Tíminn - 25.04.1968, Blaðsíða 6

6
TIMINN
FIMMTUDAGUR 25. apríl 1968.
ÞJÓÐLEGASTI
HÁTÍDISDAGUR
ÍSLENDINGA
JW£SWW:ww.:.?*:.:.W»>SS»:.\\»\»>\»\>»»».w.\«.\v.\w.\\\\\vu\Ba\{*\X*»»>»>-
Vafalítið hafa jólin verið tal-
in mesta hátíð ársins öldum
saman hér á landi, en þó að
suimiard'agiurinin fynsti jiaifnað-
ist ekki á við þau að heilag-
leika, m;um honuim oftast hafa
verið skiipað til jafms vdð þau
í hugum fóliks og honum ætíð
fylgt meiri til'hiliökkuin sem
tyllidegi a,m.k, fram undir síð-
ustu aidamót. Sumardagurin'n
fyrsti var og einn allra þjóð-
leigasti hátíðiisdagur lands-
manna, og mun v.afasamt, að
nokkur þjóð önnur hafi á hon
um eins mikla helgd. Miá telja
það eðlileigt á þessu landi, að
þjóðin metd _ sumaríkoimuina
öðru meira og telji hana eins
tooniar upprisuhátíð.
Helgi og dálæti manna á sum
ardeginum fyrsta birtdst t.d.
í því, að h'ann var öldum sam-
an ei,ni dagur ársins, sem föst
venjia var að gefa vipiargjiafir,
en síðar færðist sú venja yfir
á jólin að erlendri fyrirmynd.
Á síðari árum hefur helgi
sumardagsinis fyrsta minmkað.
Hiann mun af lagður serfi fast-
ur messudagur, þó að ýmsir
prestar mund hafa guðBiþjón-
ustu eða sbátamessu, því að
sumardagurinn fyrsti er orð
inn hátíðisdagur skáta, og er
það vel. Einnig hefur hanin
á seinni árum verið helgaður
börnum og hátíðaihöldum
þeirra. >Er þ’að einnig vel við
eigiandi.
Þannigi virðist sumardag-
urimin fyrsti ætia að halda v&Ui
sem hátíðisdagur, þó að háitíð
hans breytd um svip og helgi
hans um inntak að einhverju
lieyti. í sveitum landsins held-
ur sumardagurinn enn og bet-
ur en í þéttbýli hinum g'amla
fögnuði sínum, þó að sumar-
...... jk . ...... / .—í.. ■.... - * -:
■ .. . . . .... ... :íý'á,,%■//',. í
Fallega prjónaðir illeppar voru tiðar sumargjafir, svo og spjaldofin
bönd af ýmsu tagi og til ýmissa nota. Þessir illeppar eða ileppar
eru slyngdir, sem kallað var.
Ef vel voraði var gjarnan lagt á gæðlngana og riðið út. HúsmóSir-
in tók fnam söðul sinn og áklæði, klæddist reiðfötunum og reið
að hitta grannkonu sína meS bónda sínum, sem leit inn tll ná-
grannans og saup á kútnum og talaSi um veðurfrarið og fénaSar-
höldin. - t
— Myndin sýnir isienzka konu meS reiShest sinn.
gjafir séu víðast hvar niður
lagðar.
Sumiargjafirnar munu hafa
verið með ýmsu móti, en stór-
mainnlegaista sumargjiöf, sem
um getur mun vera sú, er Jón
kammerráð á Melum gaf Jóni
launsyni sínum fjórar stórjarð-
ir. Oftast voru sumargj afirn-
ar af smálegra tagi, svo sem
illeppar, vettlingar eða smíð-
isgripir. Ein lítum nú snöggv-
ast á, hvað Jónas á Hrafnagili
hefiur að segja urn hátíðabrdgði
sumardagsinis fyrsta í íslenzk-
um þjóðþáttum:
„Sumardagurinn fyrsti var
lenigi mesta hátíð á landi hér
næist jóiunum. Enda var það
ekki furða, þar sem ísland er
hart land oig hverjum manind
kært áhugiamál, að sumarið
komi sem fyrst. Þá var fyrr-
um haldið heilagt og messað,
en það var aftekið með til-
skipun 29. mad 1744, en venja
hefur það verið, að mdnnsta
kosti hér nyrðra, að fólk ætti
frí þann dag. Þá var van.t að
lesa, urndir eins og komið var
á fætur, en síðan var skamrnt-
áð ríflega af ölu því bezta,
sem búið átti til, hangdket,
magálar, spreðlar, pottbrauð,
fliot, smér og önmur gæði. Víða
var og sent í kaupstað fyrir
sumarmál til þess að flá sér
á kút, því að þá var oftast tek-
ið að gerast tómiegt heima, og
eftir að kaffi fór að flytjast,
varð algen.gt að gefa kafffi og
lummur á sumardaginn fyrsta.
Það mátti ekki til sleppa með
það að geta fagnað sumrimu
sem bezt auðið var. Þá var
og annað, sem ekki einkenndi
þann dag siður. Það voru sum-
argjafirnar. í stað þess ao aðr-
ar þjóðir hafa jólagjafir, hafa
sumangjafir eimar verið hér
þjóðlegar um langan aldur og
eru enn í dag, að minnsta
kosti hér norðan lands. Hjón-
in gáfu hvort öðru gjafir og
börnum sínum og stundum
heimafóilkinu. Böiinin og heima
fólkið gáfu stundum húsbænd-
num gjafdr aftur, og. svo hvert
öðnu.
Oft voru gefnar heljarstór-
ar pottkökur. og þóttu þær
kostagjafir á þeim árum, þeg-
ar lítið var um brauð hér á
landd. Nú er þessi siður að
leggjast niðuir, að mdnnsta
kosti í kaupstöðunum eða <
nánd við þá, og útlenda lag
ið með jólagjafirnar að koma
í staðinn. En svo fátt eigum
vér ísletndingar af þjóðlegum
menjum, að það má ekiki
minna vera en haldið sé í það,
s-em enn er til. Algengt var
það og þann dag, að ungling-
ar söfnuðust saman til þess
að glíma, og bændurnir riðu
út til þess að hressa sig hver
hjá öðrum, þegar bæril'eiga vor
áði, og ekki var kúturimn orð-
inn tómur. Nú er víða orðið
mjög dauft yfir þessum deigi,
einkum syðra, og er tidlt til
þess að vita.“
Þetta segir Jónas á Hraffna-
gdli. Venjan um stóru pottkök-
una sem sumiargjöf geflur sýn
í líifskjör þjióðaæinmar, en raun
ar mun hún einnig haifla orðið
eins bonar tákn, er fæld í sér
óskina um að hafa nóg að bíta
og brenna. 6löf frá Hlöðum
segdr t.d. frá því í endurmdnm-
inigium sínum og segist hafa
flyrir satt, áð hjón ein, er
bjuggu á Vatnsnesi síðari hluta
10. aldar, bafi hafft það að
fastri venjiu að gefa hvort öðru
stóreflis pottköku í sumargjöf
alla sína búskapantíð. Sést á
slffkt góðra bænda háttur og
llklegt til hjúsældar, er slífct
spurðist um háttu þeirra.
Ljóð það, sem Jónas Háill-
grdimsison orti á sumiardags-
miorguninm fyrsta áriið 1042,
sýnir geria, að þjóðin leit ekiki
á sumardaginn fynsta sem ver
aldlegan tyllidag einan, held-
ur mfkinn heligi'dag, þegair á-
stæða væri til þess að þákflca
skapara alflra hluifca, að memn
og skepnur höfðu Lifað vetar-
inn af, og bdðja hann um gott
sumar. Sumardaguriinn var há-
tíð, sem gekk að mdmnsta koStí.
næst jódunum sjlálfum. Ljóð
Jónasar er þannig:
Þöklk sé þér, guð, fyriir
þeenan bkmd,
er þá ég um siðtusta
vetraistand.
Hann hressti mig og huga
májnm
hugigaðd ffyrir máittinn þimn.
NÚ hefur sumarsófláin skær
soifnaðan þínum fótum nær
vaflrið mig, svo að vaknd þín
vegsemdin uipp á tuingiu min.
Krókarefskefli og þráðarleggur. Slíklr munir voru algengar sum-
argjafir. Vinnumaður hafði ef til vill sefið við að skera út og
skreyta slíka muni á vetrarvökum og gaf siðan vinnukonu, er
hugur hans stóð til, í sumargjöf.
því, að í þeirra augum hef.ur
þetta verið tákn, sem þau
höflðu trú á, og í þeirri gjöf
fólst eitthvað annað og meira
en öðrum gjöfum.
I sumurn héruðum landsins
mum það og hafa verið fastur
vani, að húsmóðirin færi í fjár
húsin með bónda sínum á sum
ardaginn fyrsta og liti á fén-
aðinn, tæki á ánum og athug-
aði, hvernig þær væru fram
gengnar. Hafi bóndi með þess-
um hætti gert konu sinni skii
á fóðruo fjárdms um veturinn.
í ýmsum öðrum efnum varð
sumiardagurinn fyrsti einnig
skiladagur. T.d. höfðu húsbænd
ur það víða að venju að gera
upp við vinnufélk sitt á þess-
um degi og borga það, sem
eftir stóð af árskaupi. Þótti
Höfuindiur, faðir aHs, sem er
um al'heimsgeiminn, hvar
sem fer, |
þú, sem að skapar ljœ og líf,
landinu vertu sverð og hláf.
Myrkur og villu og lygalið
liáttu nú e'kki standa vdð,
sumarsins góða, svo að vér
saninlega njétum rétt sem ber.
Vorblómim, sem þú vekur öil,
vonffögur, nú urn dali og fjöH,
og hafblá alda og himinskin
hafa mig lengi átt að vin.
Leyfðu nú, drottinn, enn
að una
eitt sumar mér við n'áttúruna.
Kaffirðu þá, ég glaður get
gengið til þín hið dimma fet.
Með þeirn ogðum er gott að
bjóða gleðilegt sumar.