Tíminn - 22.12.1966, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 22. desember 1966
TÍMIWN
19
BÆKUROGBÓKMENNTIR
Á förnum vegi - samtals-
hættír Lofts Guimundssonar
Loftur Guðmundsson er löngu
þjóðkunnur maður, bæði sem rit
höfundur og blaðamaður. Hann er
óvenju fjölhæfur á starfssvjði sínu
og virðist vera nokkmn veginn
saima hvort hann tekur sér fyrir
hendur að skrifa skaidsögur eða
leikrit barnasögur eða kvikmynda-
handrit, þjóðlífslýsingar eða þýð-
ingar á verkum heimsfrægra höf
unda, ljóð eða skemmtibæíti, eða
þá að standa í vandasömu og eril
sömu blaðamannsstarfi. Svo vel
hefur Lofti tekizt að fyrir tvær
eð skáldsögum sínum hefir hann
hlotið bókmenntaverðlaun og
Þjóðleikhúsið hefir sýnt a.m.k.
þrjú leikrit heimsfrægra höfunda
í þýðingu hans. Segir þetta sina
sögu um hæfni og getu Lofts Guð
mundssonar.
Fyrir skömmu síðan er komin
út ný bók frá hendi Lofts, sem
hann hefur valið heitir „Á fömum
vegi. Er þetta viðtalsbók við fólk
úr mörgum stéttum þjóðfélagsins,
alls ellefu viðtalsþættir við menn
og konur. sem í flestum tllvikum
hafa unnið hörðum höndutn cg
lúnu baki til sjávar og sveita. Allt
á fólk þetta það sameiginleg., að
vera landsþekkt, ýmist af störfum
sínum eða áratuga afspurn.
Þarna er að finna viðtal við kunn
asta núlifandi íslendinginn, Hail
dór Kiljan Laxness, Guðmund
Sveinsson og Hafstein Guðmunds
son frá Skáleyjum, Sigurð Svein-
björnsson sem uin áratuga skeið
stóð á kassa á Lækjartorgi og
predikaði Guðs orð yfir syndug
um vegfarendum hina skyggnu og
draumspöku Jakobínu í Melarbúð
Loftur Guðmundsson
á Snæfellsnesi, ölaf ölafsson
kristniboða, Þórarin Guðmunds-
son tónskáld. Guðmund einbúa að
Óttarstöðum, Jón Oddsson frá
Sauðárkróki. Þórð frá Dagverðará
Albert vitavörð í Gróttu óg G.tnn
fríði Jónsdóttir myndhóggvara.
Höfundur bókarinnar hefn því
víða komið við og gert sér far
um að sem ólíkastar frásagnj og
fjölbreyttust viðhorf kæmu þar
fram, enda gott til fróðleiksfanga
í bók þessari
f viðtölum koma fram fjöldi
myndrænna atburða úr lífi og
starfi fólksins, sumir þrungnir
hætturn, erfiðleilkum og þreki,
aðrir gæddir gleði og kát-
ínu. Fegurð, hamingja og mann-
göfgi speglast í línum og litum og
þrautseigja og barátta fyrir jjfinu
til sjós og lands, er eins og lýs-
andi kyndill í myrkviði erfiðleik
anna. Þó höfundur ætlist ekki til
að bók þessi sé sagnfræðirit, í bók
staflegri merkingu, er hún ótrú
lega stórbrotin hluti af s'águ fó’ks
ins í landinu, — saga um lífskjör
þess og afkomu, viðbrögð þess í
gleði og harmi, lífi og starfi —
sögð af því sjálfu, með þeir. a eig
in málfari, enda er auðséð við
lestur bókarinnar, oð höfundur
hennar hefir gert sér sem allra
mest far um að láta fólkið sjálft
segja frá. halda einkennum þess
og frásagnarhætti. Hann er laus
við að reyna að þrýsta viðmæi-
anda sínum upp að vegg með löng
um vangaveltum spurnináaflóði
og innskotum, eins og stundum
vill við bregða í slíkum bókum.
Eykur sú aðferð höfundar gildi
viðtalanna, fjölbreytni þeirra og
sannindi.
Það fólk sem Loftur ræðir við
í bók sinni er flest komið á efri
ár. Með þessu verki sínu hefir
hann því varðveitt frá glölun
margs konar fróðleik, 'ífsviðhorii,
og lífsreynslu þeirrar kynslóðar
sem óx úr grasi um og fyrir alda
mót, — bjargað frá gleymsku lífi
gæddum þjóðlífsmyndum.
Auk þess að vera fróðleg er bók
þessi skemmtileg aflestrar, enda
er Loftur glöggur á kjarnann og
varpar hisminu frá. Hann kann vel
á penna sínum að halda og oft af
burða vel og að mínum dómi er
bók Lofts mikil fengur og innlegg
í sögu lífskjara. lifnaðarhátta og
afkomu fólksins sem byggir þetta
land. Eflaust er hún ein þeirra
VEGURINN
Hefurðu lesið? Hefurðu les-
ið bókina eftir Martínusu, sem var
að koma út hjá Leiftri núna?
Hún heitir Leiðsögn tel lífs-
hamingju, á ísilenzku og er fram-
hald á erindum danska lífspek-
ingsins, sem oft hefur komið hér
til íslands og var hér síðast á
fyrirlestraferð í haust.
Iíefurðu lesið, hefurðu séð
þessa bók?
Þannig spyrja margir núna fyr-
ir jólin, þegar ein bókin eftir
aðra flæðir á markaðinn, en eng-
inn hefur þó tíma til að sinna
lestri.
Og satt að segja eru tvær bæk-
ur nýjar, sem nú vekja, eða ættu
að vekj'a sérstaka athygli þeirra,
sem íhuga tilveruna frá trúarlegu
sjónarmiði og miða tilgang dag-
iega lífsins við hvatningu Meist-
arans, sem sagði:
Leitið og þér niunið finna. Og
þessar bækur eru báðar um veg-
inn, sem hann talaði líka um.
Önnur eftir norskan guðfræðing
og biskup og heitir: Leiðin mín.
Hin eftir danskan hugsuð og líf-
speking og heitir: Leiðsögn til
lífshamingju, sem því miður er
alltof líkt nafn og á annarri bók,
sem líka er ágæt og kom út í
fyrra.
Og leiðsögn Martínusar, sem
öl'lum, sem kynnast honum finnst
vera biskup af Guðs náð að mennt
og mildi, sú leiðsögn er um veg
kærleikans. Sú leið ein veiti lífs-
hamingju. En það er ekki vegur
hugleiðinga og heimsflótta, held-
ur starfandi. fórnarlundar, óþreyt-
andi ástúðar.
Og þótt þessi bók hafi jafnmik-
ið gildi alla daga ársins, þá flyt-
ur hún á hverri síðu hinn sígilda
boðskap jólanna um frelsi og frið
á jörðu.
bóka sem síðar meir verður fræði
lega rannsökuð með tilliti til þjóð
lífs og þjóðhátta á fyrri hluta þess
arar aldar.
Jónas St. Lúðvíksson.
Enda er höfundur svo frjáls-
lyndur að danska kirkjan þvorki
vill né þo-rir að viðurkenna skoð-
anir hans og skilning á Kristi
handa prestum sínum. Og það var
nú víst eitthvað svipað með norska
biskupinn, sem hefur skrifað bók-
ina, sem hér var minnzt á til
samanburðar.
Það er þó trú mín, að fáir 20.
aldar menn hafi ski'lið Krist og
kenningar hans betur en Martín-
us. Hann virðist gæddur einhverju
dularfullu innsæi í kenningar hans
og lífsstarf. Það stafar ekki af
lærdómi, heldur innlifun, sem er
svo rík, að stundum verður manni
algjör undrun, líkt og þar talaði
sjálfur meistarinn holdi klæddur.
Það er annars bezti vitnisburð-
ur og dómur um bók þessa, að
Martínus taili sjálfur:
Hann segir meðal annars:
„Að beita valdi, að framleiða
kjarnorkusprengjur, sem hægt er
að eyða með milljónum manns-
lífa á sekúntu, að auðgast á vinniu
sveita og tárum, fátækt og niður-
lægingu annarra á ekkert skylt
við það hugarfar, sem einkenndi
hann, er fæddist sem fátækasta
barn jarðar í fjárhúsi í Betlehem."
Og einnig segir hann:
Lífið er ekki fólgið í þvi, að
flýja frá mönnunum á náðir ein-
verunnar og hugsa aðeins um Guð.
Að flýja menn er að flýja fró
reynslu og lífsfylkingu, sem sam-
líf við aðra hlýtur óhjákvæmilega
að veita.
„Um ósamræmið I löggjög og
löggæzlu segir Martínus:
Menn setja lög um að lífláta
ekki, en jafnframt hafa þeir hand
bærar atomsprengjur og vetnis-
sprengjur.
Þeir refsa morðingjum á friðar
tímum, en heiðra þá 1 stríði.
Þeir hafa lög, sem banna þjófn
að, svik og auðgun á annarra
kostnað, en samtímis blómgast í
viðskiptalífinu fjöldi tiibrigða af
þessum glæpum í dularbúningi og
Framhald á 22. sfðu.
Eins og drepið var á hér í
síðas'ta þæti, hafa bændur stöð
ugt verið að auka framleiðslu
sína og framleiðni um leið, enda
óspart verið til þess hvattir.
Sagan sýnir, að þetta hefur
i höfuðatriðum verið rétt
stefna og má að því færa ým
isleg rök.
Þróun og framfarir eru úfs
spursmál fyrir alla atvinuuvegi.
Kyrrstaða er óhugsanleg nú á
tímum og mundi þýða sama og
afturför og dauði. í landbún
aðinum hlaut vöxturinn fyrst
og fremst að koma fram sem
stækkun einstakra búa, en
ekki fjölgun býlanna. Stækkun
búanna var grundvallaratriði,
til þess að hægt væri að taka
upp tækni og hagræðingu við
búskapinn, eins og gert hefur
verið með jafnt vaxandi hraða
undanfarna áratugi. Enn er
þeirri þróun þó langt frá því að
vera lokið, og framfaraskrefin
eiga jafnvel eftir að stækka,
ef stjórnarvöldin bera gæfu til
að búa réttilega að landbúnað
inum.
Hið hálfnumda land, hinir
miklu óræktuðu flákar á miili
túnanna gerðu þetta möguliegt
hér á landi í mótsetningu við
það, sem hægt er í öðrum lönd
um í nágrenni okkar, að stækka
býlin án þess að slá þeim sam-
an og fækka þeim.
Mikið hefur verið talað um
„nýbýlapólitík“, og því verið
haídið fram, að hún gengi út
í öfgar. Af öðrum hefur það
svo verið harmað, að of marg
ar jarðir fæm í eyði og heilar
byggðir eyddust, og vissulega
hefur það gerzt svo, að harms
efni er að frá mörgum sjónar
miðum. En í stórum dráttum
hefur þróunin orðið sú. að
erfiðari og kostaminni býlin
hafa farið í eyði, en í stað
þeirra hafa komið nýbýli, sem
eru við betri aðstæður á flest
an hátt, eru betur í sveit sett
og með meiri framtíðarmögu
leika. Nýbýlin eni þrátt fyrir
allt ekki fleiri en það, að þau
rétt nægja til að fylla í skörðin
fyrir þau býli, sem lögð hafa
verið niður, oftast vegna erfiðra
aðstæðna.
Öðru máli gegnir, um sveitir
og byggðarlög, sem hafa góða
landskosti og jarðir eru með
mikla ræktunarmöguleika, og
eða góð afréttarlönd, fara í eyði
vegna samgönguleysis, raf-
magnsleysis og skorts á annari
þjónustu, sem samfélagið al-
mennt veitir þegnum sínum. í
slíkum tilfellum væri heiðarleg
ast af þjóðfélaginu, gagnvart
viðkomandi fólki, að gera það
upp við sig, hvort ætti að veita
þvj þessa þjónustu eða ekki,
og byggja þá ákvörðun væntan
lega á mati á því hvað það
kosti þjóðfélagið að veita þjón
ustuna og hvort það hefur efni
á að láta þennan viðkomandi
hluta landsins ónýttán og ef
til vill að láta byggðakeðjuna
rofna á þeim stað.
Það má svo aldrei gleyma
því, að byggðin er samfélag
fólksins, og að ekki má líta
á einstakar bújarðir, sem óháð
og einstök fyrirtæki. Því að
þar bindur hvað annað, byggð
verður því ekki haldið við í
hverri sveit nema með ákveðn
um lágmarksfjölda búenda og
vissum mannstyrk, bæði til
félagsstarfa og framkvæmda,
svo sem til smalana og fjár-
geymslu nýtingu hlunninda
o. fl.
Rafmagn hefur nú verið leitt
víða um byggðir. Ein; og eðli
legt var, fengu þéttbýlustu
sveitirnar það fyrst, og var
þá farið eftir meðalfjariægð á
milli bæja eða hvað langa línu
þurfti á hvern bæ að meðaltali.
f strjálbýlum sveitum og þar
sem bæir standa dreift og ekki
í skipulögðum röðum og meðal
línulengd verður þar af leið-
andi mikil, hefur ríkt og ríkir
enn mikil óvissa, hvort og hve
nær fæst rafmagn frá samveit
um.
Óvissan hefur svo valdið þvi,
að menn hafa gefizt upp að
bíða. Við það grisjast byggðin
enn og meðalfjarlægðin eykst,
eftir því sem deilt er á færri
og sjá allir til hvers þetta leið
ir. Eg þekki bein dæmi um
þetta úr sveitum, sem hafa mjög
mikla ræktunarmöguleika og
liggja skammt frá aðalvegi
landshlutans, en bæirnir standa
dreyft vegna landslags. Meðal
fjarlægð úr sveitum þessum til
mjólkurbúss er ekki meirj en
40—50 km og í landshlutan
um er mjólkurskortur.
En offramleiðsla er á land-
búnaðarvörum segja sumir, og
þjóðin hefur ekki efni á að
leggja fjármagn til framleiðslu
atvinnuvega, sem gefa vörur,
sem þarf að borga með. Það
er rétt, það hefur verið tíma-
bundin offramleiðsla af mjólk
áxin 1964 og 1965, m. a. vegna
góðæris, en ekki þarf að fara
lengra aftur en til 1960, þá
þurfti síðast að flytja inn smjör,
100 tonn. Á þessu ári hefur það
glöggt komið í ljós hve sveifl
ur geta orðið miklar og óvæntar
í mjólkurframleiðslunni, bæði
vegna árferðis og eins þess,
að bændur draga úr framleiðsl
unni með ýmsu móti, þegar
þeir sjá fram á erfiðleika við
sölu varanna. Augljóst er og,
að fjöldi bænda vill feginn losna
við kýrnar og búa eingöngu
með sauðfé. Það sýnir þróunin
nú tvö síðustu árin.
Sauðfjárafurðir er undir öll
ium venjulegum kringumstæð
um hægt að framleiða hér og
selja á erlendum mörkuðum,
þannig að þjóðhagslegur ávinn
ingur sé að þeirri framleiðslu.
Þó að erlendur gjaldeyrir
hafi verið hér nægur allra síð
ustu ár vegna Óhemju góðs síld
arafla, er það óþarfi að sýna
öðrum atvinnuvegum, sem ekki
gefa nein uppgrip, en eru í
eðli sínu öruggari með að skila
sínu pundi, nánast fyrirlitningu
og telja þá til einskisnýta, með
an vel gengur, og allt skrúfast
upp. Til þeirra getur þurft að
leita síðar, þegar „sfcóri vinn-
ingurinn" bregst.
Það verður seinlegra og dýr
ara að auka landbúnaðarfram
Ieiðsluna aftur, þegar vörurnar
fer að skorta og þá er heldur
ekki víst, að nóg verði í gjald
eyrissjóðunum.
En landbúnaðarframleiðsluna
þarf að skipuleggja betur en
hingað til hefur verið gerf, og
veita Framleiðsluráði land-
búnaðarins, sem hefur það hlut
verk með höndum bæði svig
rúm og styrk til að sinna þvi
hlutverici. Þar verður rikisvald
ið að sýna skilning og sann
girni. Um skipulagningu fram
leiðslunnar verður nánar rætt
í næsta þætti.