Alþýðublaðið - 01.06.1990, Blaðsíða 5

Föstudagur 1. júní 1990
5
Soveska
eiinstoðm
Mir
Her sjast
greinilega
skemmdir a
einangrun
geiniferj-
unnar
Geimfarar geta yfirgefið
geimstööina gegnum bún-
að sem nefndur hefur veriö
Kvant II, þegar þeir hefja
viðgerðir a Soyuzi.
Miði aðra leið
Fréttin af sovésku geimförunum sem ekki eiga
afturkvæmt til jarðar er likust martröð ■ visinda-
skóldsögu. Á sama tima og við hér ó jörðu setjumst
niður við morgunverðarborðið eru þeir Anatoli
Solovyev og Alexander Balandin á hringsóli um
jörðu og hafa verið það siðan þann 11. febrúar.
Þeir eru án allrar vitneskju um hvenær eða hvernig
þeim muni takast að komast til baka til jarðar.
Geimförunum hefur þó verið kunnugt um þessar
óaðlaðandi aðstæður sinar frá þvi i febrúar en
heimsbyggðinni urðu þær hins vegar fyrst Ijósar nú
um siðustu helgi.
Solovyev og Balandin eru um
borð í sovésku geimstöðinni Mir í
200 mílna fjarlægð frá jörðu.
Geimfarið Soyuz sem flutti þá á
áfangastað og átti að koma þeim
heilum heim á ný skemmdist við
flugtak fyrir þremur mánuðum
síðan. Við þeim félögum blasir því
sú ískalda staðreynd að ferðin
lieim er engan vegin trygg.
Káðgert er að geimfararnir tveir
freisti þess að gera við geimfarið
en til þess verða þeir að yfirgefa
það. Áður en þeir geta hafist
handa verða þeir að bíða þess að
þeim berist 20 feta langur stigi.
Káðgert er senda ómannaö geim-
far með stigann og er áætlaö að
þaö geti orðið 1. júní. Takist viö-
gerð ekki verður það þrautalend-
ingin að senda geimfar til bjargar
þeim Solovyev og Balandin. þaö
yrði í fyrsta sinn sem slíkur björg-
unarleiðangur yrði gerður út.
Samkvæmt upplýsingum geim-
farans Alexanders Serebovs sem
komtiljarðar 19. febrúarsíðastliö-
inn eftir sex mánaða dvöl um
boröa í Mir, er einangrun þess
hluta geimfarsins sem ætlað var
aö snúa til jaröar úr skorðum
gengin.
-160 gráóur celsius
Sá hluti einangrunarinnar sem
rifnaði hamlar þvi að miöunar-
búnaður geimfarsins geti starfað,
en án bans verður farinu ekki stýrt
til jaröar. Oá hefur bilunin orðið
þess valdandi að erfiðleikum er nú
háö að halda hitastigi geimferj-
unnar réttu en hitastigið utan
hennar fer niður í allt aö -=-1 G<)
gráður frost á celsíus.
Hitastig Soyzar hefur þegar
lækkað talsvert og hefur það vald-
ið rakasöfnun innan þess. Kru
menn teknir aö óttast að rakinn
geti valdið bilun í rafmagnskerfi
geimferjunnar. Slik bilun myndi
leiða til snöggrar kólnunar henn-
ar. •
Knn hefur ekki borist formleg
yfirlýsing frá sovéskum yfirvöld-
um um ástand Soyuzar eöa hvað
þau hyggist til.bragðs taka. Hins
vegar hafa bæði breskir og banda-
riskir sérfræðingar sagt aö Sovét-
menn geti komið geimförunum til
bjargar á fjórum til átta dögum.
Kngin ástæöa sé því til að örvænta
enn sem komið er þar sem
Solovyev og Balandin hafi enn
nægar vistir því upphaflega var
ráðgert að þeir dveldu í geimnum
fram í júlí.
Þaö er því Ijóst að sovésku geim-
fararnir tveir eru ekki í bráðri
hættu. Að sögn prófessors Heinz
Volff, starfsmanns bresku geim-
rannsóknarstofnunarinnar, er
þeim þó hætta búin ef eitthvaö
óvænt hendir því þá eiga þeir
enga möguleika á að forða sér hið
skjótasta.
Gætu verið i_________________
bráóri hættu_________________
Volff telur slíka hættu geta skap-
ast hendi eitt af fjórum eftirtðldum
atvikum: Kf hitastig fellur frekar
en þaö hefur þegar gert. Taki and-
rúmsloft að leka út úr geimfarinu.
Veröi þaö fyrir loftsteinum eða ef
viðgerð mistekst.
Takist Solovyev og Balandin
ekki aö gera við geimfariö geta
Sovétmenn alltaf brugöiö á það
ráð aö senda annað Soyuz geimfar
þeim til bjargar. Volff kvaðst ekki
vita hvort önnur Soyuz geimferja
væri í viðbragðsstöðu en sagði að
eftir að því heföi veriö skotícS á loft
tæki það ekki nema tvo daga að
ná áfangastað. Þess má þó geta að
undirbúningur að geimskoti getur
tekið allt að sex dögum.
Sú hugmynd hefur verið viðruð
innan bandarísku geimvísinda-
stofnunarinnar NASA að senda
megi bandariskan björgunarleið-
angur til aö hjálpar sovésku geim-
förunum tveim.
Slíkur leiðangur gæti markað
tímamót og verið upphaf sam-
vinnu risaveldanna í geimnum.
Verði þetta ofan á yröi að breyta
áætlunum Challenger geimferj-
unnar. „Þetta myndi þýða mikla
fyrirhöfn en væri engu að síöur
mögulegt," segir Kd Campion, tals-
maður bandarísku geimferða-
áætlunarinnar.
Wlir, mesti__________________
vawdrædagripur_______________
Mir áætlun Sovétmanna sem
sett var á laggirnar árið 1986 hef-
ur átt viö ýmsa örðuleika aö stríða
frá upphafi. I’annig mistókst til
dæmis áætlun um að tengja sólar-
rafhlöður með þeim afleiöingum
að taka þurfti ýmsan tæknibúnaö
úr sambandi til að koma í veg fyrir
allsherjar rafmagnsbilanir um
borð í geimstöðinni. Þá hefur sov-
étmönnum ekki tekist það ætlun-
arverk sitt að halda úti mannaðri
geimstöð, Mir allan ársins hring.
Þaö kann að hljóma undarlega
en síðasta ferð Soyuzar var liöur í
sparnaöaraögeröum sovéskra
stjórnvalda og til þess ætluð að
bjarga andliti þeirra. I raun má
segja að feröin hafi verið farin til
aö bjarga geimferðaáætluninni
Mir sem nú riöar til falls. Ætlun
Sovétmanna var aö vega upp gíf-
urlegan kostnað sem af geim-
ferðaáætluninni hlaust með fram-
leiðslu kristalla úti í geimnum til
notkunar i iðnaöi.
Stefna sovéskra stjórnvalda hef-
ur valdiö miklum óróa innanlands.
Kostnaðurinn við Mir hefur verið
gífurlegur á sama tíma og sovéska
þjóðarbúið glímir við 100 millj-
arða dollara tekjuhalla (um 6000
milljónir íslenskra króna). Keiður
almenningur hefur krafist niður-
skurðar til geimvísindaáætlunar-
innar til að lina |)ann mikla vöru-
skort sem ríkir í landinu. Þannig
eygja menn von um að stytta megi
raðir eftir nauösynjavörum og að
hægt verði að bjóða sjónvörp og
iskápa til sölu fyrir almenning í
verslunum.
Hqfq séð það svartara
Þó ekki séu þeir félagar Solovy-
er og Balandin í öfundsverðri að-
stööu þá hafa geimfarar séð það
svartara. Þar má sérstaklega
nefna sovésku geimfarana tvo
sem lentu í því að verða stranda-
glópar um borð i geimferju sinni
meö vistir til tveggja daga.
Vladimir Lyakov og Abdul Ahad
Mohmand uröu innlyksa árið
1988 þegar bilun í geimfarinu
Soyuzi TM-5 kom í veg fyrir að far-
iö gæti haldiö til jaröar eftir að það
hafði losað sig frá geimstööinni
Mir. Allt fór þó vel aö lokum og
flaugin lenti heilu og höldnu á kín-
verskri grundu.
Versta slys í 30 ára sögu geim-
ferðanna er þó vafalaust þegar
sprenging varö um borð í Chal-
lenger, flaug Bandaríkjamanna,
aöeins minútu eftir aö henni hafði
verið skotið á loft. Með flauginni
fórust sjö menn þar af Christa
nokkur 'McAuliffe, kennari, fyrsti
óbreytti borgarinn til að halda í
slíka ferð. Fram að slysinu um
borð í Challenger höfðu ótrúlega
fá banaslys orðið í feröum manna
út í geiminn þó nokkrir hafi slopp-
ið naumlega.
Beðið eftir næsta vagni
Vestrænir geimvisindamenn
hafa sakaö Sovétmenn um aö hafa
reynt aö leyna manntapi í geimn-
um á fyrstu árum geimferðanna.
Því var haldiö fram að nokkrir
sovéskir geimfarar hafi haldiö í
gönguna endalausu, þ.e. að örygg-
isstrengur sem hélt þeim við geim-
stöðina hafi roínað og þeir haldið
nauðugir viljugir á vit þess
ókunna.
I þetta sinn eru sérfræðingar ró-
legir. „Geimferöir verða brátt hluti
af almenningssamgöngum," að
isögn Peters Howard, aðstoðar yfir-
hershöfðingja geimferjuáætlunar
:Bandaríkjanna. „Ef vagninn bilar
jbíður maður bara eftir þeim
mæsta."
(Heimild: The Sunday Times)