Tíminn - 26.02.1967, Page 7

SUNNUDAGUR 25. febrfar 1967
TÍMINN

AUDUN OG fSLAND
undlþjalasmiður í ríki ljóðsins.
Aldur og reynsla höfðu mark-
að andlit hans djúpum rúnum.
Samt var hann kviklegur og
snar í hreyfingum og virtist
ekki með öllu hafa gefið ævin-
týraeyna og íbúa hennar upp
á bátinn, þrátt fyrir allt. f
ljóði, sem birtist skömmu eftir
seinni heimsókn Audens og
bar heitið „Iceland Revisited,“
eru síðustu hendingarnar þess-
ar:
Fyrir tæpum þremur árum
k»m WJH. Auden til fslands og
las úr Ijóðum sínum í háskólan
um. Þá voru liðnir nær þrír
áratugir síðan hann lagði leið
sírea hingað og ferðaðist um
landið ásamt félaga sdnum og
skáfldbróður Douis MacNeioe,
en eftir það ferðalag sömdu
þeir bók sína, „íslandiSbrétf,"
sem út kom 1937 og átti væg-
ast sagt takmörikuðu gengi að
fagna meðal margra fslend-
inga, sem komuist í kynni við
hana. Miun þar hafa sannazt
það, sem Auden segist á ein
um stað í „Bréfi til Byrons lá-
varðar" hafa heyrt fleygt: að
íslendingar séu gæddir fremur
lítilil kímnigáJfu. Bókin „fs-
landsbréf" er um flest ólík öH-
um öðrum ferðabókum, sem rit
aðar hatfa verið um land og
þjóð. Eins og nafnið bendir til,
er hún safn bréfa í bundnu og
óbundnu máli til ýmissa
. manna, íslenzkra og erlendra,
meira að segja löngu liðinna,
eins og Bynons lávarðar. Hún
er full af hnyttnum athuga-
semdum, grini og glensi, sem
stundum náigast stráksskap, en
innan um eru ráðleggingar
handa ferðamönnum, glefsur
úr gömlum ferðabókum, kort,
töflur og myndir. Vitanlega
kunnu íslendingar ekki að taka
svo ólmu fjöri, sem bók þeirra
félaga bar vitni, enda er hún
næsta lélegt heimildarit. Hins
vegar hefur það áreiðaniega
verið ásetningur þeirra að láta
skáldlegt hugarflug ráða meiru
um gerð hennar en vísindalega
nákvæmni. Og margir munu
þeirrar skoðunar, að sumar at-
hugasemdimar, sem þar voru
settar fram í hálfkæringi, hafi
hitt beinna í mark en hrós-
yrði sumra þeirra ferðalanga,
sem hælt hefur verið íyrir
meiri kurteisi en Auden og
MacNeice.
Ragnar Jóhannesson, sem
var fyigdarmaður Audens, þeg
ar hann ferðaðist hér um sum-
arið 1936, rifjaði upp minning-
ar sínar frá þessum dögum í
skemmtilegri grein í Andvara
haustið 1960 og segir þar:
„Við röbbuðum saman alla
daga og stundum fram á næt-
ur. Var það ekki eingöngu, að
hann reyndi að veiða upp úr
mér allt það, sem ég vissi um
land og þjóð, bókmenntir,
forna siði og menningarháttu,
heldur töluðum við um margt,
sem ekki kom íslandi við . . .
Auden var mikill ferðalangur
um þessar mundir, hatfði farið
um nær öll Evrópulönd, þó
ekki Rússland. Lagði faann
mesta stund á það á ferðum
sínum, að kynnast sem bezt
þjóðunum sjálfum, lifnaðarhátt
um þeirra og menningu, en
landslag og náttúrufar lét hann
sig minna skipta. Enda lét
hann sér fátt um finnast ís-
lenzk fjöH og fossa, kvaðst Ht-
ið yndi hafa af þvi að klifra
í bratta eða glápa á vatn steyp
ast af bergi fram, slik fyrir-
bæri væru hvert öðru lík í öll-
um löndum. Hann mat meira
að skoða gamla sveitabæi og
bækur, svip fólksins og lifn-
aðarhætti, og þreyttist aldrei á
að spyrja um sHkt í þaula.“
Þessi orð fylgdarmannsins
bera ekki með sér, að Auden
hafi einvörðungu komið hing
að til að hneyksla fslendinga,
sem sjá má af fleiru. Undir
handarjaðri föður síns komst
hann í kynni við íslenzkar
fombókmenntir, sem hann hef
ur ætíð metið mikils. Sést það
kannski bezt af þessum orðum,
sem tekin eru úr ritdómi, sem
Aud^n skrifaði um enska þýð-
ingu Njélu fyrir ellefu árum:
„íslendingasögur eru meðal
sérkennHegustu fyrirbæra
menningarsögunnar, ekki
vegna þess, hve góðar þær séu,
heldur vegna þess, hvers kon-
ar gæði þær bafa til að bera.
Ef íslLendingar miðaldanna
hefðu haldið áfram að yrkja
söguljóð eins og Orustuna við
Maldon eða snúið sér að því
að yrkja danskvæði, kann að
vera, að við hefðum dáðst alveg
eins mikið að þeim, en við
hefðum ekki verið eins undr-
andi. En það sem þeir gerðu
í raun og veru, var að skapa
þjóðfélagslegar raunsæisbók-
menntir mörgum öldum áður
en gerð var svo mikið sem
tilraun til slíks í noikkru landi
öðru í Evrópu, bókmenntir,
sem innan sinna þröngu tak-
marka eru slíkar að gæðum,
að aldrei hefur verið betur
gert.“
Sjáltfsagt hafa kynnin af ís-
ienzkum bókmenntum í æsku
vakið einhverja löngum hjá
Auden til að sækja sögueyna
heim, og því má skjóta inn í
til gamans, að sjálfum er hon-
um tamt að rekja föðurætt sína
til íslands. Þegar hann kom
hingað 1936, var hann orðinn
þekkt skáld, sem einkum beindi
ydduðum ádeUu- og háðskeyt-
um gegn öUu, sem honum þótti
miður fara 1 samfélaginu.
Hann kom við kvikuna í væru-
kærum góðborgurum, sem
horfðu tómlátir óg aðgerðar-
lauisir á þoku fasismans leggja
yfir Spán og ítaHu og einræð-
isöflin hrósa sigri í Þýzkalandi.
Meðan eldurinn las sig eftir
tundurþræðinum, gat ungt og
róttækt skáld, eins og Auden
var þá, ekki setið hjá, heldur
hlaut hann að minnsta kosti
að spyrja, hver yrðu örlög
mannsins á þessari reikistjörnu
og hvont ekki fyndist einhvers
staðar friðhelgur reitur, sem
réttlætt gæti þau viðbrögð að
gefa ekki upp alla von. Gat
ekki hugsazt, að ísland væri
sá reitur og fyrirheitið um æv-
intýraeyna meira en óljós
draumur?
f „fslandsbréfum“ birtist
kvæði Audens, „Ferð til ís-
lands,“ í fyrsta sinn, en af-
burða þýðingu þess eig’.im við
Magnúsi Asgeirssyni að þakka.
Framan af setur hressileg eft-
irvænting sætfarans svip smn
á kvæðið, eyjavinurinn sér
loks hilla undir von sína, er
landið rís úr sæ, umvafið vor-
birtu og náttúrutign, þar sem
sagan vakir við hvert fótmáL
En auðvitað er ekki unnt að
flýja eitt eða neitt á þessum
tímum. „Heimur og Nútími cg
Lygi eru sterk,“ og sömu
spurningarnar brenna Íslend-
ingum í blóði sem öðrum og
krefjast svars. AUt hnígur í
eina átt:
Vor æska ekki neina stað-
faelgi, verndaðan reit.
Og fyrirheitið um ævin-
týraeyna
er eingöngu fyriiheit
Tár faUa í allar elfur og ek-
iUinn setur
atftur upp glófa og bil sinn
^vegleysur knýr
„Svo kynnum þá heiminum
eyna, hans eltandi skugga,
með oflæti í búningi og
versnandi fisksölukjör.
í atfdal hvín jazzinn, og
æskunnar fegurð
fær alþjóðlegt filmbros á
rör.
Því hvergi á vor samtími ré
þau, er allir unna.
i æðandi blindhríð, og emj-
andi skáldið
aftur að Ust sinni flýr.“
Fyrir þremur árum var W.
H. Auden aftur á ferð á ís-
landi. Ekki ungur ærslabelgur,
heldur heimsfrægt stórskáld,
sagður frægastur þeirra, sem
nú yrkja á enska tungu, þús-
„Fortunate island,
Where all men are equal
But not vulgar — not yet.“
Wystan Hugh Auden varð
sextugur á þriðjudaginn var,
og sú er ástæðan til þess, að
hans er minnzt hér nú. Hann
fæddist í York og stund-
aði stfðast nám tf Oxiford, þar
sem honum voru samtiða þrjú
skáld, sem oft eru nefnd í
sömu andrá og hann: Stephen
Spender, Louis MacNeice og
Ceoil Day Lewis. Þeir vomi all-
ir róttækir framan atf árum,
hver með sínum hætti, og áttu
margt sameiginlegt. Auden
stundaði ungur kennslu og
kvikmyndagerð, gerði víðreist
um heiminn, kynntist borgara-
styrjöldinni á Spáni og átök-
unum í Ktfna á fjórða áratug
aldarinnar og hefur verið
óþreytandi að skrifa. Fyrstu
ljóð hans birtust rétt fyrir
1930. Hann hefur elfld einung-
is ort ljóð, heldur einnig sam-
ið leikrit og ferðabækur, skrif
að greinar og kvikmyndahand-
rit og samið óperutexta. Á
fyrsta ári seinni heimsstyrjald
arinnar fluttist hann vestur um
haf og gerðist bandarís'kur rík-
isborgari, þveröfugt við fyrir-
rennara sinn og lærimeistara
T.S. Eliot, en báðir hafa þeir
fundið fótfestu í kristnum trú-
arviðhorfum. Hefur það sett
sterkan svip í mörg ljóð Aud-
ens í seinni tíð.
Hann hefur nú um langt
skeið verið áhrifamesta skáld
enskumælandi þjóða og haft
veruleg áhritf á þróun nútíma-
ljóðHstar. Hann er í senn læn-
sveinn og arfaki Eliots í enskri
og amerískri Ijóðlist, ekki í
þeim skUningi, að hann sé spor
göngumaður hans, heldur hef-
ur hann að dómi þeirra, sem
til þekkja, valdið mestu um,
að sú ljóðhefð, sem Eliot skóp
með byltingu sinni, staðnaði
ekki með honum.
AHa tíð hefur Auden valdið
lesendum sínum undrun með
ótrúlegri leikni sinni og fjöl-
hætfnL Hann hefur skynjað
táma sinn af óvenju miklu
næmi, ort stórbrotin og minn-
isstæð ljóð um margvísleg efni
og breytt i skáldskap næstum
öllu, sem orðið hefur á vegi
hans, þegar sá gállinn hefur
verið á honum, þótt bær dæg
urflugur verði sjáltsagt ekki
aUar langHfar. Vald hans a
enskri tungu og fjarskyldustu
Ijóðformum þykir með fádæm
um. Naumast verður því dieg
ið í efa, að baft verði ís'enzkum
bókmenntum tU fremdar, að
sHkt höfuðskáld sem Auden hef
ur nú tekizt á hendur það
verk að eigin frumkvæði að
þýða Eddukzæði á eníkj. En
er þá ekki komið að „bók-
menntaþjóðinni" að launa
honum liku?
Hjðrtur Pálsson.
7