Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2000, Page 15

sókninni, en skýt því til yðar, hvort þér getið
hlutast til um það, að maður þessi finni sér
skylt í stað þessarar þóknunar, að kenna, helst
yngra fólki kirkjusöng, svo að von verði til að
þessum vandræðum með söngleysið linni þar í
sókn, áður en langt líður. Þetta er yður tjáð til
leiðbeiningar og birtingar fyrir hlutaðeigend-
ur.“
Vitnað verður nú til málsmetandi samferða-
manna séra Eggerts, svo sem Helga Jónssonar
er lengi var verzlunarstjóri í Þorlákshöfn, sem
lýsir viðkynningu sinni af séra Eggerti eftir-
farandi: „Ég kynntist séra Eggerti fyrst árið
1890, þá tókst góð vinátta með okkur og hélst
alla tíð upp frá því séra Eggert var mjög fræð-
andi, hafði einkum yndi af að tala um söguleg
efni og málfræði. Hann var einkum stálminn-
ugur á ártöl. Hann mun hafa verið stálsleginn í
grísku og latínu. Hann var langskemmtilegast-
ur þar sem 3 eða 4 voru samankomnir og þó
sérstaklega væri ofurlítið með til hressingar.
Aldrei sá ég hann reiðast, en honum gat orðið
þungt í skapi, vegna fláttskapar og hræsni og
gat stungið óþægilega á kaunum þeirra er
reyndu að sverta hann. I öllum samskiptum var
hann hinn áreiðanlegasti og ósínkur mjög.
Hann var góður ræðumaður, en talaði sjaldan
lengur en í fjórðung stundar, en framburður
hans var ekki að sama skapi. Ég á nokkur bréf
frá séra Eggerti. Þar er hann stuttorður og
gagnorðui'. Kynni mín við hann og vinátta hans
var mér til gleði og ánægju alla tíð.“
Þess má geta að Helgi Jónsson var systur-
sonur Jóns Arnasonar kaupmanns í Þorláks-
höfn. Hann fór af námsbraut sinni til þess að
gerast bókari og verzlunarstjóri. Hann var með
færustu verzlunarstarfsmönnum síns tíma, rit-
aði fagra rithönd og var skáldmæltur. Það var
Sighvatur Borgfirðingur Grímsson, sem kom
vitnisburði Helga til skila.
Bréfaskriftir séra Eggerts til prófastsins í
Árnesþingi, séra Sæmundar í Hraungerði,
Jónssonar, hafa byrjað með komu hans í Selvog
með því að koma á framfæri ósk Selvogsmanna
um endurbyggingu Strandarkirkju. Sigui'ður
Ái-nason skilaði henni fullbyggðri uppúr mið-
sumri 1888. Hún var þá með virðulegustu
kirkjum landsmanna. En eitt taldi þá sóknar-
presturinn Eggert Sigfússon að á skorti um
kirkjulega reisn innanhúss í Guðshúsinu á
Strönd, en það var ljósahjálmurinn. Séra Egg-
ert hefur á árinu 1889 kannað hjá forsvars-
mönnum Þorlákshafnarverzlunar um pöntun
og innflutning á ljósahjálmi til Strandarkirkju
og áætlaðan kostnað.
Að fengnum upplýsingum um hjálmsgerð og
verð hefur séra Éggert ski'ifað prófastinum í
Hraungerði bréf í tillöguformi. Eins og fyrr
verður prófastur að skrifa biskupi og leggja
fyrir hann tillöguerindið til endanlegrar af-
gi'eiðslu.
En nú vill svo til að á árinu 1889 urðu bisk-
upaskipti, er Hallgrímur Sveinsson tók við
embættinu af Pétri Péturssyni 16. apríl 1889.
Það hefur því tafist, að samþykkt biskups lægi
fyrir og varð ekki afgreitt á árinu 1889. Þessu
unir séra Eggert á Vogsósum ekki og skrifar
beint til hins nýskipaða biskups Hallgríms
Sveinssonar í byrjun febrúar árið 1890 og legg-
ur fyrir hann hið enn óafgreidda erindi. Þetta
dugði því um hæl fær séra Eggert eftirfarandi
svar frá biskupi. Með því að fletta blöðum og
bókum kemur fram að séra Eggert hefur verið
sýslunefndarmaður sveitar sinnar og sótt
sýslufundi, sem haldnir voru á Eyrai'bakka.
Þetta er staðfest með gamansömu ívafi þegar
vinir og vildai-menn halda tónskáldinu og org-
anleikaranum Sigfúsi Einarssyni hóf að Hótel
Borg í tilefni sextugsafmælis hans.
Sigfús tónskáld var fæddur á Eyrarbakka og
heitinn eftir Sigfúsi snikkara, föður séra Egg-
erts á Vogsósum, sem vitjaði látinn nafns, eins
og það er kallað.
I nefndu hófi rifjar Sigfús tónskáld upp
bernskuminningar frá uppvaxtarárum sínum á
Eyrarbakka. Þar á meðal þegar hann er 12 ára
1889 og kominn í söngfélag það, er Jón Pálsson
stjómaði og þótti menningarauki. Var því við
hæfi að syngja fyrir sýslunefnd er fundaði þar á
staðnum í sal einum. Þá minnist tónskáldið
þess, er þeir sungu fullum hálsi á söngpalli, að
einn sýslunefndai-maður, séra Eggert á Vogs-
ósum, rís úr sæti sínu og gekk upp að pallinum
þar sem söngflokkurinn stóð. Hann víkur sér
þar að einum söngmanninum og bai' upp erindi
við hann. Söngmaðurinn stóð þar með opinn
munninn í miðju lagi og var því vant við látinn
að svara komumanni. En séra Eggert beið hinn
rólegasti, meðan lagið var sungið, lauk síðan
erindi sínu við manninn og gekk til sæti síns.
Selvogsmenn mundu það vel, að hljóm- og
sönglist höfðuðu lítt til séra Eggerts, svo sem
síðar kom fram. Hann virti þó þann þátt í mess-
um sínum og reyndi sem best að aðhæfast hon-
um, svo sem fram kom hér að framan, þegar
hann með bréfaskriftum 1886 fékk samþykki
biskups fyrir því að Strandarkirkja borgaði
forsöngvara kh'kjunnar 1 krónu fyrir hverja
messu. Ekki er skráð vitneskja um hver hinn
launaði forsöngvari vai' meðal Selvogsmanna,
sem hefur vafalaust rækt vel hina launuðu
þjónustuskyldu í góðu samstarfi við séra Egg-
ert, allt þar til listræn framþróun ógnaði for-
söngvarastarfinu um 1897.
Er þá að skýra nánar frá því hvað hér var á
ferð: Um miðjan áttunda tug 19. aldar hélt hér
sunnanlands innreið sína hljóðfæraþáttur í
kirkjur á landsbyggðinni. Nánar skilgreint: Ár-
ið 1875 sendi sóknarnefnd Stokkseyrarpresta-
kalls út beiðni til safnaðarins um að kaupa
„harmóníum" í Stokkseyrarkirkju. Átti það að
kosta 400 krónur. Söfnuðurinn brást vel við. Á
hvítasunnudag 4. júní 1876, var hljóðfærið vígt
af sóknarprestinum. Organleikarinn var Bjarni
Pálsson, faðir Friðriks tónskálds og organleik-
ara í Hafnarfirði. En hann hafði lært að leika á
það hjá Sylvíu Thorgrímsen á Eyi'arbakka
endurgjaldslaust, þá 19 ára að aldri.
Bjarni Pálsson kenndi bræðrum sínum ísólfi
og Jóni orgelleik og mörgum öðrum. Hann var
einnig formaður og fórst með allri áhöfn sinni í
brimlendingu í Þorlákshöfn 24. 2. 1887, á þrít-
ugsári sínu. Hann var öllum er til hans þekktu
harmdauði.
Þegar Eyrarbakkakirkja var fullbyggð og
tekin í notkun 1890, varð þar organleikari Jón
Pálsson bróðir Bjarna heitins og 5 árum síðar
1895 gaf forstjóri Eyrarbakkaverzlunar henni
vandað harmóníum. Það var því ekki að undra
þótt sóknarbörn Strandarkirkju teldu að nú
væri röðin komin að sér á hinni kirkjulegu
menningarbraut. Ekki síst vegna hinnar
þokkafullu og efnuðu kirkju sinnar, Strandar-
kh'kju. Þeir fylgdu máli sínu eftir með sama
hætti og Stokkseyiingar fyrir 20 árum með því
að sóknarbörn samþykkja bréflega beiðni til
biskups fyrir milligöngu prófastsins í Árnes-
þingi um að Strandarkirkja fái sem fyrst vand-
að hljóðfæri í kirkju sína. En nú brá svo undar-
lega við, að séra Éggert sóknarprestur þeirra
er ekki alveg samhuga sóknabörnum sínum í
þessu efni. En ekki létu þeir Selvogsmenn það
aftra sér frá því að fylgja eftir erindi þessu og
sýnt að þeir hafa haft samband við Jón Pálsson
organleikara á Eyrarbakka um val og pöntun á
hljóðfærinu, saman ber eftirfarandi biskups-
bréf:
Organisti Jón Pálsson Eyi-arbakka 19. marz
1898.
„Jafnframt og ég eftir tilmælum yðar, herra
organisti, endursendi ég yður vottorð það frá
Valdimar prófasti Briem, sem fylgdi með heiðr-
uðu bréfi yðar til mín dagsett 8. fyira mánaðar,
skal ég viðvíkjandi aðalefni bréfsins taka fram,
að með því að séra Eggert Sigfússon á Vogsós-
um ekki hefur látið þess getið við mig, að hann
hafi beint eða óbeint gjört neinar ráðstafanh- til
útvegunar á harmóníum til Strandarkirkju
samkvæmt því sem héraðsfundur fyrir sitt
leyti hefur fallist á, þá býst ég við að presturinn
og aðrir hlutaðeigendur ættlist til, að ég hlutist
til um útvegun hljóðfærisins. Eftir góðfúsu til-
boði yðar vil ég því fúslega þiggja yðar milli-
göngu í þessu efni, og fela yður gegn borgun
héðan af fé kirkjunnar, að panta hljóðfærið eft-
ir því sem yður virðist best henta með tilliti til
stærðar kirkjunnar og ásigkomulags hennar,
svo vandað og ódýrt eftir gæðum, sem kostur
er á. Þegar þér hafið afgreitt pöntunina, væri
mér kært að fá vitneskju um frá yður, bæði
hversu mikill kostnaðurinn muni verða, hve-
nær peningarnir þurfi að vera til taks og á
hvern hátt þér búist við að ráðstafa flutningi
hljóðfærisins, hvort heldur beint til Eyrar-
bakka eða Þorlákshafnar, eða fyrst hingað og
héðan aftur til Þorlákshafnar með gufubáta-
ferðum.“
Viðhorf og afstaða séra Eggerts á Vogsósum
til hljóðfæriskaups í Strandarkirkju hefur sýni-
lega móðgað Hallgrím Sveinsson biskup, sam-
anber hvernig hann ávarpar séra Eggert í bréfi
til hans d.s. 18. maí 1898:
„Séra Eggert Sigfússon Vogsósum 18. maí
1898!
Bréfi yðar virtur herra prestur, frá 1. þ.m. [1.
maí 1898] get ég stuttlega svarað svo, að ég
þegar 19. marz hefi falið hr. Jóni Pálssyni org-
anista á Eyrarbakka, útvegun á harmóníum til
Strandarkirkju, af þeirri stærð, sem hann álít-
ur nauðsynlega og hentuga, og einnig að ráð-
stafa flutningi þess eins og hann telur best
vera. Prófastsbréfið endursendist yður hér
með eftir ósk yðar.“
Samkvæmt tilvitnun í biskupsbréf á öðrum
stað mátti hljóðfærið „orgelharmóníum" kosta
allt að 700 krónum.
Þegar minnst er á komu fyrsta hljóðfærisins
í Strandarkirkju, er leitt að ekki varð komist
framhjá neikvæðu viðhorfi sóknarprestsins,
sem vafalaust hefur varðað hina takmörkuðu
tónskynjun hans og kvíða vegna samstarfs við
vélrænan forsöngvara.
Hólmfríður Snorradóttir frá Læk í Hraun-
gerðishreppi, gift Vilhjálmi Ásmundssyni, kom
ásamt manni sínum og elstu bömum þeirra til
búsetu að Vogsósum á vordögum 1908. Sig-
hvatur Borgfirðingm' Grímsson lætur Hólm-
fríði vitna um sera Eggert Sigfússon á efth'-
farandi hátt: „Ég var samtíða séra Eggerti
Sigfússyni síðasta missirið sem hann lifði.
Hann vai' þá orðinn talsvert lasburða og þurfti
því meiri aðhlynningar en áður. Þvf komst ég
sem húsmóðir hans í nokkru nánari kynni við
hann en aðrir á heimilinu og fann þá oft hve
góðan mann hann hafði að geyma. Hann var
maður sem í engu mátti vamm sitt vita, en vildi
öllum vel. En sérkennilegur var hann í hugsun
og hátterni og því mun hann hafa verið misskil-
inn af mörgum. Hann mun hafa átt allstrangt
uppeldi í æsku og því orðið daprari í huga en
ella. Hann sá ýmsa vankanta á mönnum og
málefnum í lífinu. Einkum á þeim er mikið bár-
ust á og þóttust menn, en létu minna gott af sér
leiða. Stærilæti og mont var fjarri séra Egg-
erti, en hann var meinfyndinn og bituryrtur í
gai-ð þeirra er virtu þessa heims gæði framar ’
öllu öðru, en hirtu minna um að auðga og göfga
líferni sitt til orða og verka. Óeigingjarnari
mann getur varla en séra Eggert var, því hann
mátti ekkert aumt sjá og gaf lasburða fólki og
fátæku oftar af sínum litlu efnum.“
Séra Eggert Sigfússon lést mánudaginn 12.
október 1908. Hann hafði messað í Krýsuvíkur-
kh-kju sunnudaginn 11. október eftir gistingu í
Krýsuvík, að venju. En þegai' hann er kominn
austur að Herdísarvík á heimleið, var sýnt að
hann kæmist ekki heim samdægurs vegna las-
leika og gisti því í Herdísarvík. Um hádegi dag-
inn eftir lagði hann af stað frá Herdísarvík og
naut fylgdar Þórarins Ái-nasonar bónda þar,
sem sá að nú var mjög dregið af göngukemp-
unni miklu. Þeh’ fóru hægt austur Hraun og
Víðasand uns þeir námu staðar við vaðið á
Vogsós sunnan við túnfótinn. Þórarinn vildi '
fylgja séra Eggerti yfir ósinn, en hann afþakk-
aði það. Sneri Þórarinn þá heim á leið. Séra
Eggert fer hægt yfir vaðið og gengur upp á lág-
an syðri túnhólinn og sest þar niður. Hólmfríð-
ur húsfreyja var heima með börn sín og fylgdist
með ferðum prests af bæjarhlaði, en bóndi
hennar var að búsýslan með vinnufólki sínu
norðan túngarðs. Ásmundur sonur þeirra, þá á
sjötta ári, stóð við hlið móður sinnar á bæjar-
hlaði og hefur sagt undirrituðum eftirfarandi:
„Þegar nokkur stund hefur liðið án þess að
séra Eggert standi upp og gangi til bæjar, telur
húsfreyja að ekki sé allt með felldu og gengur
suður að túnhólnum. En þegar þangað kom var^
Ijóst að séra Eggert var þegar örendur. Nær '
þá Hólmfríður brátt sambandi við mann sinn
og vinnufólk. Var þá séra Eggert borinn látinn
heim í stofu sína.“ Atburður þessi var ævilangt
í minnisgeymd Ásmundar eins og hann sagði
undirrituðum og hér er festur á blað.
Höfundurinn er fræðimaður í Hafnarfirði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 15. JANÚAR 2000 1 5