Alþýðublaðið - 06.01.1988, Síða 5

Miðvikudagur 6. janúar 1988
5
SJÓNVARP
ingólfur Margeirsson
skrifar
ÍSLAND ER MITT LAND
„Ást og striö er sönn og opinská heimild um sambönd bandariskra hermanna og íslenskra stúlkna á striösárunum og gerð að miklum
skilningi, næmni og hlýju gagnvart viðfangsefninu," skrifar Ingólfur m.a. um Ást og strið.
Ást og stríð.
Íslensk/bandarísk frá 1987.
Framkvæmdastjórn og samsetning:
Anna Björnsdóttir.
Byggð á rannsóknum Ingu Dóru
Björnsdóttur.
Gamlar litmyndir: Samuel Kadorian.
Tónlist: J. C. Crowley og
Bubbi Morthens.
Myndin er unnin í samvinnu íslenska
og bandaríska kvikmyndagerðarmenn
og styrkt af Kvikmyndasjóði og fleirum.
íslenska ríkissjónvarpið sýndi
óvenju athyglisverða heimildarmynd á
milli jóla og nýárs; Ást og stríð gerða
af þeim Önnu Björnsdóttur og Ingu
Dóru Björnsdóttur.
Heimildarmynd þeirra Önnu og Ingu
Dóru fjallar um þær íslensku konur
sem bundust amerískum hermönnum
tilfinningaböndum i hernámi stríðsár-
anna. Flestar kvæntust dátunum,
fluttust til Bandaríkjanna og hófu nýtt
líf vestra sem bandarískir þjóðfélags-
þegnar. En örlög sumra kvennanna
urðu öðruvisi; þærvoru skildar eftir
þungaðar á Fróni en hermennirnir
sigldu sína leið að stríöi loknu.
Lítið er til um íslenskar heimildir
sem taka á hinu viðkvæma málefni,
sem gengið hefur undir nafninu
„ástandið." Ástandið er fint orð yfir
ástarsambönd hermanna og islenskra
stúlkna og sjaldgæft að finna stafkrók
um þetta víðfeðma þjóðfélagslega fyrir-
brigði nema í þeim neikvæða tón, að
stúlkur hafi látið dáta glepja sig og
það sem verra er — að slikar konur
séu kanamellur. Þvi ánægjulegra var
að vera vitni að sannri og opinskárri
heimild um sambönd bandarískra her-
manna og íslenskra stúlkna á stríðsár-
unum; heimild sem gerð er af miklum
skilningi, næmni og hlýju gagnvart
viðfangsefninu.
Meginuppistaða heimildarmyndar-
innar eru viðtöl við þær konur sem
fluttust búferlum vestur um haf með
hermönnunum sínum. Þessar konur
sem teknar eru að reskjast, eru sér-
deilis opnar og hreinskilnar í frásögn-
um um líf sitt. Viðmælendur Önnu og
Ingu Dóru sögðu þannig frá ástum
sinum og örlögum, að áhorfandinn hló
með þeim og grét. Sem rauður þráður
gegnum frásagnir kvennanna eru hin
tilfinningalegu átök milli ástarinnar á
erlenda makanum og ástarinnar á föð-
urlandinu sem hefur verið yfirgefið.
Heimþráin endurspeglast í hverri setn-
ingu, en jafnframt eru konurnar orðnir
tilfinningalegir fangar í nýju landi þar
sem maki, afkomuöryggi, barnabörn
og nýir vinir gera það í raun ómögu-
legt að snúa aftur til íslands. „ísland
verður alltaf mitt land,“ segir ein
kvennanna, og segir sú setning í raun-
inni allt.
Þessa heimþrá og þessa togstreitu
þekkja þeir best sem hafa upplifað
hana, og sú reynsla skín í gegnum
höfunda myndarinnar.
Viðmælendurnir í heimildarmynd-
inni Ást og stríði, eru greindar konur,
lífskátar og lifandi. Þær eru jafnframt
hugrakkar og jákvæðar og óneitan-
lega breytist myndin af kanamellunum
( hugumstóra landnema sem þorðu
að sva'ra kalli hjartans, oft í sárri and-
stöðu við fjölskyldu og vini.
Stórkostlegar litkvikmyndir Samuel
Kadorian frá hernámsárunum gefa
sögum kvennanna sannferðugan
heimildarblæ þar sem hver mynd-
rammi er konfekt fyrir augað. Klipping
og tónlist er smekklega gerð og undir-
strikar hughrif myndarinnar. Anna
Björnsdóttir og Inga Dóra Björnsdóttir
eiga miklar þakkir og heiður skilinn
fyrir gerð þessarar stórfróðlegu heim-
ildarmyndar sem hefur mikið sögulegt
gildi — og reyndar skemmtanalegt
einnig.
GAGNKVÆMT SNÍKJULÍF
Sjónvarpið:
Tilbury.
Leikstjórn, klipping og
handrit:
Viðar Vikingsson.
Byggt á smásögu Þórarins Eldjárns.
Kvikmyndataka: Örn Sveinsson.
Hijóðupptaka: Gunnar Hermannsson.
Leikmynd: Gunnar Baldursson.
Tónlist: Stefán S. Stefánsson.
Höf. og stjórn. dansa: Agnes Johansen.
Sagan Tilbury birtist í smásagna-
safni Þórarins Eldjárns „Ofsögum
sagt“ sem Iðunn gaf út árið 1981. í
sögunni skráir Auðun Runólfsson vita-
vörður, Þórarinsstöðum, Ýsufirði
vestra, frásögn sína af undarlegum at-
burðum í Reykjavík á hernámsárunum
þegar Guðrún Þorfinnsdóttir Inness,
prófastsdóttir frá Hlaðfreyjustað i Ýsu-
firði vestra og verðandi biskupsfrú er
komin í ástandið. Ekki er ástandið þó
eðlilegt, þar eö prófastsdóttirin er
greinilega I slagtogi með breskum til-
bera sem ber nafnið Tilbury og er
major að tign.
Hin fyndna smásaga Þórarins, skrif-
uð í dæmigerðum frásögustll fslensk-
um, er blanda af þjóösögu og ádeilu,
þar sem breski tilberinn sýgur brjóst
íslensku stúlkunnar (fjallkonunnar) en
færir henni smjör og aðrar dýrar gjafir
í staðinn. Þarna er eiginlega um að
ræða efnahagslegan symbiosis eða
samlífi, m.ö.o. gagnkvæmt snlkjulífi,
sem að margra mati er einkenni á
samskiptum íslendingaog erlends
setuliðs.
Þessa heilsteyptu smásögu Þórar-
ins hefur Viðar Víkingsson umskrifað
í kvikmynd og breytt þjóðlegum rit-
gerðarstil smásögunnar í áferð hryll-
ingsmyndar í anda þýska expressión-
ismans og Hollywood — hrollvekjunn-
ar. Þessi formúla Viðars gengur ekki
upp, og ádeilan fer úr böndunum m.a.
með ofhleðslu eins og þá að teygja
söguna yfir í amerísku hersetuna.
Breska Cadbury-súkkulaðið og
ameríska Hersey-súkkulaðið er einnig
viðbót sem skemmir söguna og ruglar
áhorfandann. (Er súkkulaðið tilbera-
eitur og af hverju? Deyja þær per-
sónur sem borða það?) Viðbæturnar
við söguna eru ómarkvissar og vekja
fleiri spurningar en þær svara.
Hryllingsatriðin er ennfremur vand-
ræðaleg og tilberinn með Nosferatu
— neglurnar ekki ógnvekjandi heldur
afkáralegur. í heild fellur formúla Við-
ars á barnslegri og yfirborðslegri dýrk-
un á hrollvekjunni án þess að leik-
stjórinn nái tökum á sálfræðilegri
dýpt og spennu hennar.
Klipping myndarinnar er ófagmann-
leg; alltof hröð og festir ekki myndina
í ryðmiska framrás (continuity).
Leikararnir eiga ákaflega erfitt með
að finna persónur sínar í þessum
moðreyk; Kristján Franklín Magnús
röltir með sauðasvip gegnum myndina
sem Auðun sögumaður, Helga Bern-
ard er ekki leikkona en dansar af
stakri prýði i flottri en vanhugsaðri
ballsenu og Erla B. Skúladóttir, Bryn-
dís Pétursdóttir Aðalsteinn Bergdal og
Róbert Arnfinnsson gera sitt besta.
Sjálfan tilberarindilinn leikur Karl
Ágúst Úlfsson af innlifun en gerviðt
ber hann ofurliði.
Leikmynd Gunnars Baldurssonar er
góð og búningarnir einnig. En það eitt
nægir ekki aö lyfta þessum barnaskap
Viðars Víkingssonar á ásjálegt, list-
rænt og (svo ekki sé talað um) vitrænt
plan.
„Formúla Viðars Víkingssonar(ljósmynd) fellur á barnalegri og yfirborðslegri dýrkun á hroll-
vekjunni án þess að leikstjórinn nái tökum á sálfræðilegri dýpt og spennu hennar,“ segir i
umfjöllun Ingólfs Margeirssonar um sjónvarpsmyndina Tilbury.