Alþýðublaðið - 26.08.1988, Blaðsíða 5

Föstudagur 26. ágúst1988
5
UMRÆÐA
Bjarni Sigtryggsson
skrifar
AÐ LÁTA VERÐ RÁÐA FERÐ
Af hverju er matarverð svona hátt hér á landi?
Þaö er þekkt og ekki um-
deilt aö matvöruverð er sá
þáttur verðlags sem fólk fylg-
ist nánast meö og lætur sig
þar af leiðandi mestu varða.
Jafnvel þótt ýmis önnur út-
gjöld vegi oft þyngra og ráði
meiru um afkomu heimil-
anna. En þar sem matarút-
gjöld eru fólki flestu sýnileg
flesta daga ársins (húsmæðr-
um að minnsta kosti) þá er
matarverð eflaust oftar til
umræðu en annað verðlag.
Á dögunum gerði einn af
umsjónarmönnum sjónvarps-
þáttarins 19:19 samanburð á
matarverði í Lundúnum og
Reykjavík og vakti þar með
enn á ný athygli áhorfenda á
hinum mikla mun verðlags í
Bretlandi og á íslandi. Því.
miður tókst svo illa til að
verulega var rangt fariö með
tölur í þessum þætti — og
þarafleiðandi gátu áhorfend-
ur auðveldlega dregið rangar
ályktanir. Auk þess vantaði
ýmsar frekari skýringar, en
slíkt er oft afsakað með tíma-
skorti. Látum það liggja á
milli hluta.
Slæmt er, þegar fjallaö er
um mál af þessu tagi, aö
gefnar séu rangar forsendur,
svo mikilvæg sem umræðan
um verðlagsmál er og nauð-
synlegt fyrirafkomu heimil-
anna, að stöðugt verðlagseft-
irlit fjöldans sé virkt. Við
skulum hins vegar taka vilj-
ann fyrir verkið og vona að
dagskrárgerðarfólk Stöðvar 2
haldi áfram að fjalla um þetta
mál og leiti þá nánari skýr-
inga og réttari forsenda.
RANGAR TÖLUR UM
AUFLUTNINGSGJÖLD
Jón Ásbergsson, fram-
kvæmdastjóri Hagkauþs,
skýrði frá þvi i viðtali í fyrr-
greindum fréttaþætti, þegar
hann útskýrði verðmuninn,
að ofan á innkaupaverð vör-
unnar eins og það er í Bret-
landi ætti eftir að bætast all-
ur flutningskostnaður, 30%
tollur, öll innlend álagning og
loks 25% söluskattur. Því
miður er þarna rangt skýrt frá
og sumt mikilvægt ósagt lát-
ið. Tökum þessi atriði lið fyrir
lið.
í fyrsta lagi innkaupaverð.
Það er fátt sem segir að inn-
kaupaverð þurfi að vera
hærra fyrir íslensk fyrirtæki
en ensk. Innkaup eru fyrir
löngu orðin sérgrein, þar sem
stór verslunarfyrirtæki hafa
til þess sérþjálfað fagfólk.
Birgðastýring og flutninga-
tækni eru líka sérgrein, sem
stærri verslunarfyrirtæki geta
hagnýtt sér til bættrar sam-
keppnisstöðu. Væri slíku fyrir
að fara hér á landi og myndu
íslensk verslunarfyrirtæki
beita stærðarhagkvæmni og
rekstrarþekkingu þá væri
ekkert sem benti til þess að
innkaupaverð þeirra þyrfti að
vera hærra en hjá erlendum
verslanakeðjum.
í öðru lagi er það rang-
hermt hjá forstjóra Hag-
kaups, að 30% tollur leggist
á innflutta matvöru. Aðflutn-
ingsgjöld voru lækkuð um
síðustu áramót með örfáum
undantekningum. Til að
vernda innlenda samsetningu
morgunverðargrjóna er haldið
áfram 30% tolli á þeirri vöru-
tegund. Af innfluttu græn-
meti þarf einnig að greiða
30% toll, sem fer þó lækk-
andi og hverfur áriö 1991.
Nær öll innflutt vara býr því
hér á landi við svipuð verð-
lagsskilyrði og í öðrum lönd-
um. Af innlendum gosdrykkj-
um, sælgæti og kexi er hins
vegar innheimt 14% vöru-
gjald og 17,5% af samskonar
innfluttri vöru.
SÖLUSKATTUR: ADEINS
7% HÆKKUN Á MAT!
Kemur þá í þriðja lagi að
söluskatti. Það var rétthermt
í fyrrgreindum sjónvarps-
þætti aö matvörur væru und-
anþegnar virðisaukaskatti í
Bretlandi. Það eru hins vegar
leifar kerfis með fleiri en
einn skattstofn, sem hverfur
þegar Evrópubandalagið
verður að einu sameiginlegu
markaðssvæði að rúmum
þremurárum liðnum. Þá verð-
ur virðisaukaskattur á öllum
neysluvörum og allri þjón-
ustu hinn sami í ríkjum EB.
Hér á landi var söluskattur
lagður á matvæli að nýju á
síðasta ári. Hins vegar var
jafnframt ákveðið að sölu-
skattur af búvöruframleiðslu
yrði endurgreiddur neytend-
um í formi niðurgreiðslna.
Þegar samanlögð áhrif tolla-
breytinga og aukinna niður-
greiðslna voru metin gagn-
vart upptekningu söluskatts
á matvæli kom i Ijós að mat-
vörur áttu aðeins að hækka
um 7% að jafnaöi.
SAMSETNING
ÁLAGNINGARINNAR
Þá kemur að fjórða þættin-
um, sem aðeins var nefndur í
einu orði í sjónvarpsþættin-
um, en á skilið mun ítarlegri
umfjöllun. Það er álagning
verslunarinanr. Hversu miklu
skyldi hún valda um matar-
verð hér á landi?
Útgjaldaþáttum verslunar
má skipta i fimm megin-
þætti:
1) Innkaup (þar með talinn
flutningskostnaður og
birgöahald),
2) laun og launagjöld,
3) fjármagnskostnað (þar
meö talinn húsnæðiskostn-
aður),
4) stjórnunarkostnað (þar
með talinn auglýsingakostn-
aður) og
5) arögreiðslur.
Fyrsti þátturinn er svokall-
aður „breytilegur kostnaður"
sem endurspeglast óbreyttur
í verðlagsákvörðun. Hinir fjór-
ireru það sem nefnist „fast-
ur kostnaður" og hefur í heild
sinni bein áhrif á verð, en
getur einnig, sem verðstýr-
ingartæki, orðið samkeppnis-
þáttur. Til að lækka breyti-
lega kostnaðinn er vænleg-
ast að beita fagmennsku við
innkaup og birgðastýringu,
en til að lækka fasta kostn-
aðinn þarf að huga að hag-
kvæmni á öllum rekstrarsvið-
um og ekki síður við ákvarð-
anir um að ráðast í fjárfest-
ingu, hvort sem um er að
ræða húsnæði eða tækja-
búnað.
EINFÖLDUN OG
KOSTNAÐARLÆKKUN
Leiðir til að lækka verðlag
almennt og ekki síst verð
brýnustu nauðsynja eru af
framansögðu margar, og ekki
einar þær að lækka tekju-
hlutfall ríkissjóðs. Kaupmenn
vita það engu síður en aðrir
að tekjuöflun ríkissjóðs er
aðeins velferðarskattur sem
allir eiga að greiða, og mynd-
ar ramma sem allt atvinnulíf
starfar innan, á jafnréttis-
grundvelli. En hvað getur
verslunin 'gert? Litum á
nokkra þætti.
Meðal þeirra aðferöa, sem
beitt hefur veriö til sparnaðar
í rekstri verslana, er straum-
linulögun svokallaðs „þjón-
ustukerfis". Það er að gera
viðskiptavinina virkari við
sjálfsafgreiðslu. Þessi aðferð
hefur verið innleidd að hluta
hér á landi, en ennþá er fólk í
dauðum störfum hvarvetna,
jafnvel í stórmörkuðum. Svo
sem vió að vigta ávexti og
grænmeti. Víðast hvar
erlendis sér kaupandinn um
slikt sjálfur eftir að hafa fyllt
pokann að eigin vali. Eftirliti
með slíkri eigin vigtun er svo
komið við meó úrtaksprófun
við búðakassa. Slíkt eftirlit
hefur leitt í Ijós að svo lítil
brögð eru að því að fólk reyni
að svindla við vigtina, að það
borgar sig ekki að hafa þar
starfsfólk, heldur láta eftirlit
búðarinnar sjá um það.
Þávirðist fjármagnskostn-
aður vera að sliga fyrirtæki í
verslun engu síður en í fram-
leiðslu. Fróðlegt væri að
kanna að hve miklu leyti
birgðahald verslunarinnar er
nú fjármagnað með pening-
um sem teknir eru að láni á
ofurvöxtum. Hver önnur áhrif
til vöruveröslækkunar hafa
þættir eins og greiðslukort
og afborgunarviðskipti? Eða
tækjabúnaður sem fenginn
er frá kaupleigufyrirtækjum?
Að ótöldum áhrifum þeirra
byggingaframkvæmda sem
verslunin hefur ráðist í á síó-
ustu þremurárum og reynir
að greiða á sem skemmstum
tíma.
Það eru sem sé margir
þættir sem leiða hér á landi
til vöruverðs sem er umfram
það sem þekkist í nágranna-
löndunum. Tekjur ríkisins af
innflutningi og sölu eru þar
veigalitlar og ættu einar út af
fyrir sig ekki að valda þeim
verðmun, sem nú mælist.
HVER VERÐA VIÐBRÖGÐ
NEYTENDA?
Ekki er vitað hversu margar
fjölskyldur muni leggja leið
sína í verslunargötur Glas-
gowborgar i næsta mánuði,
en straumurinn þangað í
fyrrahaust hlýtur aö hafa orö-
ið hérlendum verslunarmönn-
um lærdómsríkur.
Reyndar er það svo i vest-
rænu nútímasamfélagi, að
vöruverð eitt ræður ekki allt-
af úrslitum um það hvar er
verslað. Nálægð, úrval, um-
hverfi, þjónusta og auglýs-
ingar eru einnig áhrifavaldar.
Enda eru fjárráð fólks og
kröfur mismunandi, og það
býður upp á breidd í verð-
lagningu og þjónustu. Hins
vegar hafa islenskir hagfræð-
ingar komist að því að hér á
landi sé tiltölulega lítill
almennur launamunur — og
þar af leiðandi sé verðvið-
kvæmni fólks nokuð svipuð.
Slíkt ætti að geta verið góð
forsenda fyrir virku eigin
verðlagseftirliti almennings.
Hingað til hefur ekki borið
á almennum samtökum
launafólks í viðbrögðum við
ofurverðlagningu í neinni lík-
ingu við aðra lífskjarabaráttu.
Þegar barist er fyrir hærra
kaupi fara sjálfboðaliðar í
verkfallsvörslu inn í fyrirtæk-
in til að tryggja framgang
barattumála sinna. Hvað
mælir gegn því að verkalýðs-
félögin tryggi á svipaðan hátt
aðra baráttu sína. Þá að
ganga úr skugga um að verð-
lagning fylgi leikreglum.
Jafnvel lögum, ef svo kynni
að verða raunin þurfi fólk að
taka á sig kauplækkun gegn
því að fá á móti lækkun vöru-
verðs og vaxta. Þá kann svo
að fara, að fengnum upplýs-
ingum um vöruverð og álagn-
ingu, að fólk bindist samtök-
um um að sniðganga þá sem
ekki virða leikreglurnar. Að
fólk láti verð ráða ferð.
24. ágúst 1988
MENNTASKÓLINN
VIÐ HAMRAHLÍÐ
OLDUNGADEILD
Öldungadeild Menntaskólans við Hamrahlíð er
fyrsta öldungadeild við íramhaldsskóla hérlendis,
stofnuð 1972. Frá upphafi hafa þúsundir manna og
kvenna stundað þar nám og nokkur hundruð lokið
stúdentsprófi.
Nútímaþjóðfélag gerir kröfur um menntun. Auk þess
hefur menntun gildi í sjálfri sér.
Langar þig að rifja upp, bæta við eða hefja nýtt nám?
Öldungadeild Menntaskólans við Hamrahlíð býður
framhaldsskólanám á 6 brautum: eðlisfræðibraut,
náttúrufræðibraut, nýmálabraut, fornmálabraut,
félagsfræðabraut (hún skiptist í fjölmiðlalínu, sál-
fræðilínu og félagsfræðalínu) og tónlistarbraut.
Vel menntað og þjálfað kennaralið tryggir gæði
kennslunnar.
Hægt er að stunda nám í mörgum eða fáum náms-
greinum. Á haustönn 1988 býður skólinn eftirtaldar
greinar:
Tungumál:
Danska
Enska
Franska
ítalska
Spænska
Þýska
Raungreinar:
Stærðfræði
Eðlisfræði
Efnafræði
Jarðfræði
Líffræði
Samfélagsgreinar:
Félagsfræði
Þjóðhagfræði
Bókfærsla
Listasaga
Lögfræði
Stjórnmálafræði
Heimspeki
Saga
Auk þessa er boðið upp á nám í tölvufræðum, bæði
grunnnám og forritun. Notaðar eru tölvur af PC og
BBC-gerðum. Boðið er fjölbreytt nám í íslensku,
bæði ritþjálfun, bókmenntir og| málfræði. Einnig eru
myndlist og leiklist kenndar við öldungadeildina.
Innritun og val í öldungadeild MH fer fram á skrif-
stofu skólans frá 9.00—16.00, dagana 29. ágúst til 2.
sept. Skólagjald er aðeins 7.400 krónur óháð fjölda
námsgreina sem þið leggið stund á.
Menntaskólinn við Hamrahlíð