Lesbók Morgunblaðsins - 13.12.1997, Blaðsíða 7

HEINRICH HEINE
TVEGGJA ALDA MINNING
EFTIR JÓN VAL JENSSON
DAG eru liðnar tvær aldir frá fæðingu
skáldsins Heinrichs Heine. Hann var
Ifæddur í Diisseldorf 13. desember 1797,
Gyðingur að ætt, en tók kristna skírn
síðar á ævinni. Heine stundaði nám í
ýmsum háskólum, varð doktor í lögum,
en skáldskapurinn átti snemma hug
hans, og var hann jafnan við ritstörf, en
naut jafnframt mikils stuðnings fóðurbróður
síns, Salomons Heine. Óendurgoldin ást hins
unga Heines á Amalie, dóttur Salomons, varð
honum efni tregafullra ástarljóða. Hjá honum
fara saman þunglyndis- og gleðitónar, og eitt
einkenni hans er hversu skyndilega hann getur
skipt yfir úr blíðum tilfinningum í meinhæðni
eða einskæran gáska, í einu og sama Ijóðinu.
Fyrst og fremst er hann þó meistari hrífandi
hljóma og næmra hugarkennda, sem hann
kemur til skila í fáum, meitluðum orðum, og
hann á fáa sína líka í tjáningu fegurðarþrár og
n'kra blæbrigða náttúrunnar.
Heine var einn þeirra sem fundu til í storm-
um sinnar tíðar, var uppi á umbyltingaröld,
þegar frjálsræðisþeyr fór um Evrópu, og tók
þátt í þeirri frelsisbaráttu, en mætti mótstöðu
íhaldsafla. Hann fluttist til Parísar 1831, skrif-
aði í blöð, hélt áfram ljóðagerð og lifði í sjálf-
kjörinni útlegð til ævOoka, 17. febrúar 1856.
Fyrsta ljóðabók Heines, Gedichte, er frá
1822, en heildarsafn ljóða hans, Buch der
Lieder, kom út í 1. útgáfu 1827, síðan aukin í
fleiri útgáfum. Hefur sú bók borið hróður hans
víða um lönd, allt frá suður-slövum til íslend-
inga, frá Frakklandi til Rússlands (Dostojev-
skíj varð t.d. ungur fyrir áhrifum af honum).
Ekíd hafa þó allir Þjóðverjar kunnað að meta
hann sem skyldi _ sízt allra nationalsósíalistar,
og vart við öðru að búast af þeim, sem sýktir
voru af Gyðingahatri. En varðmenn íslenzkrar
menningar erlendis voru fljótir að kynnast
Heine og hrífast af honum. Um hann segir dr.
Alexander Jóhannesson í formála sínum að
Ljóðum eftir Heine (Rvík, 1919):
„Ekkert erlent Ijóðskáld hefir verið íslend-
ingum jafn hugþekkt á síðasta mannsaldri og
þýzka skáldið Heinrich Heine. Jónas Hall-
grímsson þýðir eftir hann 11 Ijóð, og áhrifa
Heines gætir víða í skáldskap Jónasar, bæði í
§Bucí) ber Steber
Af titilsfðu Hamborgarútgáfu Ijóðasafns
Heines 1827.
bundnu máli (nálægt 20 kvæðum) og óbundnu
(„Góður snjór“ og bréfunum um alþingi og
andskotann og um Englandsdrottningu). Jón
Ólafsson og Kristján Jónsson lesa rit Heines í
skóla og þýða nokkur Ijóð eftir hann, og flest
íslenzk skáld hafa síðan mikil kynni af skáld-
skap Heines og hafa orðið fyrii’ áhrifum hans,
einkum þó Jónas Guðlaugsson.“
Þekktustu ljóð Heines hér á landi eru vafa-
laust „Lorelei“ (Ich weiss nicht was soll es
bedeuten), sem ýmsir þýðendur hafa spreytt
sig á, og „Álfareiðin" (Stóð ég úti í tungsljósi,
stóð ég út við skóg), sem Jónas Hallgrímsson
þýddi á sinn einstæða hátt.
I útgáfu Alexanders er að finna 98 Hein-
eþýðingar á íslenzku, en þar eru 28 nefndar að
auki. Af þýðingunum í bókinni eru 34 eftir
Hannes Hafstein, átta eftir Jónas Hallgríms-
son og Lárus H. Bjarnason hvorn um sig, sjö
eftir Bjarna frá Vogi og Freystein Gunnarsson
og sex eftir Steingrím Thorsteinsson. Meðal
annarra þýðenda eru Ágúst H. Bjarnason,
Guðmundur Guðmundsson skólaskáld, Árnj
Óla (með 4 Ijóð hver) og Kristján Fjallaskáld. í
Ljóðabók Hannesar Hafstein (1925) hefur
hann þýtt 43 Ijóð eftir Heine.
Heine er meistari formfegurðar og Ijóð-
rænna hátta og kvæði hans kjörin til söngs.
Meðal tónskálda, sem samið hafa lög við ljóð
hans, eru Brahms, Grieg, Liszt, Mendelssohn,
Rubinstein, Schubert, Schumann, Wagner og
Hugo Wolf. (Við ljóðið „Herz, mein Herz ...“,
sem hér birtist, eru lög eftir Loewe, opus 9, og
Lachner, op. 27,1. Við Ijóðið „Im Rhein, im
schönen Strome“ hefur Franz Liszt samið lag,
sem þó er ekki sönghæft við þýðinguna, sem
hér fylgir, þar sem hættinum er breytt nokkuð
í 3. línu hvers erindis _ þó, að ég hygg, ekki
HEINRICH HEINE
HERZ, MEIN
HERZ, SEI NICHT
BEKLOMMEN
Angrast láttu ei, mitt hjarta!
örlög þín þú bera skalt.
Gjöfult vorið gefur allt
gott, sem rændi myrkrið svarta.
Sjá, hve margt hér ennþá áttu!
Enn þinn heimur fagur er!
Hjarta! allt hvað hugnast þér,
heitast þetta elska máttu!
FRUMTEXTI HEINES
Herz, mein Herz, sei nicht beklommen,
Und ertrage dein Geschick,
Neuer Fruhling gibt zuriick,
Was der Winter dirgenommen.
Und wie viel ist dir geblieben!
Und wie schön ist noch die Welt!
langt frá anda Heines; báðar þýðingarnar
gerðar í Kölnarferð í júlí 1994.)
Að lokum má vísa tál ýtarlegrar ritgerðar um
Heine í Skírni, hausthefti þessa árs, eftir Ey-
stein Þorvaldsson, og fjallar hún um víðtæk
áhrif hans á íslenzka Ijóðlist. Eitt er víst, að
bergmál ljóða hans mun áfram heyrast í skól-
um jafnt sem á Ijóðatónleikum og halda áfram
að hrífa hvem þann, sem opnar og les Buch
der Lieder. Orðstír Heines mun vara lengur og
bera hróður þýzkrar menningar víðar en öll
harkmikil hermannastígvél samlanda hans,
sem freistuðu þess í oflæti að kúga undir sig
Evrópu og þurrka út kynstofn þessa höfuð-
skálds Þýzkalands eftir daga Goethes og
SchUlers.
Höfundur er guðfræðingur, rithöfundur
og forstöðumaður Ættfræðiþjónustunnar.
Und, mein Herz, was dir gefállt,
Alles, alles darfst du lieben!
IM RHEIN, IM
SCHÖNEN
STROME
I Rínar meginmó ðu
sinn mikla skoðar svip
hin heilaga Köln, í kyrrum bárum,
með kirkjunnar höfuðskip.
Þar mjúkt á skinn er máluð
ein mynd, í gulli skýrð,
sem lýst hefur inn í mitt einmana líf
svo elskuleg í sinni dýrð.
Það bærast blóm og englar
um blessaða, sæla frú,
og augun og varirnar, vangarnir eru,
vina mín, eins og þú!
Þýðing: Jón Valur Jensson.
HERDÍS
EGILSDÓTTIR
AÐVENTU-
SÁLMUR
Við kveikjum fyrsta kerti á
það kennt við spádóm er
um fátækt barn í fjárhúskró
með frið í hjarta sér.
Við kveikjum öðru kerti á
-af kærleik fyllast menn-
sitt nafn það ber af Betlehem
þar barnið fæðist senn.
Við kveikjum þriðja kerti á
það kennt er hirða við
sem gættu kinda’ um napra nótt
í nánd við fjárhúsið.
Við kveikjum fjórða kerti á
nú komin erujól
og englar syngja undurblítt
svo ómar heims um ból.
Höfundurinn er kennari.
KARL KRISTENSEN
MYND I
SKÁLHOLTS-
KIRKJU
Hans heilaga ásjóna í blámóðu
birtist,
mín bæn öðlast merkingu og von.
Þú lofaðir bót allra meinanna minna,
Maríu blessaði son.
í huganum fínn ég friðþann og gleði,
að frelsun í trúnni er virk.
Ég mæti þér sjálfum í musteri þínu,
ó, Meistari gefðu mér styrk.
Ég horfí á mynd þína í mósaík gerða,
af mildi og kærleik hún skín.
Þótt jarðneskt þitt andlitsfall veröld
ei viti,
ég veit það er ásjóna þín.
Æ, taktu nú blessaður bænina mína,
og bægðu frá syndum og þraut.
Til himna í blámóðu hafð’ana með
þér,
hærra í Föðursins skaut.
Höfundurinn er kjötiðnaðarmeistari í
Kópavogi. Ljóðið er um altaristöflu Nlnu
Tryggvadóttur í Skólholtskirkju.
SVEINBJORN ÞORKELSSON
Á BLÁKYRRI NÓTTU
Jesúbarn
í meyjarfaðmi
morgunbjart
með bústnar kinnar
opnar ijósinu veg
lætur drjúpa
ílófa minn birtu
stundirnar tólf
ogfáein tár, blóðlit.
Stafir og spor
Sérðu fjall
í fjarlægri sveit
sérðu engi og tún
og hólinn minn heima
og svarrbláa sanda
Sérðu enn, eða hvað
undir blákyrru hvolfí
gullin mín í túnfæti
og smávaxna fíngur
strika stafí í loftblámann
stafír, orð
ogfært til bókar
í móbergið mjúka
eða sérðu nokkuð fjall
sérðu sporin mín
yfír blákyrra nótt
að fótskör Saltguðsins
Bæn
Orð
brennur á vörum
blómgist í hjarta mér
orðið
og hljómi
í trommuskógum
smáfuglasöngur
þetta granna
Ijóseygða tíst
í trommuskógum
orð
og brennur á vörum
blómgist í hjarta mér
orðið.
Höfundurinn er framreiðslumaður
og hefur gefið Ot fjórar Ijóðabækur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. DESEMBER 1997 7