Tíminn - 29.01.1967, Qupperneq 7

/
SUNNUDAGUR 29. janúar 1967
TÍMINN
G ialdey rissukkið
1944-1946
Ómögulegt er annað en að
það veki nokkurn óhug, að hall-
inn á viðskiptajöfnuðinum við
útlönd varð um milljarð króna
á sl. ári. Þessir óhugur minnk-
ar ekki við það, að Efnahags-
stofnunin ráðgerir að þessi halli
haldi áfram og verði engu minni
á þessu ári. Ef svo heldur áfram,
eyðist fljótlega sú gjald-
eyriseign bankanna, sem ,hefur
safnazt erlendis á seinustu ár-
um. Með shku áframhaldi verð-
ur hún horfin út í veður og
vind áður en menn vita af.
Það, sem gerðist hér á árun-
um 1944—46, getur hæglega
átt eftir að gerast aftur, ef
menn gæta ekki að sér í tíma.
Haustið 1944 áttu bankarnir hlut
fallslega meiri gjaldeyriseign er
lendis en þeir eiga nú. Þá mynd
uðu Sjálfstæðismenn og komm-
únistar stjórn saman með að-
stoð Alþýðuflokksins. Sú
stjórn stjórnaði þannig, að eft-
ir tvö ár var öll gjaldeyriseign-
in farin í súginn. Alltof lítill
hluti hennar hafði farið til þess
að búa þjóðina nýjum tækjum.
Alls konar skranvarningur hafði
verið fluttur inn í landið og var
reynt að flytja sumt út aftur
fyrir hálfvirði eða minna. Mark-
aður fékkst þá fyrir þessar vör-
ur vegna vöruþurrðar í mörg-
um löndum eftir styrjöldina.
Slíkt er hins vegar ekki fyrir
hendi nú.
Höffjn miklu
í-árslok 1946 var svo komið,
að öllum hinum mikla gjaldeyr-
issjóði hafði verið eytt og ekki
var til gjaldeyrir fyrir brýnustu
nauðsynjum. Að ráði hagfræð-
inga var ekki aðeins gripið til
ströngustu innflutningshafta,
heldur skömmtunar á margvís-
Iegum nauðþurftum. Yfirstjórn
þessara mála var einkum í hönd-
um Alþýðuflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins. Alþýðuflokkur
inn hafði viðskiptamálaráðherra
en Sjálfstæðisflokkurinn for-
mann Fjárhagsráðs, sem var
yfirnefnd skömmtunarinnar, og
skömmtunarstjórann. Þetta
skömmtunarkerfi hélzt í þrjú ár,
en þá vildu Framsóknarmenn,
sem voru þriðji aðilinn í stjórn-
inni, ekki una því lengur. Þeir
knúðu fram þingkosningar.
Upp úr þeim var hafizt handa
um að koma á frjálsara skipu-
lagi.
Þeir, sem muna eftir skömmt-
unarkerfinu og skömmtunarseðl
unum á árunum 1947—49, ættu
að minnast þess, að slíkt ástand
getur átt eftir að skapast hér
aftur, ef verzlunarhallinn held-
ur áfram að verða einn milljarð
ur króna á ári, eins og hann
varð á síðastliðnu ári og er
áætlaður á þessu ári Slíkum
halla verður ekki hægt að mæta
með lántökum til lengdar. Gjald
evriseignin evðist eins og á ár-
unum 1944—46 Eymdin nevðir
okkur þá til þess að taka upp
strönsustu innflutningshöft og
skömmtur,. eins og á árunum
1047—49.
istar úr stjórninni og þugðust!'
græða þannig á því neyðar-j;
ástandi, sem þá var búið að
skapa. í rúma 100 daga reyndi
Sjálfstæðisflokkurinn að fá þá
aftur í stjórn með sér. Til þessjfjf
að freista þeirra, voru þeim
boðin margvísleg höft, en komm
únistar eru miklir haftamenn,
eins og alkunna er. Um þetta
fórust Bjarna Benediktssyni svo
orð á Alþingi eftir áramótin
1947, í umræðum um skömmt-
unarkerfið, er þá var verið að
lögleiða:
„Og að svo miklu leyti, sem
sagt hefur verið, að þessar ráð-
stafanir væru kommúnistískari
en' nokkuð, sem áður hefur
þekkzt, þá fer því auðvitað
fjarri því að efni þessara till. er,
eins og ég sagði, mjög hið sama
og sízt róttagkara en fólst í
þeim tillögum, sem lagðar voru
til grundvallar við þá stjórnar-
myndun, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn beitti sér fyrir óður en
núv. rfkisstjórn var mynduð.
Munurinn er sá einn, að nú er
ráðgert að þessar framkvæmdir
verði gerðar undir stjórn þar
Jökulsá á Breiðamerkursandi
Menn og málefni
Þegar búið var að eyða stríðs-
gróðanum 1946, hlupu kommún
sem sá ágæti flokkur, kommún-
istar, eiga ekki fulltrúa, og þess
vegna' líklegt, að þeirra áhrifa
gæti minna, varðandi 'fram-
kvæmdir en orðið hefði, ef hin
stjórnarmyndunin hefði tekizt.“
Sú stjórnarmyndun, sem
Bjarni á við, þegar hann ræðir
um þá „stjórnarmynduo, sem
Sjálfstæðisflokkurinn beitti sér
fyrir áður en núv. stjórn var
mynduð“, var endurreisn „ný-
sköpunarstjórnarinnar“ svo-
nefndu, en að henni stóðu Sjálf-
stæðisflokkurinn, kommúnistar
os Albvðuflokkurinn.
Á þessum ummælum Bjarna
Benediktssonar sést það vel, að
ekki stendur á Sjálfstæðis-
flokknum að bjóða upp á rót-
tæk höft og skömmtunv þegaif
hann er að reyna að fá kommún
ista í stjórn með sér.
T'Ha?a Helga Bergs
Hinn mikli halli á verzlunar-
jöfnuðinum við útlönd, nlýtur
að vera þeim, sem við þjóðmál
fást, vaxandi áhyggjuefni. Það
er ekki seinna vænna, að haf-
izt sé handa um að koma í veg
fyrir, að áðurrakin saga endur-
taki sig. Það er of seint að hefj-
ast handa, þegar skömmtunin er
orðin óumflýjanleg, eins og var
jí ársbvrjun 1947.
Það voru því vissulega orð í
tíma töluð, þegar Helgi Bergs,
ritari Framsóknar-
flokksins, varpaði fram þeirri
tillögu í sjónvarpsþætti nýlega,
að verulegur hluti gjaldeyris-
eignarinnar vrði notaður til áð
auka vélvæðingu iðnaðarins og
þannig yrði tryggð bætt gjald-
evrisstaða í framtíðinni. Helga
fórust orð eitthvað á þessa leið:
— Það er komið í ljós, að
gialdevrisei',nín er að rvrha. við
skiptahallinn var á síðastliðnu
ári á annað þúsund millj. kr.
Efnahagsstofnunin áætlar, að
hann verði ekki minni á þéssu
árL Þetta verður ekki nema að
nokkrú leyti jafnað með duld-
um greiðslum og lántökum, þótt
nokkrar séu. Með þessum hætti
dugir gjaldeyriseignin lítið. Áð-
ur en samkeppnisstaða atvinnu
veganna versnar meira og áður
en hallar meira á ógæfuhlið
með gjaldeyriseignina, á að nota
hluta af henni til þess að afla
atvinnuvegunum og þá sérstak-
lega iðnaðinum bætts vélakosts
og aukins tækniútbúnaðar og
auka þannig afköst og fram-
leiðni þessara greina. Með því
eina móti, er hægt að stuðla
að góðri gjaldeyrisafkomu í
framtíðinni, að framleiðsluhætt
irnir séu sem beztir og full-
komnastir —
Aukin hagræðing
eða innflutnings-
f grein, sem Helgi Bergs skrif
aði um þessa tillögu sína og
birtist í seinasta þriðjudagsblaði
Tímans, rökstuddi hann hana
nokkuð nánara og sagði m. a.:
„Á nýliðnu ári nam hallinn
á vöruskiptunum við útlönd á
annað þúsund milljónum króna
sem ekki verður nema að
nokkru leyti unnið upp með
duldum igreiðslum og lántökum.
Efnahagsstofnunirt áætlar, að
hallinn verði ekki minni á ný-
bvrjuðu ári/ Gjaldeyriseignin er
því óðum að rýrna og endist
ekki lengi með þessu háttalagi.
Leiðir til að breyta því eru
tvenns konar. Annars vegar að
efla framleiðslu og afköst inn-
lendra framleiðslugreina ag
auka þannig gjaldevrisöfl-
unina og minnka innflutn-
ingSþörfina og hins vegar
að takmarka innflutning með
öðrum opinberum ráðstöfunum.
Varla munu áhöld um það, að
fyrri leiðin sé gæfulegri, en sitt
hvað bendir til, að ríkisstjórnin
ætli að fara þá síðari. A.m.k. er
það staðreynd, að þegar hún
loks tekur sig til að hjálpa inn-
lendri framleiðslugrein, sem á í
miklum erfiðleikum, veiðarfæra
iðnaðinum, þá eru úrræðin inn-
flutningshöft. Innflutt veiðar-
færi gerö háð leyfisveitingu.
Óðaverðbólgan og aðgerðar-
levsi ríkisvaldsins að því er lýt-
ur að eflingu innlendra fram-
leiðslugreina hafa nú skapað
þeim svo stórfelld vandamál. að
ekki verður hjá því komizt að
taka málefni þeirra til róttækari
meðferðar. Einn veigamesti lið-
ur í því er að ráðstafa miklu
lánsfé til aukinnar framleiðni,
bætts tæknibúnaðar til þess að
styrkja þessar greinar til auk-
inna framleiðsluátaka.
Áður en sígur meira á ógæfu
hlið með samkeppnisgetu þeirra
og áður en gjaldeyriseignin
rýrnar meir, á einmitt að nota
hluta af henni til þess að afla
atvinnuvegunum og sérstaklega
iðnaðinum bætts vélakosts og
aukins tæknibúnaðar og efla
þannig afköst og framleiðni þess
ara greina. Gjaldeyriseignin
hrekkur skammt til þess ^að
mæta vaxandi eyðsluhalla ár eft
ir ár, en ef rétt er á haldið,
getur hún stuðlað að því að
koma í veg fyrir slíkan halla og
styrkt gjaldeyrisafkomuna í
framtíðinni.“
m\. nýtt
"Lömmtnnar-
"«»nqily5|?
Þótt furðulegt megi virðast,
hefur Mbl. tekið tillögu Helga
Bergs mjög illa. Blaðið þykist
þó vera á móti innflutningshöft
um og hefur oft viðhaft hin
hraklegustu orð um skömmtun
artímabil Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins á árunum
1947—49. En hvað annað en
höft og skömmtunatímabil er
framundan, ef viðskiptahallinn
'heldur fram að vera einn
milljarður á ári og ekkert er
gert að ráði til að efla og tækni-
búa atvinnuvegina? Bíður þá
nokkuð annað framundan en
sagan frá 1947—49 endurtaki
sig?
Öruggasta leiðin til að tryggja
hagstæða gjaldeyrisstöðu í fram
tíðinni er að efla atvinnuvegina,
bæði þá, sem afla gjaldeyris,
og hina, sem spara gjaldeyri.
Gjaldeyriseign eyðist fljótt, ef
atvinnureksturinn stendur ekki
á traustum grunni. Það sannað-
ist glöggt hjá nýsköpunarstjórn
inni á árunum 1944—46.
Þótt Mbl. hamist gegn til-
lögu Helga Bergs, munu hugs-
andj menn gera sér ljóst, að
hann bendir þar á leið, sem
er vænlegust til að tryggja hag-
stæða gj aldeyrisafkomu í fram-
tíðinni og afstýra nýju skömmt-
unartímabili.
Höft og framtak
Stjórnarblöðin láta mjög af
því, að ríkisstjórnin hafi dreg-
ið úr höftum á framtaki ein-
staklinga. Sannleikurinn er
sá, að hún hefur tekið
dpp nýtt haftakerfi, sem hent-
ar betur gróðamönnum þjóðfé-
lagsins. Stjórnin hefur gert all-
ar framkvæmdir nær helmingi
dýrari en áður og þannig bund-
ið eða skert framtak allra hinna
efnaminni. Þetta hefur m. a.
leitt til mikils samdráttar í íbúða
byggingum og eru afleiðingar
þess stórvaxandi húsnæðisskort
ur, er skapar fjáraflamönnum
stóraukna brask- og gróðamögu
leika. Stjórnin hefur tekið upp
stórfellda frystingu sparifjár og
bannig neytt viðskiptabanka til
|að taka upp stórfelld lánsfjár-
(höft. Þetta þrengir enn að þeim
efnaminni, en skapar þeim fjár-
sterkari betri aðstöðu til að
njóta sín.
Tveir hóoar
Afleiðingarnar af þessu hafta
kerfi núverandi rikisstiórnar
blasa nú hvarvetna við. Á sama
tíma og dregið hefur úr íbúða-
byggingum almennings, hafa
þotið upp skrifstofuhallir gróða
mannanna. Á sama tíma og
hinir efnaminni verða að draga
úr framkvæmdum, færa hinir
efnameiri út kvíarnar. Þetta
haftakerfi brengir að hinum
mörgu. som minni efni hafa. en
bætir aðstöðn hinna fáu. sem
fiársterkir eru eða geta farið
krókaleiðir að fiprmayninu.
Það eru höft fátæktarinnar. er
tryggja frelsi anðmagnsins sem
nú er verið að leiða til önd-
vegis á fslandi Hvarvetna. þar
sem stefnt er að almennu vel-
megunarþjóðfélagi. þykja þetta
hin verstu höft Þau skinta bió«
unum i tvo misjafna hóna. ann
ars vegar fáa ríka en hins
ar marga fátæka. Þau skapa
iarðvpg fvrir hrask og spillinsu
þar sem hinir fjársterku hag-
nýta sér skort hinna efnaminni.