Alþýðublaðið - 21.02.1986, Qupperneq 7

Föstudagur 21. febrúar 1986
7
Hins vegar hef ég stundum verið
að gæla við þá hugmynd, hvort það
væri ekki tilraunarinnar virði, að
reyna t.d. um tveggja til þriggja ára
skeið, að nota einhvern hluta af út-
flutningsuppbótunum, sem greidd-
ar eru með landbúnaðarafurðum,
til þess að gera stórkostlegt átak í
sölumálum landbúnaðarins.
Ég held nefnilega að með því að
gera betur úr garði þær afurðir, sem
við seljum og á ég þá bæði við kjöt,
osta og jafnvel smjör, með því að
búa um þetta í glæsilegri umbúðir,
ganga betur frá því til neyzlu á er-
lendirm markaði, þá ættum við að
geta fundið fyrir þennan varning
meiri markað en nú er.
Hver eru markmiðin?
Ég vil ræða nánar um útflutn-
ingsbæturnar. Það má segja, að
lögin frá 1959 banni jöfnuð á halla
útflutnings með verðhækkun á inn-
anlandsmarkaði. Hallinn á útflutn-
ingi landbúnaðarafurða hefur því
ekki verið jafnaður með beinum
hætti af neytendum.
Lögin um verðábyrgð ríkissjóðs
vegna útflutnings landbúnaðaraf-
urða hafa einungis af mjög tak-
mörkuðu leyti náð tilgangi sínum.
Þau, að mínu mati, hvorki tryggja
hagsmuni neytenda né framleið-
enda og hafa beinlínis stuðlað að
óhagkvæmri framleiðslu. Það
ófremdarástand sem ríkti í fram-
leiðslu- og verðlagsmálum land-
búnaðarins, kallaði því á aðgerðir
til framleiðsluhömlunar, sem loks
var gripið til árið 1979. Ef við frá
þessu hlaupum yfir til þeirra mark-
miða, sem ég tel að við ættum að
hafa fyrir augum til næstu alda-
móta í tengslum við þær tölur, sem
ég gat um í mannaflaspá orkuspár-
nefndar, þá vil ég nefna þessi mark-
mið: Stefnunni í landbúnaðarmál-
um verði hagað með tilliti til fjög-
urra meginmarkmiða:
1. Framleiðendum búvöru verði
tryggð afkoma, sem er sambæri-
leg við afkomu verkafólks og
iðnaðarmanna.
2. Landsmönnum verði tryggð
stöðugt framboð landbúnaðar-
afurða, með sem lægstum til-
kostnaði og án þess að langtíma
hagsmunum og öryggi sé stefnt í
hættu.
3. Byggð verði í meginatriðum
haldið í sveitum Iandsins í líkum
mæli og nú gerist.
4. Landnýtingu verði stillt í hóf
þannig að ekki verði of nálægt
landinu gengið. Réttur lands-
manna til útivistar og samskipta
við náttúru landsins verði viður-
kenndur.
Erlendur markaður
Út frá almennu réttlætis- og jafn-
aðarsjónarmiði, verður að teljast
sjálfsagt, að framleiðendur búvöru
njóti í heild afkomu, sem sambæri-
leg er við afkomu annarra helztu
starfsstétta í þjóðfélaginu.
í þessu tilliti er beinn tekjusam-
anburður að sjálfsögðu ekki ein-
hlítur mælikvarði á lífskjör, þar
sem kemur ýmislegt mat aðstæðna
og aðstöðu einnig til álita. Ekki
sýnist líklegt, að á næstu árum eða
áratugum, verði unnt að afla hag-
stæðra markaða fyrir íslenzkar bú-
vörur á erlendum mörkuðum,
nema til komi mjög umtalsvert átak
í sölumálum og markaðsöflun.
Engar líkur eru til þess, að unnt
verði að bæta afkomu framleið-
enda búvöru, ef áfram væri í veru-
legum mæli treyst á erlendan mark-
að. Saindráttur í framleiðslu er því
nauðsynlegur að því marki, að bú-
vöruframleiðslan miðist einungis
við þarfir innanlandsmarkaðar.
Þarfir innanlandsmarkaðar eru
að sjálfsögðu afstæðar og þær eru
einnig breytilegar. Hér verður eink-
um að hafa í huga verð vörunnar á
innanlandsmarkaði, kaupmátt
neytenda og Ioks hagsmuni iðn-
greina, sem byggja á aðföngum frá
landbúnaði. Nyting innlends iðn-
aðar til framleiðslu á ullar- og
skinnavörum, hefur lengi verið
slæm, þar sem lítil áherzla hefur
verið lögð á fullvinnslu afurða, en
meira á magn.
Ýmislegt bendir til þess, að sam-
dráttur í framleiðslu ullar og skinna
þurfi alls ekki að þýða fækkun at-
vinnutækifæra í þessum úrvinnslu-
greinum. Ef aukin áherzla væri
lögð á að vinna afurðir betur en nú
er gert.
Kvótakerfið
Þær aðferðir til framleiðslu-
hömlunar, sem gripið var til árið
1979, voru tvíþættar. Annars vegar
var heimilað að ákveða mismun-
andi verð á búvöru til framleið-
enda, þ.e. kvótakerfi, en hins vegar
var lagt gjald á innflutt kjarnfóður.
Kvótakerfið er í grundvallaratrið-
um að mínu mati rangt. Það felur í
sér vísbendingar um að mannafli í
landbúnaði skuli vera óbreyttur.
Afleiðing þessarar stefnu getur
ekki orðið önnur en sú, að kostnað-
ur á hverja framleidda einingu
hækkar og framleiðnin minnkar.
Kjarnfóðurgjaldið er allt annars
eðlis og hefur sannast á síðustu ár-
um, sem áður var reyndar vitað, að
verð kjarnfóðurbætis hefur afger-
andi áhrif á magn mjólkurfram-
leiðslu. Ljóst er þó, að enn má
draga nokkuð úr mjólkurfram-
leiðslu, einkum ef unnt verður að
jafna mjólkurframleiðsluna.
Það virðist augljóst, að hag-
kvæmt muni reynast að greiða sér-
stakar verðbætur á mjólk þá mán-
uði sem framleiðslan er minnst. Al-
mennt verður að álíta, að kjarnfóð-
urgjaldið eitt verði til þess, að stýra
mjólkurframleiðslunni á þann veg,
að hún falli vel að þörfum lands-
manna.
Samdráttur á sviði sauðfjárfram-
leiðslu er mun erfiðari en á sviði
nautgripaframleiðslu. Á undan-
förnum árum hefur framleiðsla
kindakjöts á stundum farið 50%
fram úr innanlandsneyzlu. Ef miða
ætti framleiðsluna í einu vetfangi
að þörfum innanlandsneyzlu,
þyrfti því að draga framleiðsluna
saman um nálægt þriðjung. Slíkur
samdráttur mundi valda þeim
byggðum landsins, sem þegar
standa höllustum fæti miklu tjóni.
Aðlögun framleiðslu sauðfjáraf-
urða að þörfum landsmanna hlýtur
að verða að eiga sér stað á allmörg-
um árum. Það þarf að skapa að
stæður fyrir samdrátt í framleiðslu
sauðfjárafurða. Þessar aðstæður
verða því aðeins til staðar að mark-
visst verði unnið að fjölgun at-
vinnutækifæra í sveitum landsins.
Hér þarf að mínu mati að leggja
megináherzlu á eftirfarandi:
1. Stuðning við nýjar búgreinar.
Hér má nefna loðdýrarækt,
fiskirækt í ám og vötnum og
ræktun jarðávaxta.
2. Eflingu skógræktar.
3. Stuðning við ferðaþjónustu.
4. Eflingu smáiðnaðar í sveitum.
Aðlögunartímabil
Samhliða aðgerðum af þessu
tagi, þarf að vinna að því, að ullar-
og skinnaiðnaður lagi sig að fram-
leiðslusamdrætti með aukinni
vinnslu afurða. Á alllöngu aðlög-
unartímabiii, t.d. 4—8 árum, kæmi
til greina, að ákveða flöt skerðing-
armörk kvótakerfis, þannig að t.d.
væri um verðskerðingu að ræða á
5% afurða allra framleiðenda sauð-
fjárafurða. Það sem hér hefur verið
rakið, miðar allt að því að fyrsttalda
markmiði landbúnaðarstefnunnar
verði náð. Þessar aðgerðir eru einn-
ig forsenda þess, að neytendum sé
tryggt stöðugt framboð afurða á
sem hagkvæmustu verði.
Það er ljóst, að landbúnaður hef-
ur notið verulegrar sérstöðu meðal
atvinnuvega Iandsmanna og er þar
mjög samsíða sjávarútvegi. Þar
hljóta hagkvæmnissjónarmið að
víkja nokkuð fyrir öryggis- og at-
vinnusjónarmiðum. Eyþjóð á borð
við íslendinga verður að gæta þess,
að vera ævinlega sjálfbjarga um
brýnustu nauðsynjar í mat, hvað
sem aðflutningum til landsins kann
að Iíða. Þetta grundvallarsjónar-
mið ásamt með markvissri fjölgun
atvinnutækifæra til sveita er enn
fremur ætlað að tryggja, að þriðja
meginmarkmið landbúnaðarstefn-
unnar verði haldið í sveitum lands-
ins.
Fækkun býla
Það er þó fullkomlega ljóst, að
við náum ekki þeim efnahagslega
ávinningi, sem við viljum ná með
breyttri landbúnaðarstefnu nema
að nokkur fækkun býla eigi sér
stað. Hér er ekki um það að ræða að
leggja niður búskap í einhverjum
tilteknum byggðarlögum, heldur
felst í þessu að þeir framleiðendur,
sem rýrasta afkomu hafa og þeir
eru dreifðir um land allt, dragi sam-
an framleiðslu sína eða hætti henni,
en verði gefin ný tækifæri til bættr-
ar afkomu í heimabyggðum.
Nokkur atriði
Ég ætlaði að geta hér að lokum,
nokkurra atriða, sem ég tel að verði
að taka fullt tillit til, þegar menn
vilja ræða í alvöru stefnuna í land-
búnaðarmálum. Ég held að karp-
umræður af því tagi, sem hafa átt
sér stað hér í þinginu undanfarin ár,
þjóni nákvæmlega engum tilgangi
fyrir landbúnaðinn.
í fyrsta lagi vil ég segja það, að
það er grundvallaratriði fyrir lýð-
frjálsa þjóð, að hún haldi uppi
þeirri matvælaframleiðslu sem hún
getur. Og eins og ég sagði í upphafi
ræðu minnar, þá er það auðvitað
hörmulegt, þegar á það mál er litið,
að það skuli þurfa með „þvingun-
araðgerðum" að draga úr matvæla-
framleiðslu. Það er auðvitað skelfi-
legt í sveltandi heimi að það skuli
þurfa að gera. Og ég endurtek það,
að ég held að það væri ekki vitlaus-
ara en hvað annað, að nota hluta út-
flutningsbóta, t.d. 10—15%, jafn-
vel 20% af þeim til þess að setja það
fjármagn beint inn í markaðsöfiun
fyrir íslenzkan landbúnað næstu
árin. Og ég er nánast sannfærður
um að út úr því, ef vel væri að mál-
um staðið hér heima, gæti komið
umtalsverður árangur.
Þá vil ég nefna, að ég vil að það
verði stöðvuð sú arðlausa fjárfest-
ing, sem hefur átt sér stað i land-
búnaði. Þegar ég segi það og tala
um arðlausa fjárfestingu, þá á ég
við það, að það eru allt of mörg bú
í þessu landi, sem eru rekin án þess
að nokkur arður sé af því starfi,
sem þar er unnið og það auðvitað
gengur ekki. Við vitum það allir.
Arðlaus fjárfesting á íslandi und-
anfarin ár, hefur komið okkur inn á
kreppuskeið, sem við eigum eftir að
líða fyrir næstu árin.
Ég er í þriðja lagi þeirrar skoðun-
ar, að við höfum gert allt of lítið af
því, að haga búskap og búskapar-
háttum eftir landsháttum. Ég er al-
farið þeirrar skoðunar, að við eig-
um með einhverjum ráðum, og það
ætti nú að vera unnt, þegar gróður-
kortagerð lýkur, að vera með sauðfé
þar sem bezt er að vera með sauðfé,
þar sem það er afurðaríkast, þar
sem haglendi er bezt, þar sem af-
réttir eru beztir og jafnvel þar sem
heimahagar eru beztir, vegna þess,
að ég er þeirrar skoðunar jafn-
framt, að við þurfum að efla mjög
og bæta beit í heimahögum í stað
þessa afréttarrekstrar, sem ákveðin
rómantík hvílir yfir og menn
kannske gera meira af rómantísk-
um ástæðum, heldur en hag-
kvæmni, Sem sagt; Það verði und-
inn bráður bugur að því að við
skiptum landinu hreinlega eftir því
hvar hagkvæmast er að reka hverja
búskapargrein, kúabúskap, jafnvel
nautgripabúskap sérstaklega og
fjárbúskap.
í þessu sambandi dettur mér í
hug að skjóta þvi að hæstvirtum
landbúnaðarráðherra, að eitt mesta
þarfaverk sem hér yrði unnið á
næstu árum, væri að fækka hrossa-
stofni landsmanna, því að ofbeit af
völdum hrossa í þessu landi er stór-
kostlegt vandamál og bitnar á
bændum m.a. Ég vil taka undir það
að auðvitað ber okkur að veita
meira fjarmagni til þess að auka
hagræðingu í búrekstri. Ég vil að
þetta verði gert með það fyrir aug-
um að lækka tilkostnað á hverja
einingu í framleiðslu. Með nýrri
tækni, með vísindalegum rann-
sóknum, með öllum þeim ráðum
sem við höfum, þá eigum við auð-
vitað að reyna að auka framleiðsl-
una og við eigum að auka hana pr.
bónda, pr. býli, en ég er ekki að tala
um að auka heildarframleiðslu-
magnið.
Eg vil líka, ef ég er kominn að
fimmta þætti þessa máls, tryggja
það, að bændum, sem búa á arð-
lausum búum verði gert kleift að
hætta búskap án þess að ævistarf
þeirra verði að engu gert.
Það er ekki mögulegt að halda
þeirri stefnu áfram að bóndi sem
vill hætta búskap með konu sinni
og jafnvel börnum, sem kynnu að
vera eftir heima, selur jörð sína og
hús sem standa uppi og hann getur
þegar upp ér staðið, kannske eftir
ævistarf, keypt kjallaraíbúð í
Reykjavík. Þetta dæmi gengur auð-
vitað ekki upp og er algerlega for-
kastanlegt.
Ég er þess vegna þeirrar skoðun-
ar, að það væri kannske eitt af
brýnustu verkefnunum, sem við
ættum að snúa okkur að núna, að
stofna sjóð, sem ríki og bændur
greiddu í, eða samtök bænda. Fjár-
munum þessa sjóðs yrði varið til
þess að greiða bændum það verð
fyrir bújarðir sínar, sem talist getur
hæfilegt og hæfilegur afrakstur af
ævistarfi í þeirri grein.
í sjötta lagi tel ég, og það er stað-
föst sannfæring mín, að það þurfi
þrátt fyrir stórvirki sem hafa verið
unnin á því sviði, að auka vísinda-
legar rannsóknir til að stuðla að
bættum búskaparháttum. Við höf-
um að vísu margvíslegar niðurstöð-
ur af margvíslegum rannsóknum,
sem sumir segja að ekki sé alltaf
farið eftir, en ég tel, að þessi þáttur
málsins þurfi að hljóta miklu meiri
umbun en hann hlýtur nú. Ég vil
bara nefna tvö atriði, sérstaklega
vegna fundar sem ég sat í morgun í
þeirri nefnd, sem fylgdist með
framvindu mála í landgræðsluáætl-
un, geta þess, að t.d. þyrfti að stór
efla allar rannsóknir á kalskemmd-
um í landinu. Það er Svo, að þetta
eru dýrustu gróðurskemmdir sem
verða. Þær verða á grónu landi, þær
verða á landi, sem búið er að ausa
áburði, þær verða á landi, sem búið
er að vinna og þetta eru dýrustu
gróðurskemmdir, sem til eru.
Við verðum að efla rannsóknir á
þessu sviði og ég vil nota þetta tæki-
færi raunar til þess að þakka hæstv.
landbúnaðarráðherra fyrir stuðn-
ing, sem hann hefur veitt til aðila á
Norðurlandi, sem hefur mesta
þekkingu allra íslendinga á þessu
sviði, stuðning, sem hann veitti
framhjá fjárlögum. Það skiptir
engu máli hvaðan peningarnir
koma, hæstvirtur ráðherra beitti
sér fyrir því að þeir færu í þetta og
ég tel líka, af þvi að við vorum að
ræða þessi mál, að við eigurn að
efla rannsóknir á þeim jurtum,
þeim grastegundum, sem við helzt
getum notað hér. Mér er t.d. minn-
isstætt frá því í fyrra, að við skoð-
uðum landgræðsluna í Gunnars-
holti og sáum þar eitt afbrigði, Ber-
ingspunt, sem hefur reynzt afburða
vel og virðist ætla að koma mjög vel
út, en er erfitt að safna fræi af. Þeg-
ar við finnum jurt af þessari teg-
und, þá eigum við auðvitað að
leggja til fjármagn, til þess að efla
rannsóknirnar á þessari tilteknu
tegund, og mörg dæmi af þessu tagi
gæti ég rakið.
Þá vil ég nefna í sjöunda lagi, að
ég vil, og það hefur ekki farið neitt
leynt, að það hefur verið stefna Al-
þýðuflokksins, draga úr útflutn-
ingsbótum á skipulegan hátt og í
áföngum, í samræmi við skipuleg-
an samdrátt í dilkakjötsframleiðsl-
unni. Ég nefndi áðan eitt dæmið
um það, hvernig við gætum gert
þetta og mér er það ekki neitt
kappsmál í sjálfu sér, að draga
þessa fjármuni frá landbúnaðinum
þannig að hann njóti fjármunanna
ekki á nokkurn hátt. Ég gæti hugs-
að mér, eins og ég sagði áðan, að
hluti af þessum fjármunum færi til
þess að kanna markaði, færi til þess
að auka hagræðingu í búrekstri
o.s.frv.
Ég er búinn að nefna það, að ég
tel að þurfi að efla úrvinnsluiðnað
í landbúnaði, og það er mjög mikil-
vægt verkefni í sjálfu sér, og gengur
ekki lengur að við seljum eins og ég
hef oft sagt, seljum úr landi eins og
þróunarríki væri, hráefni, sem aðr-
ar þjóðir hundraðfalda í verði. Og
ég tel að það sé gífurlega margt
hægt að gera í þá veru að efla þenn-
an úrvinnsluiðnað.
Ég minni á það, að það hefur
sáralítið verið gert af því að nýta
innyfli sauðfjár til lyfjagerðar, það
hefur sáralítið verið gert af því að
ganga þannig frá dilkakjöti til út-
flutnings að væri fýsilegt fyrir út-
lendinga að kaupa. Nú, það þarf
augljóslega að gera mikið átak í
prjóna- og ullariðnaði hér á landi,
það þarf að leita nýrra leiða, bæði
í sambandi við þau tízkufyrirbæri
sem uppi eru hverju sinni og það
þarf að efla markaðsrannsóknir.
Ég ætla ekki að ræða efnislega
um þessar tillögur, sem hér liggja
fyrir, en það gefst kannske tími til
þess síðar, en ég vildi láta koma
skýrt fram þessi sjónarmið, sem ég
hef nú gert grein fyrir, svo að það
fari ekkert á milli mála, hver skoð-
un mín er á landbúnaðarmálum, og
í sjálfu sér, þá fagna ég báðum þess-
um tillögum og eins og ég hef marg-
oft sagt hér í umræðunni, þá fagna