Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.2000, Blaðsíða 15

verks. Sagan sem Liberace-fjölskyldan sagði
hljóðaði svo: Amma Liberace, mamma
Francis, hafði verið túlkur hins mikla pólska
píanóleikara Paderewski þegar hann var að
kenna í Berlín. Svo flutti hún til Bandaríkj-
anna og þegar Paderewski kom í tónleikaferð
til Wisconsin árið 1926 heimsótti hann vin-
konu sína, hana frú Zuchowski. Ömmubamið,
Wladziu, spilaði fyrir meistarann sem sagði
að þetta bam ætti eftir að koma í sinn stað.
Sagan var sögð í ýmsum útgáfum gegnum
tíðina. Trúlega var útgáfan í sjálfsævisögu
Liberace nálægt sanni en þar segir að Salva-
tore hafi farið með alla fjölskylduna á tónleik-
ana hjá Paderewski. Þau fóm baksviðs á eftir
og stóðu í röð til að fá að taka í höndina á
meistaranum. Walter sagðist kunna utan að
mörg af verkunum sem hann hafði spilað og
þá klappaði Paderewski honum á kollinn og
sagði: Hver veit nema þú eigir eftir að koma í
minn stað.
Önnur goðsaga sem Liberace elskaði að
segja var þessi: Hann stakk sig á nagla og
fékk blóðeitrun. Hann var ellefu ára. Læknir-
inn sagði að það yrði að taka af honum hönd-
ina og að hann mætti þakka fyrir ef hann
héldi handleggnum. Francis mótmælti og
sagði að drengurinn ætlaði að verða píanó-
leikari. Læknirinn sagði að hann lifði ekki til
að verða eitt eða neitt ef ekki væri brugðist
við strax og eitraði líkamshlutinn fjarlægður.
Þá sagði Francis við son sinn að hún ætlaði
að reyna að lækna hann með gamalli pólskri
lækningaaðferð. Hún fyllti þvottapottinn af
vatni og kveikti undir. Þegar bullsauð stakk
hún handleggnum á hinum elskaða syni upp
að öxl í sjóðandi vatnið. Á eftir lagði hún
bakstur við skaðbrenndan handlegginn.
Baksturinn var gerður úr bræddri sápu og
mjólk og hún skipti um baksturinn á fjögurra
tíma fresti í viku. Á sjöunda degi byrjaði
gröfturinn að vella úr hendinni og eftir þrjá
mánuði var Walter orðinn jafngóður.
Þrisvar sinnum var Walter litli talinn af
vegna lungnabólgu og heilsuleysis og jafnoft
vakti Francis yfir drengnum sínum og kallaði
hann aftur til lífsins. Hún var vakin og sofin
yfir velferð barnanna sem voru afar háð
henni. Einkum Liberace sem taldi sig seint
geta fullþakkað henni lífgjafirnar. Hann taldi
sig hins vegar ekkert eiga föður sínum að
þakka og tók eindregna afstöðu með móður-
inni í hatursfullum skilnaði þeirra hjóna. Fað-
irinn hafði tekið saman við aðra konu en það
var fyrir Walter aðeins staðfesting á því að
hann hefði aldrei tekið ábyrgð á fjölskyldu
sinni og væri sama hvorum megin hryggjar
hún lægi.
Skilnaðurinn varð árið 1941 og Francis gift-
ist aftur tveimur árum seinna, öðrum Itala og
gömlum fjölskylduvini, Alexander Casadonte,
en hann dó árið 1945. Liberace lét alltaf eins
og sá maður hefði aldrei verið til. Francis
reyndi líka að gera sem minnst úr þessu
hjónabandi þegar frá leið og fór þess á leit við
Salvatore að fá að taka nafn hans upp aftur
sem sitt eina eftimafn. Hann harðneitaði og
hún sat uppi með það að vera Francis Liber-
ace Casadonte.
Barir og brauðstrit
Píanóleikarinn sem Salvatore fékk til að
kenna syni sínum hét Florence Bettray Kelly
en hún hafði lært hjá Moriz Rosenthal sem
var þekktur virtúós. Kelly skipti sköpum fyrir
Liberace, hún útvegaði honum styrk til að
fjármagna námið, hún var kröfuhörð og metn-
aðargjöm og stóð við hlið hans í sautján ár
sem kennari og vinur. Löngu eftir að Liber-
ace var orðinn heimsfrægur kallaði hann Kel-
ly til þegar mikið lá við og hún flaug heims-
homanna á miili til að leiðbeina honum.
Hann var stjörnunemandi. Hann tók þátt í
smærri hæfileikakeppnum ungra hljóðfæra-
leikara í ríkinu og vann þær allar og árið 1939
var hann valinn til að leika einleik með Chic-
ago-sinfóníunni á tónleikum í Milwaukee.
Hann lék annan konsert í A-dúr eftir Franz
Liszt. Tónlistargagnrýnandi Milwaukee
Journal hældi hinum unga einleikara fyrir
tækni, hreinan tón og verulega háþróaða túlk-
un, bæði hlýju og skaphita. Allir voru himin-
lifandi, meira að segja Salvatore sem faðmaði
son sinn í fyrsta og eina skiptið. Florence
Kelly var sannfærð um að nemandi hennar
gæti orðið einleikari á heimsmælikvarða. En
strákurinn var kominn í tilvistarkreppu sem
var að drepá hann.
Þegar hér var komið sögu var hann búinn
að spila á píanó í danshljómsveitum í sex ár.
Hann byijaði á því fjórtán ára og þénaði svo
vel að Francis kaus að láta eins og hún vissi
ekki hvaðan Walter fékk þá peninga sem
hann lagði í búið. Hann elskaði dægurtónlist,
var fljótur að læra og minnugur. Honum þótti
mjög gaman að skemmta fólki en honum þótti
ekki gaman að lifa því tvöfalda lífi sem hann
lifði, spilandi og greinandi sígilda tónlist á
daginn eftir skóla með Kelly en „honky tonk“
fyrir fyllibyttur á kvöldin og nætumar. Hann
ákvað í samráði við Kelly að fara til New
York og sjá hvort hann gæti komist áfram
sem klassískur tónlistarmaður eða dægur-
tónlistarmaður eða hvort hann gæti sameinað
þetta tvennt en það var það sem hann langaði
mest til. Þetta var árið 1942.
Smám saman þróaðist hinn persónulegi stfll
Liberace, bæði í sviðsetningu og efnisvali.
Tækifærin sem hann fékk urðu betri, um-
boðsmennirnir öflugri, staðirnir fínni og laun-
in hærri. Las Vegas uppgötvaði Liberaee og
átti eftir að verða hans bær svo að um mun-
aði.
Las Vegas var lítáll og hallærislegur bær
fyrir stríð, með tveimur stórum hótelum,
frægum fyrir fjárhættuspil og skuggalegt
skemmtanalíf tengt mafiunni. Það var hins
vegar fullur vilji til þess, bæði hjá Nevadaríki
og íbúunum, að byggja bæinn upp og gera
hann að háborg afþreyingar og kitlandi lysti-
semda. Þegar öflugir fjárfestar eins og millj-
ónamæringurinn Howard Hughes reyndust
tilbúnir til að moka peningum í Las Vegas var
hafist handa. Áhersla var lögð á að fá úrvals
skemmtikrafta alls staðar að og þeim var
borgað framúrskarandi vel. Liberace þénaði
orðið prýðilega en hann vildi meira og hann
var býsna óhress með það hvernig fólk bar
nafnið hans fram. Hann hafði lagt niður nafn-
ið Walter, sem hann hataði, og tekið upp
seinna nafnið sem sitt eina nafn - stytt í Lee
af vinum. Á nafnspjaldinu hans stóð í sviga
fyrir aftan nafnið Libber-AH-chee.
Hjólin byrjuðu fyrst að snúast þegar viku-
legir hálftíma sjónvarpsþættir hans unnu
hjarta amerískra húsmæðra árið 1953. Eftir
það báru menn nafnið hans rétt fram og
áfram óx frægð hans jafnt og þétt þangað til
kom að hinni örlagaríku Lundúnaferð árið
1956.
Liberace var orðinn stórstjama og
sjónvarpsþættimir hans höfðu verið sýndir í
Bretlandi þar sem hann átti stóran og ákafan
aðdáendahóp. Aðdáendur hans vom konur á
öllum aldri, mest þó miðaldra konur sem elsk-
uðu þennan hæfileikaríka, fyndna og fallega
mann sem var svo góður við mömmu sína að
hann tók hana með á alla sína tónleika, hyllti
hana alltaf í upphafi tónleikanna og lét áhorf-
endur klappa fyrir henni. Aðdáendumir sem
hvolfdust æpandi og skrækjandi yfir þennan
sæta Ameríkana vom eins og forboði Bítlaæð-
isins rúmum áratug seinna - konumar vom
bara aðeins eldri - og breskum menningarvit-
um var nóg boðið. Oft hafði gagnrýnin sem
Liberace fékk verið drepandi en aldrei eins
og eftir tónleikana í Royal Festival Hall.
„Hann ætti skilið að vera grýttur með syk-
urpúðum,“ sagði einn gagnrýnandinn. Annar
sem skrifaði pistla undir nafninu Cassandra í
stórblaðið Times skrifaði:
„Hann er samnefnari kynjanna - snúinn
saman úr karlkyni, kvenkyni og hvomgkyni.
Allt sem hann, hún eða það gæti hugsað sér.
Eg talaði við dapra en vingjarnlega menn á
þessu blaði sem hafa hitt hvern og einn ein-
asta frægðarmann og -konu sem hingað hafa
komið frá Ameríku síðustu 30 árin. Þeir segja
að þessi hroðalegi, blikkandi, skríkjandi,
flaðrandi, krómaði, vellyktandi, glansandi,
skjálfandi, flissandi, tilgerðarlegi, rjómaíss-
þakti haugur af móðurást með ávaxtabragði
hafi fengið viðhafnarmestu móttökur og haft
mest áhrif á London síðan Charlie Chaplin
kom á Waterloostöðina, 12. september 1921...
Upp úr honum stendur málspýja sem fær
fullorðna karlmenn til að þrá að komast afsíð-
is til að kúgast í friði. Það er ekki vafi á því að
önnur eins tilfinningaæla hefur aldrei sést
fyiT né síðar. Þetta makalausa, síreiknandi
Candy-floss, slefandi yfir mömmu sinni, blikk-
andi bróður sinn og teljandi peningana sína á
sekúndufresti hefur svör við öllu.“
Vesalings Francis Liberace fékk fyrir veik- —
byggt hjartað af að lesa þetta og þó að Lib-
erace væri alveg sama um meintan „mom-
isma“ sinn var honum ekki sama um að vera
sagður „með ávaxtabragði" því að það var am-
erískt slangur yfir að vera samkynhneigður.
Liberace var samkynhneigður. Hann var
þrjátíu og sjö ára og það fer tvennum sögum
af því hvort hann kom nokkurn tíma nálægt
konu. Scott Thorson segir í bók sinni um Lib-
erace að hann hafi þekkt alla hommastaðina í
öllum borgunum sem hann hafði ferðast um
og haft sitt eigið net af samkynhneigðum fé-
lögum en þeir voru mjög þagmælskir. Hann
hafði aldrei verið í föstum samböndum og allt-
af farið varlega. Enginn af samstarfsmönnum
hans hafði nokkum tímann séð hann í ein-
hverju strákastandi. Oðru hverju voru þau
boð látin út ganga að hann væri í ástarsam-
bandi við einhverjar stúlkur og sjálfur fim-
bulfambaði hann í viðtölum um leitina að
hinni einu réttu. Ástæðan fyrir þessum felu-
leik var einföld: Það var kalt stríð á öllum
sviðum og tímarnir voru haturs- og fordóma-
fyllri í garð samkynhneigðra en nokkru sinni
fyrr og síðar. Það kostaði menn minnst vinn-
una, mest lífið, ef þeir fengu á sig homma-
stimpil. Heima í Bandaríkjunum hafði hinn og
þennan grunað hitt og þetta um Lee Liberace
en menn þögðu af því að ásökunin var svo
grafalvarleg. Eftir að búið var að segja þetta
opinberlega í Bretlandi hlaut fiskisagan að
fljúga yfir hafið.
A næstu tónleikum Liberace í Manchester
stóð fólk fyrir utan leikhúsið með spjöld þar
sem á stóð: „Sendum hommann aftur til
Bandai’íkjanna" og „Við viljum alvöru karl-
menn, ekki mömmustráka“ og „Hommi, farðu
heim“ og „Við viljum ekki ameríska homma-
titti“ og fleira stóð þar óskemmtilegt. Liber-
ace gat ekki látið eins og ekkert væri og hann
fór hina einu sönnu amerísku leið, þ.e. leið
dómstólanna, og stefndi Times.
Hinsegin réttarhöld
Málið kom fyrir rétt í London í júní 1959.
Áhorfendabekkir voru þéttskipaðir konum, í
kviðdómnum voru hins vegar tíu karlar og
tvær konur. Liberace var rólegur, yfirvegað-
ur og harðneitaði að hann væri samkyn-
hneigður eða hefði nokkurn tíma tekið þátt í
ástum af því tagi. Það er að mörgu leyti ótrú-
legt að lesa útdrátt úr réttarhöldunum. Það
eru aðeins rétt rúm fjörutíu ár síðan þau voru
haldin en það virðist mun lengra. Liberace,
sem var stefnandinn, þurfti að svara spum-
ingum um það hvort hann notaði ilmvatn,
hvort hann reyndi að vera kynþokkafullur,
hvort ekta karlmaður gæti gengið í skrautleg-
um fötum eins og hann og hvort hann notaði
móður sína sem þátt af sýningu sinni í því
augnamiði að höfða til eldri kvenna. Alltaf
hélt hann virðingu sinni en stundum gerði
hann grin að sækjanda og hann átti salinn -
eins og alltaf. Hann vann málið með glæsi-
brag og var þá orðinn gagnkynhneigður sam-
kvæmt dómsúrskurði.
í blaðaskrifunum og réttarhöldunum má
ekki aðeins sjá „hómófóbíu" á háu stigi heldur
má líka sjá sterkan ótta og öryggisleysi gagn-
vart konum. Gamla kynjamynstrið hafði riðað
til falls alla öldina en mest þó í seinni heims-
styrjöldinni þegar allt fór á skjön. Tugþús-
undir amerískra karlmanna þurftu að eyða
miklum tíma saman á stríðsárunum í hreinum
karlasamfélögum. Þó að herinn fordæmdi
samkynhneigð fengu hermennimir að vera
með „drag“-sýningar og það var vel séð og ýtt
undir það að þeir tengdust sterkum böndum,
væru félagar og mjög nánir vinir, tilbúnir til
að ganga í rauðan dauðann hver fyrir annan.
Þegar heim kom var blaðinu snarsnúið við.
Nú gilti vináttan ekki lengur heldur sam-
keppnin og nú áttu amerískir karlmenn að
vera góðar fyrirvinnur og eiginmenn og
byggja upp áframhaldandi þenslu í efnahags-
lífi og heimsyfirráðum hvort sem þeir vildu
eða ekki. Stundum hafa menn horft með eftir-
sjá til sjötta áratugarins sem blómaskeiðs am-
erískrar karlmennsku en þegar betur er að
gáð voru eftirstríðsárin full af þvingunum,
ótta og kúgun karlmannanna - ekkert síður
en kvennanna. Þegar byrjaði að hallast á mer-
inni bæði í utanríkismálum og efnahagslífi á
sjötta áratugnum varð uppreisnin því ofsa-
fengnari sem kúgunin hafði verið meiri.
Liberace kom næst til London áratug
seinna eða 1969 og það var önnur borg sem
hann kom til; Bítlamir voru komnir fram, -
tískan frá Camaby street var svo öfgakennd
að sviðsbúningar Liberace virkuðu nánast
gamaldags og virðulegir, viðhorf til kynferðis
og kynhneigðar voru að breytast en Liberace
hvorld vildi né gat komið út úr skápnum.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundurinn er bókmenntafræðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 18. NÓVEMBER 2000 1 5