „Sérhver setning með orðunum
„fengið Nóbelsverðlaunin" hljómaði betur í
þriðju persónu eða annarri."
Það er oft sagt að rithöfundar skrifi ekk-
ert gágnlegt eftir að þeir hafa fengið Nóbels-
verðlaun. Þetta hefur eflaust haldið vöku
fyrir Heaney. Tíu dögum eftir vitneskjuna
um Nóbelsverðlaunin sat hann í lest á leið-
inni til Derry að fylgja frænku sinni til graf-
ar. í lestinni orti hann „lítið ljóð“ og eigin
viðbrögðum á eftir lýsir hann svo: „Eg var
alsæll, sloppinn."
Hreióurgeró i lófa dýrlings
Seamus Heaney talar í blaðaviðtali (The
Guardian 30. apríl) um tvenns konar ljóð.
Sum koma alsköpuð, önnur láta bíða eftir
sér, nálgast hægt. Skáldið veit af þeim, að
þau eru einhvers staðar nærri en til að höndla
þau þarf að ieggja á sig mikla vinnu.
Mörg ljóða Heaneys eiga upptök sín í því
sem felst í íhugunum skáldsins um bernsku
sína, eins og hann segir sjálfur (Sófi á fjórða
áratugnum, Ströndin). í Ströndinni (sjá að
neðan) er punktalínan eftir staf pabba eitt
af því sem ekki máist út, minningin lifir þrátt
fyrir aðfallið sem má hugsa sér m.a. sem
ásókn dauða og tortímingar.
Af mörgu er að taka í Hallamáli. Eitt ljóð-
anna sem fjallar um heilagan Kevin og svart-
þröst er áhrifamikið og segir töluvert um
vinnubrögð Heaneys og myndsköpun. í ljóð-
inu biðst Kevin fyrir í klefa sínum. Hann
réttir út armana en klefinn er svo þröngur
að önnur höndin með lófann upp nær út um
gluggann. Svartþröstur gerir sér þar hreiður
og verpir. Samkennd dýrlingsins vaknar og
hann gerir sér ljóst að hann þarf að halda
hendinni út líkt og grein vikum saman og
jafnt í sól sem regni.
Það er undir lesandanum komið hvemig
hann ræður ljóðið, „skilur" það. Er það trúar-
legt eða um manninn og náttúruna sem eru
eitt þegar Kevin gleymir sjálfum sér og fugl-
inum og jafnvel nafni árinnar þar sem hann
stendur á bakkanum?
Ljóðið er vissulega „hugsýn" með orðum
skáldsins, en bænin hljóðar svo: „Að strita
og kreíjast einskis." Trúarlegar skírskotanir
hins kaþólska Heaneys eru á nokkrum stöð-
um í Hallamáli. Heilagur Frans og hin mann-
lega og mjúka guðfræði hans og mildilega
boðun em skáldinu ofarlega í huga og æski-
leg fyrirmynd.
Að finna nýja loftbólu í hallamálið er ekki
svo auðvelt. En eigum við ekki að segja að
Seamus Heaney komist langleiðina í þeim
efnum, ekki síst þegar gripið er til skáld-
legra hrekkja.
ÞRJÚ LJÓÐ EFTIR SEAMUS HEANEY
Viðvik
„Hlauptu nú, sonur, eins ogút úrbáli
ogbiddu mömmu, ískyndi
að finna mér nýja loftbólu ’ íhallamálið
ognýjan hnút á þetta bindi. “
Samt held ég hann hafi glaðzt að éggafmig ekki
en stóð á mínu keikur
með brosi sem trompaði bros hans og vika-hrekki
og beið eftir næsta leik.
Ströndin
Punktalínan eftir eskistaf pabba
um Sandhólaströnd
er enn eitt það sem aldan máir ekki.
Eftirskrift
Og láta verða af því einhvern tíma
að aka vest’r í Clare, um Helluströnd,
í septem- eða október, er kul
og birta hækka hvort hjá öðru gildin
svo, að á aðra hlið er hafið ótt
í löðri og bliki, en inn til urðarlands
er flötur hellugrár á lóni lýstur
af leiftri svanaflokks er niður slær,
fjöðrum í hrófli hraflað, hvítt á hvítt,
fullvaxin höfuð, harðhaussleg og stolt,
vængfalin, reist, eða oní vatni í önn.
Vonlaust að ætla sér að stanza og stara
og festa sýn. Ert hvorki hér né þar,
flýtir, sem þekkt og framandlegt fer gegnum,
er stór mjúk sveiphögg haefa vagn frá hlið
og grípa hjartað grandlaust, slá því opnu.
Ljóðin eru úr The Spirit Level (Hallamálið), 1996.
Karl Guðmundsson þýddi
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31.ÁGÚST1996 7