Alþýðublaðið - 22.12.1990, Page 13

Laugardagur 22. desember 1990
13
Sigurjón Björnsson sálfrœöingur í viötali viö Þorlák Helgason um boöskap jólanna
Hátið fer i hönd. Hátið I jóssins. Fjölskyldur treysta
böndin. Gjafirnar eru stærri en þær sem vitringarnir
komu með forðum.
„Spennan sem fylgir jólunum getur verið erfið/'
segir Sigurjón Björnsson, prófessor i sálfræði.
Sama dag og við mæltum okkur mót var f járlaga-
frumvarpið lagt fram til þriðju umræðu. Sigurjón
segir að hin ef nahagslega umræða geri okkur varn-
arlaus. „Við eigum ekkert inni i okkur sjálfum."
Áreiðanlega aldrei___________
erfiðara að vera einn en
einmitt á jólunum____________
„Ég veit ekki hvort hinn trúar-
legi þáttur er endilega sterkari á
íslandi en erlendis, en kirkjan
skipar hærri sess hér og minnir
meira á sig,“ segir Sigurjón, og
heldur áfram: „Það er annað sem
hefur áhrif. Jólin eru hér í svart-
asta skammdeginu og það er dálít-
ið þungt fyrir okkur. Það má segja
að við þurfum virkilega á ein-
hverju að halda til að lyfta okkur
upp og halda okkur gangandi.
Spennan sem fylgir jólunum getur
verið erfið.“
— En er þá ekki meiri hætta á
að einhver veröi út undan?
„Jú, t.d. fólk sem er einmana og
á í erfiðleikum, býr við fötlun eða
annað. Það finnur aldrei meira til
en í kringum jólahátíðina, þegar
ætlast er til að allir séu glaðir og
sameiningin á að vera mikil. Það
er áreiðanlega aldrei erfiðara að
vera einn en einmitt á jólunum.
Við höfum ekki hugmynd um
hversu margir eru einir. Lítum
bara á þá sem eru gamlir í þjóðfé-
laginu og hafa misst maka sína.
Það er ekki þar með sagt að þeim
sé ekki boðið heim til skyldmenna
á jólunum en þetta fólk er samt
eitt með sjálfu sér.
Það eru einstaklingar á öllum
aldri sem hefur verið kippt út úr
samfélaginu vegna alvarlegra
áfalla, eins og slysa. Og enn annað
fólk sem býr við ákaflega erfiðar
aðstæður fjárhagslega. Þá er fólk
sem hefur einangrast. Það hefur
farið verulega halloka í lífinu, t.d.
vegna óreglu.
Margt sér þann kost einan til
þess að öðlast nálægð annarra að
grípa til falskra meðala. Þá er al-
varleg misklíð og sundurþykkja á
heimilum. Og þannig áfram og
áfram .. .“
— Erum Viö ekki aö teygja á
þessum erfiöa tíma meö því aö
hefja undirbúning jólanna langt
aftur í nóvember?
„Það er ekki óhugsandi. Maður
verður mikið var við það í sál-
fræðistarfinu, þegar spennan er
að myndast um mánaðamót nóv-
ember, desember. Kannski magn-
ast kvíðatilfinningin að vera ekki
með. Það er staðreynd, enda getur
það ekki verið tilviljun hvernig
kvíðinn blossar upp. En það er erf-
itt að skýra hvers vegna.
Skammdegisþunginn leggst á
fólk. í löndum þar sem skilin milli
árstíða eru skörp, eins og á íslandi,
eru áhrifin á heilsu okkar augljós."
— Er þaö ekki bara „veiöi-
mannahugsunarháttur" okkar
sem veröur til þess aö viö rjúkum
til og framkvœmum og leggjumst
í dvala þess í milli?
„Nei, ég er ekki viss um að við
getum tengt þetta veiðimannin-
um. Það er ekki bara í kringum jól-
in sem við sjáum erfiðleika magn-
ast upp. Á vorin finnur fólk til
dýpri vanlíðunar þegar það finnur
að það getur ekki lifnað sjálft og
verið með. Birtan hefur þá öfug
áhrif á þá sem eiga erfitt fyrir.“
Vlð olgum ekkert inni i
okkur sjáHum_________________
— Eru jólin þá erfiöari fyrir
þetta fólk af því aö jólin standa
manni nœr en aörir tímar? Af því
aö þau rista dýpra?
„Já. Það getur verið, af því að
hið trúarlega inntak jólanna hefur
horfið í skuggann. Skilningurinn á
eðli jólaboðskaparins, að jólin eru
tækifæri til að nálgast kjarna fagn-
aðarerindisins, hefur horfið í
skuggann af ýmsu öðru. Það er
svo margt sem keppir um.
Það er ekki svo auðvelt að
breyta því. Sífellt er hamrað á efn-
islegum gæðum: Vextir, fjárlaga-
halli, aukinn hagvöxtur, laun, út-
gjöld . . . Hvernig verður þetta
með landhelgina okkar? Öll þjóð-
félagsleg umræða miðast við hið
efnislega. Þetta er upphaf og endir
allrar umræðu. Og þá er ósköp
skiljanlegt að við verðum efnis-
lega hugsandi. Það er enginn vafi
á því að ef slíkur hugsunarháttur
verður yfirgnæfandi, verðum við
óskaplega varnarlaus. Við höfum
svo lítið sem réttir okkur af.“
— Viö erum annaö hvort meö
eöa viö missum af gœöunum?
„Já. Ef okkar efnahagslegi
grundvöllur verður veikari og við
finnum að okkur tekst ekki að
vera með, verðum við sem hálm-
strá. Við eigum ekkert inni í okkur
sjálfum.
Þetta hefur breyst verulega.
Þegar ég er að alast upp fyrir
meira en hálfri öld átti þorri
manna ekkert. Þá varð að byggja
tilveru sína á öðru. Fólk átti ekkert
veraldlegt. Bækur voru fáar og
tónlist af skornum skammti, en
það sem hélt lífi í almenningi var
trúariðkunin.
Hún var hlutbundin. Hver og
einn hafði hina persónulegu ná-
vist guðdómsins. I augum gamla
fólksins var nálægð guðdómsins
staðreynd. Það þurfti ekki að ræða
hana.“
j dreifbýlinu býr_____________
önnur þjóð____________________
— Nú er veröbólgan staöreynd?
„Já, nú er verðbólgan stað-
reynd. Guð er óhlutbundið hugtak
í dag. Það er breyttur hugsana-
gangur. Að mörgu leyti var guðs-
trúin áður barnaleg, en kannski
einmitt af því að hún var það, gaf
hún fólki mikið. í dag endurspegl-
ar hugsanagangurinn að vissu
leyti meiri þekkingu, þó að það sé
erfitt að alhæfa mikið um þjóðina
alla.“
— Hvar ganga þau skil? Eftir
gömlu stéttaskiptingunni eöa eru
þau milli höfuöborgar og lands-
byggöar?
„Þetta hefur breyst. Áður fyrr
var ákaflega fámenn yfirstétt emb-
ættismanna og annarra valds-
manna, stórbænda, kaupmanna
og þeirra sem áttu mikið undir sér.
Og svo var öll alþýða manna. Hún
var auðmjúk og nægjusöm. Rækt-
aði ákveðna eiginleika, þraut-
seigju, þolinmæði og undirgefni.
Hún gerði litlar kröfur.
Þessi skipting er úr sögunni. Ég
held að hún sé nú miklu meira eft-
ir landshlútum. Mér finnst til
dæmis að í dreifbýlinu búi eins og
önnur þjóð en í þéttbýlinu. Ég hef
stundum sagt það að þau börn
sem alist upp í Reykjavík þekki
ekki íslensku þjóðina í heild sinni."
— Aö hér á mölinni sé heimskúl-
túrinn en aö jarmiö þekki þau aö-
eins úr sjónvarpinu?
„Já, og fólkið í þéttbýlinu er
ekki í sambandi við okkar höfuð-
atvinnuvegi, sjávarútveg og land-
búnað. Allur okkur þjóðarhagur
er grundvallaður á þessu. Við
kæmust lítt áfram, ef við fengjum
ekki tekjur af þessum atvinnuveg-
um.“
Óhugnanlega iwikið um
uppfætta unglinga
„Mér finnst óhugnanlega mikið
um upptætta unglinga. Þetta er
stórt og mikið vandamál. Það
virðist tiltölulega stór hópur sem
er í mjög takmörkuðum tengslum
við foreldra sína eða aðstandend-
ur, að minnsta kosti ekki í góðum
og hlýjum tilfinningatengslum.
En það eru ekki bara heimilin
sem eru ekki nægilega sterk.
Margt togar í. Við megum ekki
gleyma því að unglingarnir eru
neytendur. Það er stór hópur í
þjóðfélagi okkar sem lifir á því að
þjóna unglingunum og neyslu-
þörfum þeirra. Það þjónar tilgang-
inum að neyslan aukist. Þetta er
mjög harður heimur og ég held að
það detti ekki nokkrum viti born-
um manni í hug að halda því fram
að uppeldisleg sjónarmið liggi að
baki. Að það sé verið að stýra
neyslu og venjum unglinganna í
það far sem sé heppilegur áfangi
fyrir þá til þess að taka við þjóðfé-
laginu."
— Helduröu aö unglingurinn
eigi erfiöara meö aö fœra öörum
jólaljósiö?
„Unglingsaldurinn er auðvitað
erfitt tímabil. Unglingurinn hugs-
ar mest um sjálfan sig og hefur
kannski ekki mikil efni á að gefa
mikið. Hann er svo upptekinn af
því að ná sér saman og komast yfir
þetta æviskeið. í kjölfar unglings-
áranna ætti unglingurinn að geta
gefið en ekki bara þegið."
Erfiðara að sjá guð___________
sem persónu___________________
— Þurfa fœrri á trúnni aö halda
í dag eöa þurfum fremur þessa
gömlu barnatrú t.d. á jólunum?
„Það er erfiðara fyrir okkur í
dag að sjá guð sem persónu, sem
roskinn mann með skegg. Þennan
myndarlega mann en stundum
harða. Þennan glæsilega norræna
mann með ljósa lokka. Það geng-
ur ekki lengur.
Guðdómurinn er einhvern veg-
inn öðruvísi. Ekki eins persónu-
gerður og áður. Hann er í raun
grundvöllur mannlífs. Hér ríkir
annað gildísmat en hið efnislega.
Það er allt önnur von um réttlæti,
miskunn, kærleika. Þetta er heild-
stæðari hugsun en guðstrúin var
áður.
En auðvitað er erfiðara að
byggja slíka trú innra með sér en
efnislega trú. Það er erfiðara að
því leyti að gamla trúin var hjálp-
ræði fyrir mig persónulega. Hún
kom sjálfum mér að gagni. 1 dag
leggurðu ábyrgðina miklu meira á
mig sem trúaðan einstakling og
yfir á meðsystkini mín. Það út-
heimtir meiri þroska.
Trúin er gefandi. Hún gerir þær
kröfur til þín að þú sért ekki fyrst
og fremst þiggjandi."
Allir geta fluH Ijósiö
til annarra
— Þarf þá meiri einbeitingu í
dag? Þú hélst áöur í handlegginn á
guöi, en ef þú œtlar aö rœkja
trúna í dag veröur þú fyrst og
fremst aö bera umhyggju fyrir öör-
um.
„Já, ég held að þetta sé stað-
reynd. Mér finnst að það sé það
sem kirkjan er að boða í dag.“
— En er sú boöun nógu praktísk
núá dögum þegar menn vilja hafa
auglýsingarnar í tíu sekúndur?
Geta ekki fáir höndlaö trúna núna
vegna þess aö hún er ekki eins
bundin sjálfum þér og áöur?
„Þetta er einfaldlega þroskaleið
mannsins í dag. Það hefur enginn
haldið því fram að það væri auð-
velt að þroskast. Margir vona að
við séum á leið til betra mannlífs,
svolítið á burt frá hinu efnislega
sem gerir okkur svo umkomu-
laus."
— Áttu viö aö viö veröum um-
komulausari ef viö öölumst ekki
hin efnislegu gϚi?
“Já, en ég býst við að sá sem er
einmana og á lítið geti öðlast mik-
ið með því að gefa öðrum ef hann
uppgötvar með sjálfum sér að
hann getur gefið.mikið, jafnvel þó
að hann eigi ekki mikið aflögu.
Segir ekki að sælla sé að gefa en
þiggja? Er það ekki hið raunveru-
lega guðspjall jólanna? Að flytja
ljósið til annarra. Það geta allir,
sama hversu fátækir þeir eru. Að-”
eins ef þeir opna sig.
Ég veit að kirkjan reynir mikið
til þess að kenna. Og við þurfum
öll að læra að gefa frá okkur. En
það er erfitt að uppgötva þennan
fögnuð ljóssins."
— Lœrir sá aö bera öörum fögn-
uö Ijóssins sem elst upp í dag í
þessum efnisheimi?
„Það er viss hætta á að jólin snú-
ist öfugt i hugum margra. Við vit-
um að það gerist. Að við viljum
fyrst og fremst fá nóg handa okkur
sjálfum. En við vitum að þetta eru
andstæður, annars vegar gjafmildi
og hins vegar að passa upp á að
engir fái meira en við. Það er ekki
þar með sagt að við eigum að
hætta að gefa jólagjafir.
En við eigum líka að ástunda
réttlæti," segirSigurjón Björnsson.
GATNAMÁLASTJÓRINN í REYKJAVÍK
í MIÐBORGINNI ERU ÁVALLT LAUS BIFREIÐASTÆÐIÁ EFTIRTÖLDUM STÖÐUM:
Vesturgata 7 (bílastæðahús), innkoma frá Vesturgötu.
Bílastæði á Alþingisreit, innkoma frá Tjarnargötu.
Bílastæði á Tollbrú, innkoma frá Tryggvagötu.
Bakkastæði, innkoma frá Kalkofnsvegi.
Kolaport (bílastæðahús), innkoma frá Kalkofnsvegi.
Bergstaðir (bílastæðahús), innkoma frá Bergstaðastræti.
Ráðhús (bílastæðakjallari), innkoma frá Tjarnargötu.