Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1996, Blaðsíða 11

ÞAÐ ýlfraði sérkennilega þar
sem vindurinn þaut um rifið
plastið í glugga gamla skála
Fjallamanna á Fimmvörðu-
hálsi laugardaginn 2.
september 1989. Skálinn leit
hræðilega illa út. Stór hluti
af þakinu norðanmegin var
farinn út í veður og vind svo sjá mátti upp
í regnþrungin skýin. Gaflarnir voru þó báð-
ir uppistandandi og suðurhliðin var nokkuð
heilleg.
Við stóðum þarna þrír félagar, Óli Þór
Hilmarsson, Reynir Þór Sigurðsson og ég,
og með okkur var Elin Ögmundsdóttir og
sonur minn Grétar Sigfinnur, þá tæpra sjö
ára. Ófá sporin höfðum við félagarnir átt
yfir Fimmvörðuháls og á jöklana báða, sum-
ar og vetur. Allir höfðum við í ferðum okk-
ar lent í hrakningum á Hálsinum og vissum
því mæta vel að skálinn er lífsnauðsyn. Oft-
lega ræddum við um gamla skálann og okk-
ur fannst nauðsynlegt að fara nú að huga
að endurbyggingu hans.
Fjallamenn
Árið 1940, í upphafi heimsstyijaldar,
gerðist það að lítill félagsskapur sem nefndi
sig Fjallamenn lagði land undir fót og byggði
skála á Fimmvörðuhálsi. Markmið þessa
félags og helsta skemmtun var að fara víða
á fjöll og reyna sig í átökum við óblíða
náttúruna.
Skáli Fjallamanna á Fimmvörðuhálsi
veitti skjól næstu áratugina. En veður eru
stygg á Fimmvörðuhálsi og snjóar þungir.
Skáli frumheijanna stóð lengi af sér veður
og fannfergi en um síðir urðu náttúruöflin
honum yfirsterkari.
Skálinn bar smiðum sínum og hönnuðum
gott vitni. Kvistirnir á suðurhliðinni og for-
dyrið var einstök prýði auk þess setti gijót-
hleðslan í kringum skálann mikinn svip á
skálann. Þetta var eitthvað annað og meira
en gámalagið á skálum sem nú tíðkast að
byggja á fjöllum.
Fjallamenn eltust og slarkferðunum þeirra
fór fækkandi eftir því sem árunum fjölgaði.
Árið 1981 gáfu Fjallamenn Útivist gamla
skálann á Fimmvörðuhálsi með þeim óskum
að Útivist leggði metnað sinn í að endur-
byggja hann. Útivistarmenn fögnuðu gjöf-
inni heils hugar. Um svipað leyti hafði undir-
búningur vegna uppbyggingar í Básum í
Goðalandi hafist. Kraftur félagsmanna og
allt tiltækt fé var ekki til skiptanna næstu
árin. Fimmvöt'ðuskáli gleymdist þó ekki.
Heitslrenging
Fjallamannsins
Guðmundur Einarsson, listamaður kennd-
ur við Miðdal, var einn af forystumönnum
Fjallamanna. Hann sór þess dýran eið að
byggja skála á Fimmvörðuhálsi, einmitt á
þeim stað er tjald hans fauk vor eitt, líklega
í byijun íjórða áratugarins. Eiður hans var
svohljóðandi: „í áheyrn ykkar þriggja fóst-
bræðra minna sver ég við Goðastein, Stór-
konufell, Einhyrning, Heljarkamb, Hvít-
mögu, Entu og Kötlu að reisa hér á þessum
stað skála Fjallamanna. Ég bið dverga og
hamratröll að heyra orð mín og veita stuðn-
ing. Hann sem skóp þessi fjöll bið ég að
veita mér styrk í starfinu.“
Heitstenging okkar þremenninganna var
að vísu ekki eins tilkomumikil, en hún dugði.
Útivist samþykkti að leggja í endurbyggingu
skálans og tveimur árum síðar, þann 31.
ágúst 1991, var nýr og endurbyggður skáli
vígður og hlaut nafnið Fimmvörðuskáli Úti-
vistar.
Margt var okkur Útivistarmönnum mót-
drægt við byggingu skálans og annað sner-
ist okkur til hinnar mestu gæfu. Það er
ekki einfalt að byggja skála uppi í 1.100
metra hæð á íjallshrygg milli tveggja jökla.
Þarna eru veður válynd, allir aðdrættir eru
mjög erfiðir og auk þess var Fimmvörðu-
skáli eingöngu byggður af sjálfboðaliðum
og þar af leiðandi var aðeins unnið í frístund-
um. Merkilegt er þó að um 70 manns komu
að byggingu skálans að meira eða minna
leyti.
Handbragd
Fjallamanna tryggt
Það var gæfumerki að fá liðsinni Karls
T. Sæmundssonar, en hann var einn af
Fjallamönnum, og raunar sá sem teiknaði
gamla skálann á sínum tíma. Karl hafði lengi
haft áhuga á endurbyggingu Fimmvörðu-
skála án þess þó að vita af störfum okkar
Útivistarmanna.
Þetta var einstaklega merkileg tilviljun
og fannst sumum að verkbyijun með slíkum
aðdraganda myndi eiga sér vænleg verklok.
Við höfðum metið ástand skálans svo að
FJALLASKJOL
Á VINSÆLUSTU
GÖNGULEIÐ
LANDSINS
EFTIR SIGTJRÐ SIGURÐSSON
Morgunblaðið/Sigurður Guðjónsson.
AUSTURHLIÐ skála Fjallamanna.
þar sem endurnýja þyrfti svo mikið væri
skynsamlegt að stækka hann nokkuð. Þann-
ig gæti hann betur fullnægt nútímalegum
kröfum sem fjallaskáli og björgunarskýli og
standast betur ágang veðurs og vinda. Það
var einnig mikils virði að Karl T. Sæmunds-
son bauðst til að vinna að teikningunum
með Agli Guðmundssyni, syni Guðmundar
frá Miðdal, með því var tryggt að hand-
bragð og andi hinna gömlu Fjallamanna
yrðu í heiðri höfð við endurbygginguna.
Verkfræðileg hönnun skálans var fengin
Guðjóni Samúelssyni verkfræðingi og vann
hann sitt verk af þvílíkri vandvirkni að varla
fyrirfinnst traustari fjallaskáli.
Vigsla Fimmvöróuskála
Vígsludagurinn, laugardagurinn 31. ág-
úst, var mikill hátíðisdagur. Um 90 manns
voru viðstaddir vígsluna. Fjöldi Eyfellinga
lagði leið sína upp á Hálsinn af þessu til-
efni, m.a. nokkrir þeirra sem höfðu aðstoðað
Fjallamenn við byggingu skálans árið 1940.
Einnig fjölmenntu Útivistarfélagar. Allir
komust gestirnir klakklaust upp í skála, en
þó átti sá sem hér skrifar í nokkrum ei'fið-
leikum með að koma þáverandi umhverfis-
ráðherra og aðstoðarmanni hans upp á stað-
inn. Þegar hér var komið sögu var jökullinn
orðinn nokkuð slæmur yfirferðar og eftir
margar tilraunir festist bíllinn í skaflinum
norðan skálans. Við þremenningarnir kom-
ust þó eftir 15 mínútna gang í skálann,
rennblautir eftir slagveðursrigningu. Þetta
fannst Eiði lítið tiltökumál og hafði á orði að
í stjórnmálum gustaði oft hressilega um
menn.
Heiðursgestir við vígsluna auk félags-
málaráðherra voru Lydia Pálsdóttir, ein af
hinum gömlu Fjallamönnum. Hún er ekkja
Guðmundar Einarssonar frá Miðdal. Annar
heiðursgesturinn var Karl T. Sæmundsson.
Þá var sérstaklega boðið til vígslunnar Þór-
halli Friðrikssyni, fyrrverandi byggingafull-
trúa Austur-Eyjafjallahrepps. Skipulags-
stjóri ríkisins hafði skipað Þórhall bygging-
arfulltrúa á Fimmvörðuhálsi. Honum bar því
að „taka út“ skálabygginguna sem kallað
er, en þá vottar úttektarmaðurinn það, að
byggingin sé byggð samkvæmt gildandi
reglum. Úttektina vann Þórhallur þann 22.
mars 1991 og var hann fluttur upp á Háls
með þyrlu Landhelgisgæslunnar, sem þann
dag flutti fólk og varning upp og sparaði
félaginu þannig mikið fé og erfiði, enda
ófært fyrir bíla.
SUÐURHLIÐ Fimmvörðuskála.
„Brunnmigar"
Einn heiðursgestur komst ekki, en það var
sjálfur sýslumaðurinn í Rangárvallaþingi,
Friðjón Guðröðarson. Sendi hann félaginu
kjarnyrtar kveðjur sínar í svofelldu bréfi:
„Ágætu veislugestir. Því miður á ég þess
ekki kost að vera með ykkur á Fimmvörðu-
hálsi í dag. Sendi kveðju mfna og árnaðar-
óskir. Megi hús ykkar verða til gagns og
gæfu, standa af sér veður öll, svo og gjörn-
ingaveður, sem reynt verður að magna fyrit'
dómstólum landsins. Á þeim hef ég bærilega
trú, og trúi því að rétt verði dæmt og þá
mun skálinn á Fimmvörðuhálsi standa
marga tugi ára. Sýslufáni vor fylgir til hí-
býlaprýði og verndar, það ég vona vil. Öxin
Rimmugígur og atgeirinn Gunnars á Hlíðar-
enda gætu enn bitið á „brunnmiga og butr-
alda“ úr „neðra“. Þakka skemmtileg kynni
við félaga í Útivist liðna 13 mánuði. Lifið
heil. Svo mælir sá er trúir á gildi og þörf
samvinnu fólks úr sveit og borg.“ Bréf þetta
kom innilega á óvart og fögnuðu vígslugest-
ir vel og lengi eftir upplestur þess. Útivistar-
menn hafa átt ágæta samvinnu við fólk víða
um land og geta því heilshugar tekið undir
orð sýslumanns. Því til staðfestingar prýðir
sýslufáninn nú Fimmvörðuskála, en atgeir
Gunnars og öxi prýða fánann. Þrátt fyrir
hraklegt veður fór vígslan vel fram. Vígslu-
gestir nutu veglegra veitinga sem kaffinefnd
Utivistar bar fram í tjaldi hlémegin við skál-
ann. Reist var geysistórt tjald sem Hjálpar-
sveit skáta í Hafnarfirði lánaði félaginu og
þar inni komust næstum því allir veislugest-
ir fyrir í einu.
Gjafir nokkrar fékk Útivist í tilefni vígsl-
unnar. Lydia Pálsdóttir gaf skálanum út-
skorna fjöl sem hönnuð var af eiginmanni
hennar, Guðmundi Einarssyni, en skorin út
af öðrum. Á fjölinni stendur: „Lífið er stutt
en listin löng“. Karl T. Sæmundsson gaf
félaginu nokkrar stórar ljósmyndir af gamla
skálanum á Fimmvörðuhálsi. Ein glæsileg-
asta gjöfin vargestabók sem Sigurður Gunn-
laugsson gaf. I hana skar Sigurður af mikl-
um hagleik meðal annars mynd af skálan-
um. Tréaskja fylgir bókinni svo hún megi
varðveitast sem best á milli heimsókna.
Þess má geta að Sigurður er faðir Jóns,
yfirsmiðs skálabyggingarinnar. Sigurður
skar einnig út vindskeiðar þær sem prýða
gafla skálans og hafði hann drekamyndir
af áðurnefndri fjöl sem fyrirmynd. Sigurður
lést nokkru eftir vígslu skálans.
Fimm ára afmæli
Laugardaginn 31. ágúst ætlar Útivist að
minnast fimm ára afmælis Fimmvörðuskála.
Félagið býður þeim sem vilja til veislu, allir
eru velkomnir. Gönguferðir verða skipulagð-
ar úr Básum upp á Fimmvörðuháls í fylgd
fararstjóra. Boðið er upp á helgarferðir í
Bása, dagsferðir verða með rútu frá Reykja-
vík á Fimmvörðuháls, fólk getur komið á
fólksbílum að Skógum og fengið far með
rútu upp á Hálsinn, jeppaeigendur geta fylgt
jeppadeild Útivisar upp á Hálsinn og fleira
mætti nefna. Fimmvörðuháls er án efa vin-
sælasta gönguleið á landinu. Líkléga fara
um 4.000 manns yfir Hálsinn á hveiju ári.
Ástæðurnar fyrir þessum vinsældum eru
margar. í fyrsta lagi er gönguleiðin tiltölu-
lega létt, náttúrufegurð er fjölbreytileg, góð
aðkoma er bæði að Skógum og Básum í
Goðalandi, og síðast en ekki síst er ganga
yfir Fimmvörðuháls ágætis undirbúningur
undir frekari afrek, t.d. göngu milli Land-
mannalauga og Þórsmerkur.
„Hvers vegna?"
Fúllyndur bóndi í Austur-Eyjaijalla-
hreppi, sem andvígur var endurbyggingu
Fimmvörðuskála, sagði í fullri alvöru eitt-
hvað á þessa leið: „Til hvers í andskotanum
þurfið þið á fjöllin? Af hveiju getið þið ekki
ekið niður á Skógasand með góðan kíki og
skoðið þaðan fjöllin og jöklana?"
í þessari grein hefur ekki verið getið
þeirra málaferla sem spruttu upp vegna
endurbyggingar Fimmvörðuskála og Friðjón
Guðröðarson sýslumaður nefnir í áðurnefndu
bréfi sínu. Ærin ástæða væri þó til að fara
nánar út í þá sálma.
Útivist gekk tvennt _til með endurbygg-
ingu Fimmvörðuskála. I fyrra lagi að opna
Eyjafjallajökul og Mýrdalsjökul fyrir ferða-
fólki og gera ferðir um Fimmvörðuháls
tryggari. I síðara lagi að heiðra minningu
frumkvöðlanna, Fjallamanna, sem reistu
Fimmvörðuskála árið 1940. Guðmundur Ein-
arsson frá Miðdal, var einn þessara Fjalla-
manna, jöklabóndi sem unni íslandi og ferða-
lögum. I bók sinni Fjallamenn, sem kom út
árið 1946, verður honum meðal annars að
orði í fijálsu hugarflugi sínu:
„Og hvers vegna fljúgum við ekki til fjalla
í stað þess að húka hnípnir í borgum? Hvers
vegna reisum við ekki fremur fjallaskála
fyrir hraust og harðgert æskufólk en hæli
fyrir drykkjumenn, þjófa og vændiskonur?“
Og síðar:
„Mikið er talað um jafnrétti og frelsi en
niðurstaðan er samt sú, að sumir eru ofþjak-
aðir af vinnu, aðrir eyðilagðir af iðjuleysi.
Báðirtveir, iðjuleysinginn og tímaleysinginn,
eru afsprengi þjóðar, sem ekki kann að lifa,
- eða eins og indíánar segja: „Hvítir menn,
sem hafa ekki tíma til að lifa.“ Við, fjalla-
menn Útivistar, metum lífsspeki Guðmundar
frá Miðdal ekki síst í eftirfarandi orðum
hans, sem eiga svo sannarlega við í dag
rétt eins og þegar þau voru rituð:
„Islendingar eru skyldugir til að leggja
stund á göngur og skíðaíþrótt, þá vaxa þeim
ekki fjarlægðir í augum. Sund, leikflmi og
fleiri íþróttir eru ágætur undirbúningur fyr-
ir fjallgöngumann, jafnframt því, a_ð hann
beri virðingu fyrir líkama sínum. — Ég veit,
að fyrstu tilraunum fylgir nokkur hætta, ef
ekki er reynt fólk með í för. En það aftrar
mér ekki frá að hvetja fólk til að ganga á
fjöll. Fleiri og voðalegri slys hljótast af hreyf-
ingarleysi en fjallgöngum. Ég hef séð kunn-
ingja minn hrapa til dauða í Alpafjöllum,
en það fékk mér ekki eins mikillar sorgar
og að sjá Ijjölda fólks, sem ég þekki, grotna
niður af fitu, leti og óreglu."
Það er erfitt að skýra fíkn í fjallaferðir.
Má vera að Guðmundur frá Miðdal hitti
naglann á höfðuðið:
„Það fólk, sem hefur þi'ek til að bjóða
þægindastefnu nútímans byrginn og Ieita
stælingar á sviðum hamfaranna, lætur eigi
staðar numið við stuttar skíðaferðir og smá
„göngutúra", heldur gengur það tindana,
hamrana, skriðjökiana, - lærir að klífa.“
Höfundur er félagi í Útivist.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. ÁGÚST 1996 1 1