Tíminn - 22.12.1966, Blaðsíða 1

BLAÐ II,
Ræða Einars Ágústssonar um fjárhagsáætlun Rvíkur 1967
EYDSUN HELDUR ÁFRAM, FRAMKVÆMDIR
MINNKA. TFKJUAÆTLU NIN ÞANIN UM OF
Þessi fjár!hagsáætlun ber mjög
hin sömu einkenni og 'hinar fyrri,
þær sem afgreiddar hafa verið síð
an ég kom í borgarstjórnina a.m.
k. Höfuðkennileitin eru nú
sem fyrr annars vegar hækkun
rekstrarútgjaldanna og hins vegar
hlutfallslegur samdráttur verk-
legra framkvæmda. Rekstrargjöld
in hækka um 97 millj. króna eða
18,6% frá fjárhagsáæt'lun þessa
árs. Hækkun framkvæmdaliðanna
er miklu hóflegri, þeir hækka að-
eins um 9.3%.
í fyrra voru báðar þessar jaró-
sentur lítið eitt hærri, en tölur
sýna greinilega að engin stefnu-
breyting hefur átt sér stað, þrátt
fyrir fagurgala um verðbólgustöðv
un, sem nú stendur upp úr öli-
um talsmönnum stjórnarflokk-
anna hvort sem er hér í borgar-
stjórn eða annars staðar. Sömu
sögu er að segja um fjárlög rík-
isins, þau sem verið var að af-
greiða nú rétt áðan. Þau bera
fyrst og fremst einkenni verð-
bólgunnar. og cru óyggjandi sönn
un þess, að verðstöðvunarlögin
eru fyrst og fremst blekking sett
fram til þess að þykjast en ekki j
lækna verðbólgumeinsemdina. I
Hér er því sami leikurinn settur j
á svið og 1959, en þá töldu stjórn- i
arfjokkarnir þurfa tvær gengis-
lækkanir til þess að jafna metin
eftir að 'hinu svokallaða verð-1
stöðvunartímabili lauk.
Dæmi rnn sýndarmertnskuna.
Til þess að sýna fram á fá-
nýti þeirra kenninga um verð-
stöðvunina, sem fram eru born-
ar, skal ég aðeins gera eitt at-
riði að umtalsefni, en það atriði
virðist mér vera algjörlega afger-
andi um alla þessa sýndar-
mennsku. Því er haldið fram að
ástæðan til þess að til verðstöðv
unar þurfi að grípa einmitt núna,
sé gífurlegt verðfall á íslenzkum
útflutningsafurðum. Síðustu frétt
ir benda nú raunar til þess að
þetta verðfall hafi aðeins verið
tímabundið og að nú séu afurðir
okkar að stórhækka í verði á ný,
þannig að þessi röksemd virðist
sem betur fer ætla að gufa upp
sbr. frásögn í Vísi í dag. En allt
um það þarf auðvitað að draga Úr
verðbólguvextinum og hefði átt að
vera búið að gera ráðstafanir til
þess fyrir löngu. Nú, en ástæð-
an er sem sagt verðfallið. Þrátt
fyrir boðaða verðstöðvun eru af-
greidd fjárlög 800 millj. kr. hærri
en í fyrra og fjárhagsáætlun Rvík
urborgar um 150 millj. kr. hærri
en 1966. Sagt er að óbreyttir
skattstigar eigi að gefa þessar
auknu tekjur — vegna mikillar
veltu og velmegunar fólksins í
landinu verði það hægt. En með
leyfi að spyrja, hefur þá verð-
hrun íslenzkra útflutningsafurða
engin áhrif á greiðslugetu ein-
staklinga og fyrirtækja í borg-
inni? Eru horfur á því að fólk
geti haldið áfram að kaupa vör-
ur í jafnauknum mæli á næsta
ári og verið hefur nú um skeið?
Er líklegt að fjárrráð fyrirtækja
og heimila verði á þann veg að
’pau geti haldið áfram að gceiða
aukna skatta til ríkis- og sveitar-
félaga eftir að botninn er dott-
inn úr % hlutum af öllum út-
flutningi sjávarafurða, eins og
gefið var í skyn á A'lþingi um
daginn?
Sjá ekki allir þá æpandi mót-
sögn sem felst í þeim málflutn-
ingi sem annars vegar heldur því
fram að stórkostlegir erfiðleikar
séu framundan hjá íslenzkum at:
vinnuvegu-m, verulegur samdrátt-
ur og jafnvel hrun á næsta leiti,
en gerir samt ráð fyrir því að
fólk hafi peninga til að greiða
til rfkis og bæja, og vaxandi
kaupa á öillum hugsanlegum lífs-
gæðum eins og ekkert hafi í skor-
izt?
Ef hér á í einhverri alvöru að
breyta um stefnu, hverfa frá sukki
og óráðsíu að ráðdeild og sparn-
aði, þá verður hið opinbera, hvort
sem ,það heitir ríkissjóður eða
borgarsjóður að ganga þar fram
fyrir skjöldu.
Slíks sjást engin merki hjá þess
um aðilum, þess vegna er hin
svonefnda verðstöðvun markleysa,
sem enginn getur tekið alvarlega.
Ábyrgð og óstjórn.
Borgarfulltrúar Alþýðuflokks
ins hafa engar tillögur gert til
breytinga á þessari fjárhagsáætl-
un og skal það ekki gagnrýnt út
af fyrir sig, þeir eru sjálfsagt
harla ánægðir með áætlunina eins
og iSjá'lfstæðlisflokkurinn hefur
gengið frá henni. Á það vafalaust
að sýna ábyrgðartilfinningu þess
flokks og fyllstu staðfestu í því
að axla sinn bluta af verðstöðv-
unarbyrðinni. Það er auðvitað
gott og blessað að ætla nú að
framkvæma þá skyldu, sem á
þeim flokki hefur fyrst og fremst
hvílt undanfarin ár, að hafa eftir-
lit með verðlaginu í landinu. Und
anfarinn áratug hefur fulltrúi Al-
þýðuflokksins í ríkisstjórninni
haft með verðlagseftirlitið að
gera. Á honum hefur því öðrum
fremur hvílt ábyrgðin' á því,
hvernig þessi mál hafa stöðugt
verið að þróast í hækkunarátt all-
an þennan tíma.
Segja má, að ef það hefði ver-
ið álit þessa ráðherra á undan-
förnum árum, að verðbólguvöxtur-
inn hafi verið skaplegur, væri
svo sem ekkert við því að segja,
þótt þróunin hafi verið látin af-
skiptalaus. En þessu er engan
veginn til að drei^a. Ég minnist
i þessu sambandi ræðu, sem við-
skiptamálaráðherra hélt fyrir um
það bil ári síðan, það var að því
er mig minnir í marz s.l., þar
sem hann útlistaði það á skýran
hátt, eins og honum er lagið, að
livarvetna í heiminum væri það
talið bera ótvíræðan vott um
óstjórn i þjóðfélaginu ef verðbólg
an yxi um 10% eða meira á einu
ári. Tölur um þetta atriði sem
hann nefndi sýna að undanfarin
ár hefur verðbólgan vaxið meira
en þetta. Það var því skylda
þessa lærða doktors að stöðva
óstjórnina, með því að gera ráð-
stafanir sem að haldi mættu koma
í þessu efni, til þess hafði hann
öll nauðsynieg völd. Mönnum
Einar Ágústsson
skildist nú raunar á nefndri ræðu
að það væri hægara um að tala
en í að komast að ráða bót á
þessu ástandi, og fram undir þetta
hafp ráðherrarnir talað um verð-
bólguna sem stórkostlegt vanda-
mál. ,,Ef okkur tekst ekki að ráða
við verðbólguvandann er allt
annað unnið fyrir gýg,“ var sagt
fyrir nokkrum árum. Og stjórn-
arandstæðingar hafa jafnan við-
urkennt að hér væri úr vöndu að
ráða. En þann 28. nóvember s'l.
var aldeilis komið annað hljóð í
strokkinn hjá ríkisstjórninni. Þá
var svo sem búið að finna lausn
á þessu mikla vandamáli, og hún
var svo einföld að með fádæm-
um má telja að hvert barn skyldi
ekki hafa komið auga á hana fyr-
ir löngu. Við söfnum bara sam-
an öllum gildandi lagaákvæðum
um verðlagsmál og fáum sam-
þykki Alþingis til þess að mega
nota þau, þá erum við búnir að
afgreiða verðbólguna! En hvað
þetta getur nú verið einfalt.
Hvernig stendur annars á því að
hagfræðingarnir í stjórnarráðinu
skuli ekki hafa komið auga á
þetta fyrr. Og er ekki dálítið leið-
in'legt að þurfa að játa á sig
óstjórn á efnahagsmálum þjóðar
innar undanfarin ár, fyrst ekkert
þurfti annað að gera til að kippa
málunum í liðinn? Má vera að
einhverjum þyki það, en ráðherr-
arnir eru í þeim hópi. Þeir líta
yfir verk sín og þykir þau harla
góð.
Auðvitað er það góðra gjalda
vert að fara nú að rækja það hlut-
verk að stjórna landinu, þegar
nokkrjr mánuðir eru eftir af kjör
tímabilinu, en þeir sem gáfu nú-
verandi stjórnarflokkum umboð
sitt í síðustu kosningum hafa áreið
anlega búizt við meiru en þessu
og þeirra vonbrigði eru eðlilega
mikil.
Þandar tekjuáætlanir.
Aðalatriði þessarar fjárhagsáætl
unar er það, sem ég benti hér
á við 1. umræðu, og allar horfur
eru á því að tekjuáætlanir séu
svo þandar að litlar líkur séu til
þess að þær geti staðið undir
þeim auknu útgjöldum, sem þeim
1 er ætlað. Ég óttast, að þetta eigi
fyrst og fremst við útsvörin. Ég
dreg það í efa að óbreyttir álagn-
I ingarlaxtar gefi svona miklu meiri
tekjur á næsta ári en þeir gerðu
í ár, ekki sízt ef alvarlegt verð-
fall afurða fer i hönd. Hvað verð-
ur þá? Dregið úr framkvæmdum,
segir háttv. borgarstjóri nú, án
þess að treysta"”sér til að benda
á það hvaða framkvæmdir eigi að
fella niður, enda úr vöndu að
ráða þegar haft er í huga að verk-
legar framkvæmdir hækka aðeins
um rúm 9% á ári á móti rúmum
118% i fyrra. Ég held fyrir mitt
í leyti að tæpast sé stætt á því að
draga úr þessum framkvæmdum
flestum a.m.k., sem þarna um ræð
ir. Ég óttast því að þessi leið
þyki ekki tiltæk, þegar á herðir,
heldur muni raunin verða að sú
| endurskoðun, sem boðuð hefur
i verið, verði fyrst og fremst fólg-
: in í því að afla meiri tekna strax
og óhætt þyki að sýna slíkar ráða-
gerðir, eftir að verðstöðvunar-
sjónleikurinn hefur verið á enda
I leikinn, ekki sízt, ef hann skyldi
; nú bera tilætlaðan árangur.
Við óbreyttar útsvarsgreiðslur,
þ.e. skv. óbreyttum útsvarsstigum
er auk þess að því að gæta, að
þar sem þessar greiðslur eru
greiddar af tekjunum árið eftir
verða þær yfirleitt þungbærari á
næsta ári en þær voru í ár, ef
ekki koma til neinar launa-
breytingar frá, því, sem nú er.
Ef stöðvunin á að geta tekizt er
það frumskilyrði skv. skýringum
ríkisstjórnarinnar, að litlar sem
engar kþuphækkanir verði. Það
þýðir að fólk verður að greiða
auknar útsvarsbyrðar 97 millj. .:r.
á næsta ári af því sem næst
sömu tekjum og það hefur haft
á þessu ári. Það er því sýnilega
engin stöðvun á útsvarsheimtu
borgarinnar, hvað sem öðru Jíður.
Þýðingariaust er í þessu sam-
bandi að tala um fjölgun gjald-
enda í borginni, hún er svo sára
lítil að hennar gætir vart í þessu
sambandi, eins og sést á því, að
borgurum hefur fjölgað um 1200
manns frá hausti 1964 til sama
tíma 1965 og nemur sú lækkun
aðeins 1.2%. Sjá allir hversu langt
það hrekkur til að mæta 17.7%
útsyarshækkun.
Ég get látið þessar almennu at-
hugasemdir nægja um sjálfa fjár-
hagsáætlunina.
Eyrnamörk hennar eru glögg
og leyna sér ekki.
Eyðslan heldur áfram, rekstrar-
báknið þenst út. Verklegar fram-
kvæmdir eru skornar niður eftir
þörfum til þess að láta endana
mætast.
Tekjuliðir eru þandir til hins
ýtrasta og látið í veðri vaka að
ekki þurfi að koma til n.v.rar
tekjuöflunar umfram það, sem afl
ast muni með óbreyttum gjald-
skrám.
Ýmsar borgarslofnanir hafa
nú frjálsar hendur til hækkunar
á þjónustu sinni til samræmis
við verðlag, svo ekki þarf að
standa hér frammi fyrir borgar-
stjórn til að verja þær. Má nærri
getá hvert hagræði er að s'líku
fyrir meirihlutann.
Eins og ég sagði ætola ég ekki
að ræða þessa fjárhagsáætlun í
einstökum liðum. Borgarfulltrúi
Rristján Benediktsson hefur gert
grein fyrir þeim breytingartil-
lögum, sem við Framsóknarmenn
berum fram við áætlunina. Eins
og menn sjá er þar ekki um
stórfelldar breytingar að ræða, en
við vildum þó freista þess að fá
fram nokkurn tilflutning milli
rekstrarliða og fjárfestinganliða,
koma fram nokkrum sparnaði til
þess að geta örlítið betur sinnt
þeim aðkallandi verkefnum, sem
fyrir hendi eru í skólamálum,
léikvallamálum, byggingamál-
málum aldraðra og nokkrum
fleiri verklegum framkvæmdum.
Að öðru leyti var erindi mitt
hingað í ræðustólinn að mæla
með örfáum orðum fyrir þeim
4 tiillögum, sem við borgarfull-
trúar Framsóknarflokksins flytj-
um á þessum fundi. Tillögurnar
eru auðskildar og þarfnast ekki
langrar framsögu.
l. Jöfnunarsjóður sveitafélaga.
I „Um leið og borgarstjórn
í tteykjavíkur þakkar þann skiln-
! ing á tekjuþörf sveitarfciaga, sem
fram kom hjá löggjafanum með
því ákvæði í 16. gr. laga nr. 69/
11962 að grciða 20% af innheimt-
I um söluskatti, sbr. lög nr. 10%
1960, í Jöfnunarsjóð sveitarfélaga,
skorar borgarstjórn á Alþingi og
ríkisstjórn að láta sömu reglu
gilda um allan söluskattinn og
treystir jafnframt borgarfulltrú-
um Reykjavfl^ur, sem setu eiga
á Alþingi, að vinna ötullega að
framgangi þess.“
Söluskatturinn.
Þegar söluskatturini) var lagð
ur á 1960 var ákveðið að hann
skyldi skiptast þannig milli rikis-
ins og sveitarfélaganna að rfkis-
sjóður fengi 4/5 hluta en jöfn-
unarsjóður sveitarfélaganna Vs
af þeim söluskatti, sem inn-
heimtur er af innlendum við-
skiptum. Þá voru leidd fram
veigamikil rök því ti'l sönnunar
af talsm. stjórnarinnar, að sveitar
félögin þyrftu mjög á þessum
auknu tekjum að halda og sann-
gjarnt væri að þau fengju þær.
Þá var. lika mikið talað um það
að hér ætti að breyta til í inn-
heimtu opinberra gjalda. Horfið
skyldi frá braut hinna beinu
skatta, þá stóð til að fel'la tíkju-
skatt af meðaltekjum og stór-
lækka útsvörin! Upphafl. sölu-
skatturinn var 3% en (síðan hefur
söluskattur verið hækkaður tvisvar
en hluti sveitarfélaganna er eftir
sem áður aðeins 1/5 hluti af
hinum upphaflega 3% skatti. Ef
upphaflegu reglunni hefði verið
fylgt, væri óhætt að reikna hluta
Reykjavíkur' úr jöfnunarsjóði a.
m. k. um 90 millj. kr. hærri en
hann er nú. Það væri ekki ónýtt
að geta lækkað útsvörin um þá
fjárhæð núna á verðstöðvunar-
tímabilinu, eða þá auka verklegar
framkvæmdir sem þessu næmi.
Hér er því um mjög mikið hags-
munamál borgarinnar að ræða.
Að vísu vita auðvitað allir, að
ekkert hefur orðið úr því frekar
en öðru, sem til stóð 1960 að
breyta þessum skattheimtuaðferð
Fiamhald á 22. síðn.