Alþýðublaðið - 06.01.1987, Blaðsíða 8

alþydu*
blaóió
Þriðjudagur 6. janúar 1987
Alþýðublaöið, Ármúla 38, 108 Reykjavík
Sími: (91) 681866, 681976
Útgefandi: Blaö hf.
Ritstjóri: Árni Gunnarsson (ábm.)
Blaðamenn: Örn Bjarnason, Ása Björnsdóttir, Kristján Þor-
valdsson og Jón Daníelsson
Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson
Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guömundsdóttir
Setning og umbrot Alprent hf., Armúla 38
Prentun: Blaðaprent hf., Síðumúla 12
Áskriftarsíminn
er 681866
Nú eru vetrarsólhvörf að baki.
Framundan er nýtt ár með hækk-
andi sól. Frá fornu fari hafa menn
gert sér dagamun um þetta leyti til
að fagna hækkandi sól og til að
semja við guðina um frjósemi og
farsæld á nýju ári. Á norðurhveli
jarðar er sérstök ástæða til fagnað-
ar um þetta leyti árs, því skamm-
degismyrkrið reynist mörgum erf-
itt, enda mun fæðingarhátíð Frels-
arans vera haldin um þetta leyti árs
til að leysa af hólmi forna átveislu,
heiðna, sem haldin var í tilefni af
vetrarsól h vörf u m.
Við getum ekki lifað án ljóss. Allt
sem lifir er háð geislum sólar — og
án þeirra sæi enginn handa sinna
skil, þótt nútíma tækni hafi að vísu
bætt úr því að nokkru með því að
breyta rafmagni í sýnilega birtu.
Dagsljósið er eitt af þeim fáu
bylgjuhreyfingum sem menn geta
séð með berum augum. Augað get-
ur einnig greint últrafjólubláa og
infrarauða ljósgeisla en þá eru líka
upp taldar þær rafsegulbylgjur sem
eru sýnilegar, þótt þær séu á kreiki
alls staðar umhverfis, s.s. röntgen-
geislar og radíóbylgjur.
Ljósgeislar sólar á heiðríkum
sumardegi hafa mælst allt upp í
50.000 lux. Á gráum vetrardegi fer
ljósstyrkurinn allt niður í 3000 lux.
En mælingar á þessu eru ekki ná-
kvæmar, því ljósmagnið er síbreyti-
legt frá sekúndu til sekúndu.
í skýjuðu veðri eða þoku er það
endurgeislun úr himingeimnum
sem gerir okkur kleift að nema
dagsbirtuna. Hún kemur ekki úr
einni átt, eins og þegar sólar nýtur,
heldur nokkurn veginn jafnt úr öll-
um áttum. Dagsbirtan er að mestu
háð veðrinu og eins og áður segir
erfitt að mæla styrk hennar ná-
kvæmlega. Samt er hún höfð til
viðmiðunar þegar það er metið hve
mikla birtu þarf innandyra og
ákveðinn staðall er til um það hve
mikil birtan þarf að vera á vinnu-
stöðum.
Birtan stjórnar
hormónastarfseminni
Allar þær mörgu milljónir bæj-
arbúa sem eyða ævinni að mestu
innandyra eiga það á hættu að
hormónastarfsemi þeirra raskist.
Það er vegna þess að þeir eru sjald-
an úti við og njóta ekki dagsbirt-
unnar nema að litlu leyti. Það er
sem sé birtumagnið sem stjórnar
framleiðslu vöku- og svefnhormón-
anna. Á nóttunni og í myrkri fram-
leiðir líkaminn svefnhormón og
sofa menn þá vært. Þegar birtir
stöðvast framleiðsla þess, en líkam-
inn framleiðir þess í stað hormón
sem heldur mönnum vakandi og
hvetur til starfa. Það er því mikið
undir því komið að menn fái dags-
birtu og myrkur í réttum hlutföllum
og að líkaminn fái ekki ,,röng“
skilaboö at annars konar birtu en
þeirri sem náttúran lætur í té.
Þessar upplýsingar eru frá
sænskum sálfræðingi og vísinda-
manni, Richard Kulner, sem starfar
við tækniháskólann í Lundi í Sví-
þjóð.
Árstíðaskipti
Hormónaframleiðslan er þannig-
árstíðabundin. Að vetrarlagi fram-
leiðir líkaminn tiltölulega mikið af
svefnhormónum. Á þeim árstíma
eru menn líka að jafnaði þreyttari
en annars og eru í meiri þörf fyrir
hvíld. Birtan nægir ekki til að
hormónastarfsemin sé í jafnvægi.
Það leiðir svo gjarnan til þunglynd-
is eins og sannast á aukinni tíðni
'sjálfsmorða. Þetta orsakast að
verulegu leyti af því að menn eru
mest innandyra og koma ekki út
undir bert loft nema á leiðinni til og
frá vinnu og þá í myrkri, segir
Richard Kulner, sem hefur rann-
sakað áhrif birtunnar á fólk í 15—
20 ár.
En í vor og haust eru einnig við-
kvæmar árstíðir hvað þetta varðar.
Þá þarf líkaminn að aðlagast
breyttu Ijósmagni og hormóna-
starfsemin breytist. Svefn- og vöku-
hormón hafa einnig áhrif á aðra
hormónastarfsemi líkamans, sem
er geysiflókin, og það hefur m.a.
áhrif á tilfinningalíf fólks, t.d. hef-
ur það áhrif á framleiðslu kyn-
hormóns kvenna.
Dagsbirtan stjórnar ótrúlega mörgu í lífi manna, svefni, skapbrigðum og e.t.v.
Fæðingar í apríl
Ef konur fá ekki nægilegt ljós-
magn koma fram vandamál eins og
óreglulegt egglos, en í mikilli birtu
verður egglos tíðara. Það kann að
vera skýringin á því að i apríl fæðast
jafnan mörg börn og raunar fleiri
tvíburar en endranær, en þegar líð-
ur á vorið og sumarið fer fæðingum
fækkandi. Þessi munur er ekki
merkjanlegur í suðlægum löndum,
en verður því meira áberandi sem
norðar dregur. Kúlner segir að í
vissum skilningi megi jafnvel tala
um fengitíð hjá fólki og hann telur
að hórmónaframleiðsla karlmanna
sé árstíðabundin, ekki síður en
kvennanna.
Kúlner vinnur ásamt nokkrum
vísindamönnum á tækniháskólan-
um í Lundi, að því að finna upp raf-
barnsfœðingum.
magnsljós sem hefur sömu áhrif á
hormónastarfsemina og dagsbirt-
an. Hann segir að skortur á dags-
birtu sé mikið böl hjá mörgum
bæði til sálar og líkama, sem þeir
menn verða áþreifanlega varir við
sem vinna árið um kring þar sem
dagsbirtunnar gætir ekki, t.d.
námuverkamenn og reyndar margir
fleiri. Þangað til það tekst verðum
við bara að bíða og vona.
Ljósið kemur langt og mjótt. . .
Trén deyja á tvítugsaldri
Harz-skógurinn í Vestur-Þýska-
landi er að verða sannkölluð dauð-
ans eyðimörk. Trjástofnarnir eru
fevsknir. Nálar barrtrjánna ekki
grænar ^ og ferskar, j heldur gdl-
ar og síorpnar. A stórurh svaíðum
eru aðeins fúaspýtur og brak og
nýjar plöntur eiga erfitt uppdráttar.
Skógur sem plantað hefur verið i
eyðurnar, deyr innan tíu ára vegna
hins súra regns og eiturefna frá út-
blástursrörum bifreiða.
Um 54% af skógum Vestur-
Þýskalands hafa orðið fyrir alvar-
legum skemmdum. Þótt aukningin
í skógarskemmdum hafi verið
minni en áður síðustu tvö árin, telja
yfirvöld í landbúnaðarmálum vafa-
samt að taka það sem merki um
bata. í því sambandi er bent á að
veðurskilyrði hafi verið hagstæð
þetta tímabil og eigi það sinn þátt í
að aukning skógarskemmdanna er
ekki jafn stórstíg og fyrr.
Skemmdum svæðum
fjölgar
Ársskýrsla frá skógræktaryfir-
völdum Vestur-Þýskalands sýnir að
aukning á skemmdum skógarsvæð-
um varð um 2% á milli áranna 1985
og 1986. Á milli áranna 1983 og
1984 jukust skemmdirnar úr 34% í
50% af öllum skógi landsins. Þá er
miðað við að einhverjar skemmdir
séu sjáanlegar, en á ca 20% af öll-
um skógarsvæðum er ástandið orð-
ið verulega slæmt eða stefnir í það
innan fárra ára.
Eftir síðustu rannsóknum að
dæma hafa barrtré jafnað sig nokk-
uð undanfarið og ástand barrskóg-
anna hefur ekki versnað til muna í
heildina tekið. Hins vegar hefur
skógardauði aukist verulega í lauf-
skógunum og eik og beyki t.d. tær-
ast upp í auknum mæli. Talið að um
60% trjáa af þessum tegundum séu
sýkt.
Ný viðvörun
Sá sem fyrstur varaði við yfirvof-
andi skógardauða var próffessor
Ulrich, við háskólann í Göttingen. í
15 ár hefur Ulrich barist við yfir-
völd og skógræktarsérfræðinga
sem ekki hafa viljað trúa hugmynd-
um hans og sönnunargögnum um
samhengið milli skógardauða og
brennisteins- og köfnunarefnis-
mengunar. Nú bendir Ulrich á ný
einkenni sem eru ills viti. Það er
ekki einungis fullvaxinn og gamall
skógur sem skemmist af völdum
súra regnsins. Gróðrarstöðvar þar
sem skógi er plantað í tilraunaskyni
hafa sýnt að trén deyja fljótlega eft-
ir að 10 ára aldri er náð. Grenitré í
Harz-skóginum fara að sýna greini-
leg merki um sýkingu kringum 14
ára aldurinn. Grenitré geta náð allt
að 600 ára aldri, en trén sem eru að
vaxa upp í Harz-skóginum verða í
mesta lagi 40 ára.
Það eru eiturefnin í jarðveginum
sem valda þessu. Þegar jarðvegur-
inn sýrist vegna mengunar missir
hann hæfileikann til að taka til sín
nægilegt magn af magnesíum.
Prófessor Ulrich hefur gert tilraun
með kalkgjöf, sem vinnu gegn sýr-
ingu jarðvegsins. En við kalkgjöf
hverfur annað nauðsynlegt næring-
arefni, kalíum.
Þetta er eins og að halda jafn-
vægi á hnífsegg. Sé jarðvegurinn
látinn afskiptalaus þarf ekki að
spyrja að leikslokum. Sé hins vegar
reynt að bæta ástandið, t.d. með
kalkgjöf, skapast hætta á að önnur
mikilvæg næringareni eyðist. Eins
og er, er jarðvegurinn óhæfur til
skógræktar, segir Ulrich.
Skógurinn í Harz er í 800 metra
hæð yfir sjávarmáli og hefur staðið
af sér margvíslegt harðræði í 160 ár.
Súra regnið er dropinn sem fyllir
mælinn. Skógurinn getur ekki stað-
ist eitrið sem stöðugt berst frá verk-
smiðjum og frá bílaumferðinni, en
verður að láta undan síga fyrir
skuggahliðum velmegunarinnar.
Þannig er umhorfs á sumum svœðum í Harz-skógunum. Náttúran er á undanhaldi fyrir menningunni.