Tíminn - 03.03.1968, Blaðsíða 2

14
TÍMINN
SUNNUDAGUR 3. marz 1968.
'bera á dauða jiörð, og það er eim-
miitt kalið, sem undiamífariin ár
hefur gerat svo harðleikið við tú:n
fjölmargra bænda á Norður- og
Austiurlaindi, að heyifengur þeirra
hefur reynzt aiKLs ónógur til að
Ifileiyta fram bústoifininum. Fjöl-
margir bændiur, kannski ekki hvað
sízt á kalsviæðiunium, hafa minini
búiStofn en svo, að hanm veiti
þeim raunverulega viðunandi lífs
afkamu, hvað þá að hanm megi
við minmibum.
Bændur og samtök þeiirra hafa
brugðizt þanm veg við þesisum
vanda að aðstoða þá. sem harðast
hafa orðið úti, um kau-p á kjarn-
fóðri og útvegun heys í -þeim
lamdishlutum, sem aflögufærir hafa
verið. Sú aðstoð hefur að sjáif-
sögðu verið bæði erfið og kostn-
aðarsöm en í það hefur ekki verið
horft. Bn ljóst er að leita þanf
annarra úrræða til þess að mæta
þessari hættu. Fóðurbætisgjöif úr
hófi fram er kostnaðarsöm, hvað
þá, ef til hemnar þarf að koma
ár eftir ár, og^ vetrður að teljast
neyðarúrræði. Útvegun heys, kaup
á þvií og flutningur um óravegu,
oft við hinar erfiðustu aðstæður
er einnig neyðarúrræði, sem þar
að auki ge'tur brugðizt. Bændur,
samtök þeiira og þeir vísinda-
menin, sem í þágu þeirra starfa,
velta nú mjög fyrir sér, hvernig
bregðast sbuili við kalhættunni og
afleiðinigium hennar. Mér er ekki
kumnugt um, að komizt hafi ver-
ið í þeirn efmum að einhlýtri nið-
unstöðu, enn sem komið er.
FóSu rbi rgðastöðva r
Sú hugmynd hefur hins vegar
skotið upp koHinum, að fóður-
birgðamiðstöðvar í líkingu við
það, sem till. okkar hv. 2. þm.
Austiurl. ráðgerir, geti hér komið
að gagni. Myndu þær þá væmtan-
lega, ef reynsla bendir til, að hér
væri rétt stefnt, rísa upp á nökkr-
um stöðuim morðan- og austan-
lands og ef tiíl vill víðar. Mér er
kunnugt um, að málið er komið
á þann rekspöl t.d. í Skagafirði,
að hafa verið rætt þar á búnaðar-
samibandisfundi og í stjórm bún-
aðarsamibandsins, og ég veit ekiki
betur en Fálmi Einarsson, land-
n'ámsstjóri, sé þar með í ráðum.
Munu þesisir aðilar hafa ákveðið
landssivæði í huga í þessu augna-
miði, þar sem er norð-vesitunhluti
Vallhólmsms. Þarna er um að
ræða óhemjuflæmi samfellds, auð-
ræktanlegs lands, sem nú er i
ekki notað til neinnar hlítar, og
þar að auki svo vel í sveit sett,
að naumast getur betur verið.
Ég hygg, að það sé rétt, að und-
irbúningi málsins norður þar sé
e-kki lengra komið en hér er frá
skýrt og í bili muni hafa steitt á
þvi skeri að ekki reyndist unpí- aS
na eignarha-ldi á öllu pvi landi,
sem í huga var haft, en vonir
standa til að úr því muni rætast.
Á líka lund þykir mér .trúlegt að
verði farið að annars staðar, ef
hugmyndin um slíkar foðurmið'
stöðvar. sem hér er ?ert ráð fyrir
fær byr. Kosta þarf kapps um að
ná eig'narhaldi a stórum og sem
samfelildus'tu ræktanlegum lands
svæðum, sem liggja vel við sam-
göngum og æskilegast væri að
sjálfsögðu, ef jarðhiti væri þar í
nánd. Vera má, að slík lands-
s'væði ligigi ekki aills staðar
á lausu, en það kemur að sjáilf-
sögðu í Ijós við nániari athugun
málsins.
í 'tiil. okfcar hv. 5. þm. Austuri.
er talað um 3—4 fóðurfbirgðamið-
s-töðvar í tveimur landisfjórðung-
um. Að sjálfisögðu er ógerlegt að
slá neinu föstu um þá tölu, nema
að undangenginni vandlegri athug
un. Hér er einnig aðeins taiað
um stöðvar norðan- og austan-
lands. Þar með er þó emgu slegið
föstu um, að þeirra sé ekki víð
ar þiörf t.d. Vestanlands, en
þyn'gstum toúisitf jum h-eid ég, að kal
ið hafi nú uim sinn valdið á Norð-
ur- og Au.sturl,anidi, og því eru
þeir landslhlutar einkum nefndir
þér í þeissari tiLl.
Þó taiað sé um heyköggla-
vinmslu í sambamdi við fóður-
birgðamiðstöðvarn ar, er ekki þar
með sagt, að borfið yrði að þeirri
meðhöndkm fóðursins þegar í
uppihaifi. Byrjunaraðgerðir yrðu
að sjiáltfsögðu í því fðlgnar, að
tryggja stöðvu'nium n'ægjainle'gt
land og rækta það, í framhaldi
af því gæti svo komið, til að
byrja með að minnsta kiosti, að
leggja þeim bændum, sem fyrir-
sjáanlegur fóðurskortur yrði hjá
vegna grasleysiis, landspildiur þess-
ar tiil heyskapar. Víða er það svo,
þar sem ég þe-kki bezt til, að gott
grasár getur verið í innsveitum,
þótt síðar og lakar spretti á ann-
nesjum, til dala og á þeim býl-
um, sem hærra liggja frá sjó en
aílmennt gerist. Bændur á þessum
jörðum geta oft ekki hafið slátt,
fyrr en hálfum mánuði til þrem
vikum seinna en aðrir og þaðan
af meira. Ættu þeir ko-st á tún-
spil'dum hj'á fóðurbirgðamiðstöðv-
unum, gætu þeir heyjað þær á
meðan beðið væri etftir spretfu
beima fyrir, lengt þannig heyskap
artímann og tryggt sér frekar
nægjanlegt fóður til vetrarins.
Sjálifsagt vilja einhyerjir segja, að
slí'kum harðbaiabýlum eigi ekki
að baldia í byggð. Þar ber þo,
eins oig endranær, að líta til
fleiri en einnar áttar. Oift eru
þetta góðar >eitarjarðir til fjalis
og fjöru. Þar getur verið kjarn-
leudi meira em annars staðar ger
ist, og þannig er oft hægt að kom-
ast þar létt af með sauðféð og
hafa það þó vænt. Þar geta verið
margháttuð hluinnindi, sem naum-
ast verða nýtt, nema á jörðunum
sé búið. Þannig getur eitt o-g ann
að að því stutt, að jörðinni b-eri
að halda í byggð, þótt til be-ggja
vona geti brugðizt með sprettu á
tónum, þegar kaldan blæs.
' Flu'tningur á heyj-um frá fóður-
miðstöðvunuim og heim til not-
enda ætti ekki að vera ýkja ko-stn
aðarsamur né erfiðleikum buind-
irm, því að sjálfsögðu færi hann
fram að sumrinu. Ég hygg, að þótt
ekki sé í upphafi lengra hortft en
til slíkrar félagsræktunar og hey-
öfluinar hjá fóðurbirgðastöðv-
unuín, gœti hún, áður en laingt um
liður, tryg:gt fóðurþörfi'na í veru-
iegum mæli í flestum árum að
mionsta kosti. Væri þá mikiil sig-
ur únnLnm.
Gras- og heykögglagerð
Hérlendis hetfur nokkuð verið
fengizt við heymjöls- og gras-
kögglagerð. Klemenz á Sá'msstöð-
um reið þar á vaðið með -u-as
mjölsgerð árið 1948 og framleiddi
aí því um 30 'smiálestir á ári
niæstu 12 ár. Sumarið 1960 hófst
Samiband ísl. samvin'nufélaga
handa um framieiðslu grasmjöls ■
verksmiðju sinni á Stórólfsvelli,
og um líkt leyti byrjuðu fram-
kvæmdir ríkisins við fóðuifram'
leiðslu á Gunnarsholti. Var þar
fyrstu um kornræikit að ræða, ou
sumarið 1984 hótfst þar mjöl- og
graskög.glaigerð. Þá hefur og ver-
ið komið á fót grasmjölsverk-
smiðju í Brautarholti á Kjalarnesi.
Að því er ég hygg, var þessi fóð-
urframleiðsla einigö.ngu bundin
við grasmjiöl fram til ársins 1964.
Ox hún á þessu árabili úr 230
smálestum árið 1961 í 962 smálest
ir árið 1964. Mest var framileiðisl-
an 1966, 1100 smálestir. Hey-
kögglagerðio hefur verið reynd í
þrjú ár. S.I. ár var hún 315 smá-
lestir á móti 815 smálestum atf
grasmjöili. Ertfitt er að draga á-
lyktun um eðlilegan kostnað við
þessa fóðuröflun af þeirri reynslu
sem rfengin er. Framleiðslan hef-
ur verið mjög mismi'kil frá ári
til árs, og oft og tíðum lítil mið-
að við atfkas'tagetu þurrkaramna.
Rekstur stöðvanna gefur því mjög
ónákvæima mynd af þeim árangri,
sem umnt ætti að vera að ná,
væri afkastagetan fuiEnýtt.
Landibúnaðarvísindamenn á
N'Orðurlöndum velta nú mjög fyr-
ir sér hinum mismunandi fóður-
verkunaraðferðum. Hetfur athygii
þeirra nú einkum staðn’æmzt við
hins svonefndu hraðþurrkun fóð-
ursims og síðar kögglana. Komið
hefur í ljós, að efna tap hrað-
þurrkaðs fóðurs er ekki nema 5-—-
10% á móti 10—25% í vothcyi
og 16—25% í súgþurrkuðu heyi.
Kostirnir við hraðþurrkun eru m.
a. þeir, að sú heyverkun er al-
gerlega óháð veðurfarinu og efna-
t'apið sáralítið, sem atftur sparar
kraftfóðurgjötf, einkum þrótein-
fóðurs. Aftur á móti er hraðþurrK
unin niokkiuð kostnaðarsöm. Þeir
anmmarkar hafa komið í ljós á
grasmjöli og heykögglun þeim,
sem til þessa hafa aðallega verið
framleiddir, að ekki er unrnt að
fóðra á þeim einvörðungu. Nú er
hiinis vegar hatfin á Norðurlöndum
framieiðsla köggla, sem eru af
stœrri gerð, og þar s.em strá og
blöð haldast nofck.uð heilleg. Tdi-
ið er, að með þeim kögglum sé
óþartft að gefa annars konar hey-
fóður. Énn er það talið kögglun-
um til gildis, að mjög mi'kill vinnu
sparnaður og verkaléttir er að því
að fóðra á þeim, miðað við gjöí-
ina á öðru fóðri. Vinnusparnað-
urinn og verkaléttirinn við hey-
gjöfina og aukinn nýting efna í
fóðrinu er talin vega fyllilega á
móti því sem það er dýrara í fra.m
leiðslu en annað fóður. eftir því,
sem rannsóiknir, sem fram hafa
farið á þes'su benda tii.
Landnámið
hafi forgöngu
Hér skal engin tilraun gerð til
þess að áæitla neinn kostnað við
íramkvæmd þessa máls. Til þess
skortir mia flest gösn. enda má
segja, að öll áætlanagerð sé nokk-
uð í lau'su lofti hjá þjóð,- þar sem
slíikur glundroði og öryggisleysi
ríkir í efnahagsmálum og hér og
svo snarráðir menn halda um
stjóm'V'öl, að segja má, að enginn
viti, er hann sofnar að kvöldi,
nem'a búið væri að fella gengi
peninganna, þegar hann vaknar
að niorgmi. Ljóst er þo, að til þess
að reisa 3—4 fóðurbirgðamiðstöðv
ar, eins og talað er um i till.
muini þurfa allmikið fé, og það
enda þótt ek'ki yrði hér í upphafi
horfið að heykögigiagerð.
Ég hygg, að þegar litið er til
þe.ss annars vegar, hversu dýrt og
erfitt hefur verið að bæta úr fóð-
urskortinum, og hins vegar þess
öryggiis, sem slíkar fóðurmiðstöðv
ar eiga að geta veitt, verði stofn-
kostnaðurimn ekki. svo ýkja þung
ur á metum. Hér yrði efalaust í
uptplhiaifi aðeins um að ræða stofn-
un einnar slíkrar stöðvar, í til-
rau'naskyni, eins og segir í till.. En
trú mín er sú, að sú tilraun muni
leiða aif sér áframbald á sömu
brauit.
Okkur tiill.-imönnum sýnist eðli-
legt, að ríkisstjónnin feli Lamd-
námi níkisins að hafa á hendi ío~-
göngu um þetta miál, enda hefur
það með hönduim framikvæmd
skyldra verkefna, og leita til þess
samvinnu við búinaðaiis'amiböndin
í þeim la'ndshlutuim, þar sem stöðv
arnar yrðu reistar. Þartf ekki að
efa, að þau yrðu fús til þess sam-
starfis.
H-orfur eru á, að stofnun ný-
býla verði í minna mæli nú um
sinn en verið hfeur umdanfarin
ár, enda sjáiltfsagt umdeilanlegt,
hversu réttmœtt sé að fjölga býl-
um í landinu, eiras og sakir standa.
Af þessum sökurn má ætla, að
Landnámið hafi þégar á þessu ári
nolkkuð fé afgangs frá venjuileg-
um framikvæmdum, og er ósýnt, að
því verði betur varið á annan
hátt, en til byrjunaraðgerða' á
þessu máli. Ég vænti þess, að hv.
alþm. taki þessari tiM. vinsamlega.
Þegar allt kemur til alls, e>: þjóð-
in ÖM í e:num þáti. Þegar að
krepipir hjá einni stétt, er það
ekki einkamál hennar. Þjóðin öll
geldur þess með einum eð’a öðr-
um hætti, þess vegna er það ekki
aðeins hugsmunamál bændastétt-
arinnar, að hún verði aðstoðuð við
að verj'a búfénað sinn fóðurskorti,
heldur er það hagsmunamjál ai-
þjóð'ar.
Ásberg Sigurðsson flutti sína
jómfrúrræðu við 2. umræðu í
neðri deild um frumvarpið um að
leyft verði minkaeldi að nýju.
Komu mj'ög margar og mikilsverð
ar upplýsingar fram í máli Ás-
bergs, sem ég tal ekki vafa á
að eru þess eðlis að fallnar eru ti'l
að hafa áhrif á afstöðu þing-
manna til þessa deilumái'S. Ás-
berg Sig'urðsson sagði m.a.:
Villimink sennilega
aldrei útrýmt
Nú hefur baráttan gegn viMi-
miniknum staðið í rétt 10 ár.
Tekizt hefur að halda í horf-
inu og er talið að villimink hafi
fækkað nokkuð en ekki hefur
tekizt að hefta útbreiðslu hans
til nýrra landssvæða. Má heita
að viHiminkur sé um land allt
nema á svæðinu sunnan Vopna-
fjarðar að Skeiðará og á litlu
svæði vestan • ísafjarðardjúps
j frá Súðavík suður fyrir Önund-
• arfjörð.
| Aðalatriðið er, að minkaplág-
unni hefur verið haldið örugg-
lega niðri. Má þar sérstaklega
nefna svæðið við Mývatn og
Breiðarf j arðareyj ar sunnanverð-
ar.
Ljóst er að villimink vei'ður
ekki gj'öreytt úr landinu með nú-
verandi tækni á næstu árum og
sennile'ga aldrei.
Við muBum sitja uppi með
hann hvað sem hver segir og
hvað sem gert verður.
Þegar fyrst var flutt frum-
varp um það að teyfa minka-
eldi að nýju á árunum 1959 jg
1960, lifðu sumir þingmenn í
voninni um það að skipulögð
eyðing villimi.nksins er hófst
fyrir alvöru árið 1958. yrði til
þess að villiminknum yrði alger
lega útrýmt og kom það fram í
umræðum á þinginu. Þessi von
er nú brostin með öllu.
Strokuminkur
auðveiddur
Ef enginn minkur væri á ís-
landi í dag væri viðhorf manna
' til minkaræktar annað. Við
munum áfram haf’a tjón af viHi-
minknum, en það er ástæðu-
i lauis't að útiloka sig frá gjald-
eyristekjum og hagnaði atf
minfeaeldi, af þeim sölkum um
aMa framtíð.
Sú hætta, sem kann að stafa
af því að strokum'inkur kunni
að sleppa út úr minkaibúum er
S'vo hverfaindi lítil, að það eru
efcki frambærileg rök fyrir að
banna minikaeldi lengur.
Strokiuminkai' eru af öllum
kunnugum mönnum taldir auð-
veiddir, þar sem þeir þefckja
ek'ki á náttúruna og balda sig
í nágrenni við minkabúið um
lengri tíma. Þó hann kynni, sem
ólí'kiegt er, að komast undan
skotum veiðimanna og hundum,
á bann eftir að aðlaga sig ís-
lenzkri náttúru og lifa af ísienzk-
an vetur. Hugsanlegur stroku-
minfcur getur því ekki haft
neina umtalsverða þýðingu fyr-
ir vöxit villiminkastofnsin'S, sem
tekizt hefur að haida niðri og
skerða á síðustu 10 árum..
Sumir fræði- og vísindamenn
eru svo bjartsýnir, að álíta að
ekki sé þörf á skipulagðri starf
semi til að halda villiminkum
niðri. Villiminfcurinn hafi náð
jafn'vægi i íslenzkri náttúru og
muni ekki fjölga, þar sem lifs-
skilyrði setji honum eðlileg tak-
mörk.
E'f svo væri, sem vonandi er,
ætti strokuminíkurinn ekki að
h’afa nein áhrif á vöxt viMi-
minkaistofnsins í landinu.
Fáir atvinnuvegir búiS
við svo öran vöxt
Þegar minkarækt var bönnuð
á íslandi m,eð lögum árið 1951
var framleiðsla minikaskinna í
heiminum aðei'ns 3 millj.
skinna, en hefur síðan rúmlega
8 faldiast og er nú um 25 millj.
skinna. Eru fá eða engin dæmi
þess að atvinnuigrein hafi átt
sl'íkuim vexti að fagna og' er
það bezta sönnunin fyi'ir að hér
hafi verið um blómlegan at-
vinnuveg og gróðavænlegan að
ræða.
Minkaræfctin er buudin við
hin norðlœgu lönd og hefur þar
algjöra. sérstöðu, vegna lofts-
lags og veðráttu. ísiand er eina
landið á norðurhveli jarðar, sem
ekki hefur hagnýtt legu .sína og
ioítslag til að taka þátt’ í þess
um ábatasama atvinnuvegi og
má það furðu gegn.a og er ekm
vanzalaust fyrir Alþingi ísilend-
inga að viðhalda áfram laga-
banni á þessum atvinnuvegi,
sem á hér sennil'ega betri skil-
yrði en í flestum öðrum norð-
lægum löndum.
Norðurlöndin hafa
forustu
Frændur vorir á Norðurlönd-
um hafa kunnað að n-ota sér
aðstöðu sína og haft gffiurlegar
g.i’aldeyristekjur af sölu minka-
skinna. Norðurlöndin hafa 20
íaldað framleiðslu sína frá ár-
inu 1950, e.ða þegar við bönnuð-
um minkaræktina hér
Hafa Nprðurlandabúar tekið
forystuna í heiminum í þeásari
atvinnugrein og framleiðslu ' ár-
ið 1966 9,3 miHj. minkaskii".r>ii
eða um 40% af allri heimsfrauf
leiðslunni. Næst komu Banú
rikjamenn o_g Kanada með mr
8,6 miillj. Önnur lönd, þar a
m,eðal Japan, 3,5 millj. skinna.
Það er aðallega þrennt sem
gerir það að Verkum að Norð-
urlöndin hafa náð þessum mikla
árangri i minkarækt.
I fyrsta lagi: Heppiiegt lofts-
lag.
í öðru lagi: Aðgangur að ó-
dýru og góðu fiskifóðri.
Framhald , á bls. 22.