Lesbók Morgunblaðsins - 13.12.1997, Side 4

ÞAR SEM JÁ ÞÝÐIR NEI - SÍÐARI HLUTI
FJÖLSKYLDULÍF Á FILIPPSEYJUM
EFTIR VILHJÁLM HELGASON
Hinn venjulegi Filippseyingur
er fastur í neti fjölskyldunnar
og spriklar þar, hvort sem
honum líkar betur eða verr.
Fjölskyldan og ættin er sú ein-
ing, sem allt snýst um. Afleið-
ingin er klíkuskapur og
frændaveldi, enda eru þau
alls ráðandi í stjórnmálum.
MENNING Filippsey-
inga er fyrst og fremst
hópmenning, og er fjöl-
skyldan mikilvægasti
hópurinn. Fjölskyldu-
snið á Filippseyjum er
með allólíkum hætti en
við eigum að venjast á
íslandi. Þegar við Vesturlandabúar tölum
um fjölskyldu okkar, eigum við venjulega við
maka, börn, systkini og ef til vill afa og
ömmu, þ.e. við eigum við ættarfjölskylduna,
eins og hún tíðkaðist fyrr á tímum, eða
kjarnafjölskylduna nú. Á Filippseyjum hefur
filipínska orðið pamilya víðari merkingu og á
ekki einungis við ættingja heldur einnig um
compadrazgo, en það er fólk, sem tekið hefur
verið formlega inn í fjölskylduna með einum
eða öðrum hætti („ritual relatives“). Hugtak-
ið nær meira að segja stundum yfír vini, fé-
laga eða jafnvel bandamenn líka! Ef þetta er
borið saman við fjölskyldutengsl á Islandi,
sést glögglega, að ólíku er saman jafnað.
Vestrænt iðnaðarþjóðfélag og félagskerfi
leggja áherslu á einstaklinginn sem einstak-
ling. Félagskerfið á Filippseyjum leggur
áherslu á íjölskyldutengsl. Hinn venjulegi
Filippseyingur er fastur í neti fjölskyldunnar
og spriklar þar, hvort sem honum líkar betur
eða verr. Fjölskyldan og ættin er sú eining,
sem allt snýst um. Afleiðingin er klíkuskapur
og frændaveldi, enda eru þau alls ráðandi í
stjórnmálum. Stjórnmálamaður, sem kosinn
hefur verið í ákveðið embætti, lendir í vand-
ræðum, því að annars vegar er krafist af
honum, að hann vinni starf sitt af óhlut-
drægni og hafi hag allra landsmanna í huga
(= nútíma kröfur), hins vegar krefst fjöl-
skylda hans þess - beint eða óbeint - að fá
bitlinga og hlunnindi í ýmsu formi (= hefð-
bundnar kröfur). Sá, sem ekki hjálpar ætt-
ingjum sínum, er álitinn ættleri, ættar-
skömm, og lendir hann utangarðs. Kunn-
ingsskapur og persónuleg tengsl (eða það,
sem kallað er „personalism“ á ensku) eru alls
ráðandi í félagslífi.
í landi, þar sem persónuleg tengsl eru alls
ráðandi, er mikilvægt, að gera náunganum
greiða, ef hann er hjálparþurfi. Sá, sem þigg-
ur greiða, stendur þá í sterkri þakkarskuld,
sem kölluð er utang na loob [frb. ló-ób].
Utang na loob er sterkust innan fjölskyld-
unnar, því að henni á maður mest að þakka.
- Til að sýna þakklæti, eru oft gefnar gjafir,
jafnvel í þakklætisskyni fyrir athafnir, sem
unnar eru af opinberum starfsmönnum, og
hjá okkur þættu sjálfsagðir hlutir (t.d. fram-
lenging vegabréfa og fleira af svipuðu tagi).
Þarf ekki að fara mörgum orðum um það, að
þessi siður samræmist illa nútíma samfélags-
háttum, og leiðir hann oft til vandræða á Fil-
ippseyjum (spillingar og frændaveldis).
Um skiplingu (jölskylduvalds og
virðingu fyrir hinum eldri
Ef skipting fjölskylduvalds á Filippseyjum
er athugmuð, kemur í ljós að fjölskyldan er
út á við karlaveldi, en inn á við kvennaveldi.
Eiginmaðurinn vinnur fyrir fjölskyldunni og
afhendir eiginkonu sinni síðan alla þá pen-
inga, sem hann hefur unnið fyrir. Eiginkon-
an fer með fjárvald í fjölskyldunni. Hún
ákveður, hvernig eyða skuli peningunum. Ef
eiginmanninn vantar peninga, verður hann
að biðja konu sína um aura. Þetta er hin
lokin ófögur laun samkvæmt því. Eru slíkar
sögur sagðar í vamaðarskyni.
Hjónaskilnaður á íslenska vísu er óleyfi-
legur, og styrkir það stöðu fjölskyldunnar í
samfélaginu. Þó þafa heyrst raddir upp á
síðkastið, sem leggja til, að lögskilnaður
verði heimilaður. En hvenær það verður, er
ekki gott að segja, því að kaþólska kirkjan er
áhrifamikil og berst harðlega gegn öllum
slíkum tilhneigingum. Hægt er að vísu að ná
fram hjúskaparslitum eftir öðrum leiðum.
Ein leiðin er sú, að lýsa hjónabandið ógilt frá
upphafi (á ensku „annulment"). Er þá form-
lega gert ráð fyrir, að eitthvert skilyrði, sem
talið er nauðsynlegt til löglegs (og farsæls)
hjónabands, hafi vantað allt frá upphafi (t.d.
tvíkvæni, ofbeldishneigð, kynvilla, o.fl.).
Önnur leið, sem hægt er að ganga, er
svokölluð „legal separation", en eftir slík slit
er ekki hægt að giftast aftur.
Börn og barnauppeldi
Börn eru talin guðsgjöf á Filippseyjum.
Fjölskyldan og nágrannar (!) fagna barns-
burði. Börn era hvarvetna velkomin, án til-
lits til þess, hvort foreldrar eru ríkir eða fá-
tækir. Sagt er, að ef foreldrar fagni ekki
bamsburði, refsi Guð þeim með krankleika
eða fjárhagslegum örðugleikum síðar meir.
Börn eru talin vera fjárfesting, enda er hið
almenna tryggingakerfi lítt þróað enn sem
komið er, og verður því fjölskyldan að axla
þær byrðar, sem nútíma tryggingakerfi á
Vesturlöndum sér um. Auk þess berst kaþ-
ólska kirkjan, sem á afar sterk ítök í landinu,
gegn notkun getnaðarvarna. - Foreldrar
eignast að meðaltali 5 böm, en meðalstærð
fjölskyldu nú mun almennt vera 6 manns, og
em þá ekki meðtaldir þeir fjölskyldumeðlim-
ir, sem flust hafa að heiman.
Böm era almennt alin upp við mikla ástúð
og njóta sérstakrar umhyggju. Ástúð og um-
hyggja vekur ábyrgðartilfinningu og ást á
fjölskyldunni, svo að einstaklingurinn vemd-
ar fjölskylduna með klóm og kjafti, þegar
hann kemst á fullorðinsár. Börn era þó öguð
með harðri hendi, ef þau haga sér ekki eins
og ætlast er til, og er þá vöndurinn ekki
sparaður. Foreldrar flengja börn, toga í eyra
þeirra, klípa þau og slá! Börnum er sagt, að
ef þau hagi sér ekki almennilega, muni gaba
(bölvun) koma ýfir þau. Eg viðurkenni, að ég
á í erfiðleikum með að sætta mig við slíkar
aðferðir í barnauppeldi, ekki síst ef næsta
aðferð er höfð í huga, en það er stríðnin.
Stríðni er algeng uppeldisaðferð á Filipps-
eyjum. Barninu er strítt, ef það hagar sér
öðru vísi en ætlast er til. Afleiðingin er sú, að
barnið skammast sín, en þó ekki fyrir eigin
misgerð, heldur fyrir þá hneisu og það áfelli,
sem fjölskyldan hlýtur af þessum sökum.
Uppeldið miðast sem sagt við það, sem
landsmenn kalla sakop (hópur) fremur en
einstaklinginn sjálfan. Á Vesturlöndum er
alið á metnaði einstaklingsins. Leiðir það til
samkeppni við aðra, og hefur það oft í fór
með sér persónulega árekstra og jafnvel
illindi. Ef einstaklingi á Vesturlöndum mis-
tekst eitthvað, er afleiðingin þess vegna per-
sónuleg sektarkennd; þ.e. mistök era túlkuð
sem persónulegur ágalli. Á Filippseyjum er
það hins vegar barnið, sem gerir sakop, (fjöl-
skyldu)hópnum, illan grikk, ef það hagar sér
öðru vísi en ætlast er til.
Eitt atriði varðandi barnauppeldi á Fil-
ippseyjum hlýtur að koma Islendingum
spánskt fyrir sjónir, en það er sú staðreynd,
að böm á Filippseyjum verða seinna fyllorð-
in en á Vesturlöndum! Reynt er að láta þau
vera börn eins lengi og hægt er. Er þetta
kallað „prolonged childhood" á ensku. Mæð-
ur hvetja ekki ungbörn til að stíga fyrstu
skrefin, eins og títt er á Vesturlöndum, held-
ur er reynt að halda þeim á ungbarnastigi
eins lengi og hægt er. Tólf ára piltar
striplast um heima fyrir eins og smábörn, og
virðist enginn sjá neitt athugavert við það,
enda teljast þeir á þessu aldursskeiði enn
vera hálfgerð (smá)börn!
Ólíkt uppeldi kynjanna
KONUR
Fróðlegt er að bera saman ímynd karla og
kvenna á Filippseyjum. Konur njóta almennt
mikillar virðingar, að minnsta kosti í orði
kveðnu. Þær ráða í raun miklu innan fjöl-
Á ÚTIMARKAÐI í Peneplata, Davao del Norte.
hefðbundna verkaskipting kjmjanna á Fil-
ippseyjum, en nú er þetta kerfi að breytast
smátt og smátt í kjölfar nýrra atvinnuhátta
og erlendra (amerískra) áhrifa. Konur vinna
nú úti við, eins og títt er á Vesturlöndum, og
era þær jafnokar karla í atvinnulífinu.
Fjölskylduvald byggist þó ekki fyrst og
fremst á kyni, heldur á aldri. Sá, sem er
eldri, nýtur sérstakrar virðingar. Kemur það
m.a. vel fram í því, hvernig mælandi ávarpar
fólk, sem er eldra en hann sjálfur. Böm
ávarpa foreldra og þá, sem eldri era, í 2. per-
sónu fleirtölu, þ.e. þau segja kayo (sem er
fleirtala) í stað þess að segja ikaw (sem er
eintala), þegar við á Islandi myndum segja
„þú“. Systkini eru ávörpuð með nafni (eða
gælunafni) og viðbótarorði, sem gefur til
kynna, hvort viðkomandi er eldri eða yngri
en sá, sem talar, þ.e.a.s. fæðingaröð era gerð
sérstök skil í málum landsmanna. - Elli-
heimili era ekki til, því að slíkt samræmist
ekki hugmyndinni um eðlilegt fjölskyldulíf á
Filippseyjum. Sá, sem myndi láta viðgang-
ast, að foreldrar hans færu á elliheimili, væri
talinn skorta ást á foreldram sínum, en það
er sennilega mesta lágkúra, sem Filippsey-
ingar geta látið sér detta í hug í þessum
heimi. Ýmsar þjóðsögur og ævintýri fjalla
um illmenni, sem vanrækja þá skyldu að
hugsa vel um foreldra sína, og uppskera í
ÞORPSHÖFÐINGI á Mindanaó.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. DESEMBER 1997