Alþýðublaðið - 02.06.1984, Blaðsíða 8

alþýðu
blaðið
Laugardagur 2. júní 1984
Útgefandi: Alþýðufiokkurinn.
Stjórnmálaritstjóri og ábm. Guömundur Árni Stefánsson.
Blaðamaður: Friörik Þór Guðmundsson.
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir. 1
Kitstjórn og auglýsingar eru að Ármúla 38, Reykjavík, sími 81866.
Setning og umbrot: Alprent hf. Ármúla 38.
Prentun: Blaðaprent, Síðumúla 12.
Áskriftarsíminn
er 81866
Við skulum skreppa í heimsókn á
bæ einn á Stokkseyri um 1820.
Bærinn heitir Gata og er Þuríður
Einarsdóttir formaður húsráðandi
þar. Hún er þá orðin þekkt fyrir
ötula formennsku, snarræði og
dugnað til sjávar og lands. Þuríður
formaður var frekar lágvaxin,
grönn, kvikleg og ákveðin í fasi.
Svipur hennar var einbeittur og
augun snör og vökul, einsog hún
sæi í gegnum holt og hæðir. Hún er
í karlmannsfötum. Svör hennar eru
stutt og gagnorð og setningarnar
meitlaðar. Uppeldið á sjónum hef-
ur mótað þessa konu. Hún hefur
vanist að hlýða stuttum og glöggum
fyrirskipunum eins merkasta og
reyndasta formanns á Stokkseyri í
19 vertíðir auk þess sem hún hefur
sjálf orðið að gefa slíkar fyrirskip-
anir eftir að hún tók við for-
mennsku.
Það var alls ekki óalgengt að
konur sæktu sjó á þessum tíma. I
bókinni „íslenskir sjávarhættir",
eftir Lúðvík Kristjánsson, segir frá
nokkrum þessara kvenna. Flestar
Árabátur af svipaðri gerð og Þuríður var formaður á.
aði tíðum til dómstóla til að fá hlut
sinn réttan. Auk þess varð hún við-
riðin eitt frægasta glæpamál aldar-
innar. Kambsráðið.
Það var árið 1827 að bærinn
Kambur var brotinn upp að nóttu
til og inn ruddust 4 menn. Þeir
lögðu hendur á heimafólk, sem lá
nakið í rekkjum sinum og bundu
það. Fóru þeir síðan um húsið með
mesta ribbaldahætti og rændu öllu
lauslegu.
Innbrotsmennirnir skildu eftir
sig ýmis ummerki, þar var t.d. hatt-
garmur, strigatuska, brúsabrot,
snæraflækja og við bæjardyrnar
stóð nýsleginn járnteinn. í túnjaðr-
inum fannst einnig skór, sem álitið
var að væri frá ránsmönnum.
Var Þuríður fengin til að bera
kennsl á munina og með hennar
hjálp og annarra fundust ræningj-
arnir, voru dæmdir og fluttir utan
til hegningar.
Lát Þuríðar
Þrjú síðustu æviárin gat Þuríður
lítið ferðast fyrir elliburðum. Var
Þuríður formaður
voru sjósóknarkonurnar í eyja-
byggðum, einsog t.d. í Breiðafirði.
Sjósóknarkonurnar voru þó dreifð-
ar um allt land. í Árnessýslunni er
t.d. vitað um einar 17 konur, sem
sóttu sjó á öld árabátaútgerðarinn-
ar. Þuríður Einarsdóttir er þeirra
kunnust og sú eina, sem formanns-
heiti festist við.
Æviágrip
Þuríður fæddist á Stéttum í
Hraunshverfi 1777. Foreldrar henn-
ar voru Einar Eiriksson bóndi og
formaður og Helga Bjarnadóttir. í
þjóðsögum Jóns Árnasonar segir,
að Einar hafi úthýst förupilti, sem
kom flakkandi austan úr Skafta-
fellssýslu um svipað leyti og Skaft-
áreldar geisuðu. Pilturinn varð úti
og gekk aftur. Kallaðist hann Sels-
Móri og fylgdi Einari og niðjum
hans.
Þuríður dvaldist í föðurhúsum
þar til hún var 25_ára. Hún þótti
bráðger sem barn og byrjaði að róa
með föður sínum þegar hún var
bara 11 ára. Faðir hennar lést 1791
en þá stundaði hún sjó með Bjarna
bróður sínum. Fékk hún orð á sig
fyrir að vera fiskin og lagin til sjáv-
arverka. Tvítug að aldri gerðist hún
fullgildur háseti á vetrarvertíð hjá
Jóni í Móhúsum, einum af kapp-
sömustu og heppnustu formönnum
á Stokkseyri.
1802 fluttist hún til Stokkseyrar
og bjó þar til 1830. Á þeim árum var
hún upp á sitt besta. Þá byrjaði hún
búskap og síðar formennsku. 15
síðustu árin á Stokkseyri var hún
formaður. 1830 fluttist hún á Eyrar-
bakka og bjó þar til æviloka, ef
undanskilin eru 7 ár, sem hún
dvaldist við verslunarstörf í Hafn-
arfirði. Hún var formaður í Þor-
lákshöfn fram til 1840. Framan af
stundaði hún búhokur en var síðan
Iengi húskona á Skúmsstöðum.
Þegar hún var 77 ára gömul varð
hún að þiggja af sveit. Hún andað-
ist í Einarshöfn haustið 1863 þá 86
ár að aldri.
Karlamál Þuríðar
Þuríður gerði þrjár tilraunir til
hjúskapar en allar mistókust þær.
Þegar hún var hálf þrítug réðst hún
sem vinnukona að Gaulverjarbæ til
síra Jakobs prófasts Árnasonar.
Vorið eftir fór hún að búa í Laugar-
nesi við Reykjavík með skaftfellsk-
um manni, Jóni Ólafssyni að nafni,
er verið hafði háseti hjá Bjarna
bróður hennar. Búskapurinn var
endasleppur. Þuriður vildi ráða fyr-
ir þau bæði. Það líkaði Jóni miður
og ætlaði að láta huggast við drykk.
Þuríður þoldi það ekki og lauk
samvistum þeirra með því að hún
yfirgaf Jón þá er 15 vikur voru af
sumri.
Hún flutti aftur austur fyrir fjall.
Um haustið bað hennar ungur og
efnilegur ntaður, Erlendur
Þorvarðarson frá Velli í Flóa. Réðst
hún til hans og reistu þau bú í
Eystri-Móhúsum vorið 1804. Þar
bjuggu þau í tvö ár. Fór allvel á með
þeim framan af en þar kom að upp
úr slitnaði. Kenndi Þuriður það
hálfsystkinum Erlends, að þau
hefðu spillt á milli þeirra.
Þriðja hjúskapartilraun Þuríðar
var svo mörgum árum seinna. Það
var árið 1820. Þá bjó hún í Göt.u í
Stokkseyrarhverfi. Hélt hún jafnan
vinnuhjú. Þetta ár réðst Jón Egils-
son frá Hrútsstaðahjáleigu til henn-
ar. Þegar hún vildi ráða hann aftur
til sín, segir sagan, að hann hafi sett
það skilyrði að hún giftist sér. Mun
hún hafa gengið að þessu frekar en
að missa Jón. Þá var hún 43 ára en
hann 21 árs. Eftir giftinguna tók
samlyndið brátt að spillast. Er
mælt að hún hafi eigi ieyft honum
að koma i rekkju hjá sér. Það fór
lika svo að þau skildu vorið eftir.
Ekki er þess getið að hún hafi
fitjað oftar upp á hjónabandi eða
verið við karlmann kennd eftir
þetta.
„Heitt, fljótt, sterkt, lítið.“
Brynjúlfur frá Minna-Núpi Iýsir
Þuríður á þessa leið: „Þuríður var
snemma stórhuga og fljóthuga,
skipti sér af öllu og vildi öllu ráða,
enda sást það brátt að hún var bæði
snarráð og hagráð; vann hún sér því
traust þeirra er með henni voru.
Hún var brjóstgóð við bágstadda,
en óvægin og einbeitt við meiri
menn og lét eigi undan neinum; var
og einskis manns að yrðast við hana
svo var hún orðheppin og gagnorð,
enda skynsöm vel; aldrei beitti hún
stóryrðum eða illyrðum, þó henni
mislíkaði, en þá varð hún fljót-
mæltari og hraðmælari. Aldreibrá
henni svo við neitt, að menn fyndu,
að hún tapaði sér. Hún tók svo vel
eftir öllu er hún sá og heyrði, að fá-
gætt þótti, svo fljóthuga sem hún
þó var, enda hafði hún gott minni;
af þessu kom að hún varð vísari en
aðrir um marga hluti er um var að
ræða. í þá daga naut alþýða engrar
menntunar og Þuríður því eigi held-
ur, enda var hún meira hneigð fyrir
útistörf én innisetu; gengu verk
furðu vel undan henni, eigi burða-
meiri en hún var. Hún var grann-
vaxin, en þó nokkuð þykk um herð-
ar, í meðallagi há eða vel það. And-
litið var mjög einkennilegt, yfir-
bragðið mikið.augun hörð og snör,
niðurandlitið mjög lítið. Allt lát-
bragð hennar Iýsti óvenjulegu fjöri.
Málrómurinn var eigi mjúkur og þó
eigi óviðfelldinn. Framburðurinn
var djarflegur og áhugalegur. í
flestu þótti hún frábrugðin og ein-
kennileg"
Eitt af einkennum Þuríðar voru
stutt og snögg tilsvör. Eitt sinn
hafði hún vinnumann, sem Snorri
hét. Var hann frekar silalegur. Tóku
menn eftir því að þegar Þuriður
kallaði á hann, kallaði hún yfirleitt:
„Með skyndi nú Snorri!“ Var það
haft að orðtaki.
Þuríði þótti kaffi mjög gott. Þeg-
ar hún bað um kaffi sagði hún yfir-
leitt: „Heitt, fljótt, sterkt, lítið!“
Það er sjómennskan, sem lengst
mun halda nafni Þuríðar á lofti og
það að verðleikum. Þar naut Þuríð-
ur sín vel, því að hana skorti hvorki
þekkingu á sjónum, dugnað né
kappgirni við hvern sem var. Auk
þess þótti hún mjög heppinn til
sjávar.
Frá konungsverðlaunum,
karlmannsfötum og
Hafnarfjarðardvöl
1830 fékk Þuríður verðlaun úr
konungssjóði fyrir jarðrækt og sjó-
sókn. Hún mun vera eina konan,
sem fengið hefur þessi verðlaun.
Voru verðlaunin 10 ríkisdalir.
Þórður sýslumaður Sveinbjarn-
arson útvegaði Þuríði leyfi til að
beraeingöngu karlbúning. Það not-
aði hún sér svo rækilega að eftir
það kom hún aldrei í neina kven-
mannsflík. Oft þegar hún var spurð
að nafni, nefndi hún sig karlmanns-
nafni. Sagðist hún þá jafnan heita
Þormóður. Síðan sagði hún hið
sanna og varð oft hlátur af þessu.
Árið 1840 réðst Þuríður í búðar-
mannsstörf til Hafnarfjarðar.
Gegndi hún einkum utanbúðar-
störfum. Var henni mjög vel gefið
að hæna menn að versluninni. Þótti
mönnum yfirleitt skemmtilegt að
ræða við hana og fengu því álit á
versluninni. Stundum var hún
innanbúðar og sá þá m.a. um vín-
föng búðarinnar. Fékk hún sér þá
stundum staup og vandist á að
þykja sopinn góður. Samt gætti
hún þess að drekka aldrei svo mikið
að á henni sæi og eigi svo oft að það
yrði að vana.
Kambsránið
Einsog fram hefur komið var
Þuríður skapmikil kona. Hún átti
því oft í útistöðum við menn og leit-
hún þó jafnan á ferli daglega og
gekk milli húsa sér til skemmtunar,
þá er veður leyfði. 13. nóvember
1963 hafði hún gengið út að vanda
og kom heim í rökkrinu. Lagðist
hún í rúm sitt og talaði við fólkið
um stund. Allt í einu kvartaði hún
um nábít, sem leið þó frá aftur.
Litlu seinna tók hún svo hart við-
bragð, að hún tókst á loft, þar eftir
annað minna og svo hið þriðja
minnst. Þannig yfirgaf þessi kven-
skörungur jarðneska vist sína og
lýkur hér að segja af henni.
Frásögn þessi er unnin upp úr
bók Brynjúlfs Jónssonar frá
Minna-Núpi, sem heitir „Sagan af
Þuríði formanni og Kambsráns-
mönnum", auk þess stuðst við 3.
bindi af hinu stóra ritverki Lúðvíks
Kristjánssonar „íslenskir sjávar-
hættir“. Samantekt Sáf.
Húsiðfyrir miðri'mynd erArahús íHafnarfirði, en þar var Þuríður innan
og utanbúðar í 7 ár.