Alþýðublaðið - 26.03.1991, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 26. mars 1991
MWIUBUIIB
^HVERFISGÖTU 8-1 0 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Oddi hf.
SÍMI 625566
Eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjórn: 625538
Dreifing: 625539
Tæknideild: 620055
Fax: 627019
HARKAN VEX FRÁ HÆ6RI
rormannsskiptin í Sjálfstæðisflokknum marka tíma-
mót í sögu þess flokks. Þrátt fyrir áherslur hægri
stefnu hefur Sjálfstæðisflokkurinn á undanförnum
áratugum verið miðjuflokkur; eins konar breiðfylking
allra stétta undir gunnfánum hægri stefnu. Þetta er
talsvert afrek í stjórnmálalegum skilningi. Afrek
vegna þess að hægrimönnum hefur tekist að safna
breiðum hópi að baki sér sem í raun á ekki samleið
með hægri stefnu. Um leið telst slík söfnun á breið-
fylkingu vera ósigur félagshyggjuflokkanna sem ekki
hefur tekist að laða til sín fylgismenn og kjósendur
sem þeir flokkar starfa fyrir.
Styrkur Sjálfstæðisflokksins hefur aldrei verið
stefna flokksins. í raun hefur stefna flokksins verið af-
ar óskýr ef frá eru talin utanríkismál og almennir fras-
ar um lýðræði og atvinnufrelsi. Styrkur Sjálfstæðis-
flokksins felst miklu fremur í því, að honum hefur tek-
ist að halda fylgismönnum sínum saman og teflt stór-
um flokki gegn mörgum smáum. Kjósendur sem ekki
hafa fastmótaða stjórnmálaskoðun og teljast til hins
ört vaxandi lausafylgis, hafa átt að velja á milli öryggis
hins stóra flokks eða setja kross við einhvern smáan
miðju- eða félagshyggjuflokk. Sjálfstæðismenn hafa
-óspart spilað á þessar stærðir: Kjósið okkur í stað
-yiundroðaflokkanna. Það ereinmitt þessi glundroða-
kenning sem hefur nýst Sjálfstæðisflokknum vel. Þeir
hafa deilt og drottnað sem stærsti flokkur landsins.
Til að halda stærð sinni hefur Sjálfstæðisflokkurinn
þurft að höfða til nær allra. Þannig hefur flokkurinn
verið eftirgefanlegur við flestalla þrýstihópa samfé-
lagsins. Og þannig hefur Sjálfstæðisflokkurinn lent í
æpandi mótsögn við stefnuskrá sína. Flokkurinn
skrifar samkeppni með annarri hendinni, en ver ein-
okunaraðstöðu fárra með hinni. Báknið burt, segir
flokkurinn en eykur aðstöðu sína í ríkisbákninu á
sama tíma. Og svo framvegis. í dag stendur Sjálf-
stæðisflokkurinn uppi án nokkurrar stefnu, eins og
berlega kom í Ijós þegar stefnuleysið var samþykkt í
lok landsfundar flokksins fyrir nokkru. Sjálfstæðis-
flokkurinn er með öðrum orðum breiðfylking stefnu-
leysingja og höfðar sem slíkur til kjósenda.
Hingað til hefur Sjálfstæðisflokkurinn haft fremur
mjúkt yfirbragð hinnar stefnulausu breiðfylkingar.
Enda þarf mýkt til að líma saman jafnólíka samfélags-
hópa og þá sem fylla Sjálfstæðisflokkinn. Formanns-
skiptin marka hins vegar algjör tímamót hvað þetta
varðar. Nýr formaður þýðir auka hörku. Það þýðir
uppgjör við þá sem lúta ekki línu hins nýja formanns.
Aðferð núverandi formanns til að ná völdum hefur
ekki hugnast öllum sjálfstæðismönnum. Þeir eru
óvanir slíkum rýtingsstungum. Lítum á orð þeirra
sjálfra. „Illa vegið að Þorsteini," sagði formaður þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins í viðtali við DV eftir for-
mannsskiptin. Og fráfarandi formaður Sjálfstæðis-
flokksins, Þorsteinn Pálsson, sagði í viðtali við sama
blað eftir ósigurinn, að stjórnun flokksins yrði með
harðara yfirbragði en þegar hann stjórnaði flokknum.
Og í viðtali við Morgunblaðið sagði Þorsteinn, að nið-
urstaða formannskjörsins hlyti að túlkast sem ósk
landsfundarins um harðara yfirbragð á Sjálfstæðis-
flokknum en áður. „Þetta er svolítið önnur sál en
þekkst hefur í flokknum fram til þessa," sagði Þor-
steinn við Morgunblaðið.
IVIorgunblaðinu er brugðið við hina nýju sál flokks-
ins. Blaðið eyddi öllu Reykjavíkurbréfi sínu um helg-
ina til að réttlæta orð fráfarandi og núverandi for-
manns um vaxandi hörku í Sjálfstæðisflokknum. Nið-
urstaða blaðsins var aulaleg: Harkan hefur vaxið í
vinnubrögðum en ekki í málefnum flokksins! En
Morgunblaðið er að sjálfsögðu orðið nokkuð þjálfað í
að útskýra stefnuleysi Sjálfstæðisflokksins og munar
ekki mikið um að snúa sér út úr vandamáli hörkunnar.
Kjósendur skynja hins vegar hina vaxandi hörku. DV
birti í gær fyrstu skoðanakönnun um fylgi flokkanna
eftir að nýr formaður tók við Sjálfstæðisflokknum.
Flokkurinn hefur farið niður um 2%. Það segir sína
sögu. Kjósendur fagna ekki nýjum formanni. Kjós-
endur hræðast hina vaxandi hörku frá hægri.
Wtm MENNING
Var Wittgenstein ga-ga?
— Um heimspeki og geöveiki
Skömmu efftir að Þales frá Miletos hafði ffundið
vestræna heimspeki upp ffór hann i langan göngu-
túr. Sve starsýnt varð heimspekingnum á stjörnurn-
ar að hann gáði ekki að sér og datt offan i brunn. Bar
þá að griðku nokkra og tók hún að gera grin að
heimspekingnum og ffann þar með upp rofhyggju
(dekonstruktion) en aðalinntak rofhyggjunnar er
einmitt að heimspeki sé næsta hláleg iðja.
Heimspeki__________________
Wittgensteins
Allt frá þeim degi er griðkonan
hæddist að Þalesi hafa heimspek-
ingar verið taldir furðufuglar. Og
um þessar mundir geysar harðvít-
ug ritdeila í breskum tímaritum
um andlegt ásigkomulag heim-
spekingsins Ludwigs Wittgen-
steins (1889—1951) en hann er af
mörgum talinn mesti heimspek-
ingur aldarinnar. Wittgenstein var
fæddur í Austurríki, náttúrlega
gyðingur, settist að í Englandi, og
bylti heimspekinni tvisvar. Hann
gaf út bókina „Tractatus" eða
„Logisch-philosophische Abhand-
lungen“ áður en hann yfirgaf
Austurríki.
í þeirri bók skrifar hann aðal-
lega um rökgerð tungumálsins en
með fljóta ýmsar undarlegar stað-
hæfingar á borð við „hið dular-
fulla er ekki hvernig heimurinn er
heldur að hann er“ og „um það
sem ekkert er hægt að segja ber
. mönnum að þegja“.
Á Tractatusárunum trúði Witt-
genstein því að setningar væru
myndir af staðreyndum, setningin
„Wittgenstein var ga-ga“ er þá
mynd af samsvarandi staðreynd.
Seinna sneri hann við blaðinu og
lagði áherslu á fjölbrigði tungunn-
ar, raunhæfingar (staðhæfingar
um staðreyndir) eru ekki endilega
mikilvægustu þættir málsins.
„Merking er notkun" sagði Witt-
genstéin á sínum efri árum, tungu-
málið má nota til fleiri hluta en að
staðhæfa um staðreyndir. Við skilj-
um mætavel hvað drukknandi
maður á við er hann hrópar
„hjálp!" en af hvaða staðreynd er
„hjálp!" mynd? Heimspeki sinni
ætlaði hann það hlutverk að vísa
flugunni veginn út úr flöskunni,
flugan er líklega vestræn heim-
speki, flaskan sú hugmynd að það
eina sem við þekkjum með vissu
séu okkar eigin skynreyndir.
Þessar hugsanir setur Wittgen-
stein fram með skammhöggnum
setningum, í skeytastíl. Ýmist talar
hann eins og véfrétt ellegar tjáir
hann sig á tæru máli táknrökfræð-
innar. Hann fléttarsaman dæmum
úr hversdagslífinu og undarlegri
dulúð, líkt og Kafka sem gerir hið
hversdagslega óhugnanlegt, hið
óhugnanlega hversdagslegt, hið
skáldlega rökrétt, hið rökrétta
skáldlegt.
Skyldu rætur beggja liggja í
dæmisagnalist rabbíanna, for-
feðra þeirra? Eða eru þeir skilget-
in afkvæmi Mið-Evrópumenning-
ar þeirrar sælu „Kakaníu", austur-
rísk-ungverska keisaradæmisins?
Að minnsta kosti kenna sumir
Kafka við töfraraunsæi, aðrir Witt-
genstein við töfraraunspeki.
Var hann geðklofa?
Það er engin furða þótt ýmsum
hafi dottið í hug að austurríski
snillingurinn hafi ekki verið með
öllum mjalla því hann kom oft ein-
kennilega fyrir sig orði og samdi
sig ekki að siðum og háttum góð-
borgaranna. Hann neitaði að sitja
við háborð prófessoranna, kollega
sinna við Cambridge, og fór á kú-
rekamyndir að kennslu lokinni.
Ekki var hann ýkja hrifinn af aka-
demískri heimspeki og sagði nem-
endum sínum að þeir yrðu betri
heimspekingar af því að afgreiða í
skóbúð en að sækja tíma í há-
skóla!
Dr. John Smythies, breskur
taugasérfræðingur, hvers frændi
var eitt sinn nemandi Wittgen-
steins, segir að finna megi mörg af
einkennum geðklofa í lífi og ritum
Wittgensteins. Smythies segir að
Wittgenstein hafi skrifað á „geð-
klofamáli" en eitt helsta einkenni
þess máls er að merking sérhverr-
ar staðhæfingar liggur með ein-
hverjum hætti handan hennar.
Ennfremur segist taugasérfræð-
ingurinn hafa sótt vikulega fundi
nemenda Wittgensteins er hann
var við nám og segir að þeir hafi
sjálfir verið farnir að tala með
svipuðum hætti og geðklofasjúkÞ
ingar þeir er hann rannsakaði. í
ofanálag sagði þáverandi vara-
rektor Cambridgeháskóla að Witt-
genstein hafi stundum flúið út í
sveit undan ímynduðum óvinum
en ofsóknaræði er einmitt eitt af
höfuðeinkennum geðklofa segir
Smythies.
Hvað er geðveiki?____________
En hvað skyldi nú undirrituðum
finnast um þessar staðhæfingar dr.
Smythies? Svarið við því er ósköp
einfalt. í fyrsta lagi hef ég ekkert
vit á geðklofa. í öðru lagi er mér
alveg sama hvort Wittgenstein var
geðklofa eður ei. En mér er ekki
sama um þá staðreynd að Smyth-
ies og félagar skuli tala eins og
þeir geti dæmt heimspeki Witt-
gensteins úr leik á þeim forsend-
um að maðurinn hafi verið geggj-
aður. Sanngildi kenninga Wittgen-
steins er öldungis óháð andlegu
ásigkomulagi hans. Hver segir að
geðklofa manni geti ekki ratast
satt orð á munn? Sálfræðingurinn
R.D. Laing sagði reyndar á sínum
tíma að kleyfhugar hefðu dýpri
sýn á heiminn en venjulegt dauð-
legt fólk. Og víst er um að meðal
margra svonefndra „frumstæðra"
þjóða eru kleyfhugar í mikium
metum, þeir eru taldir spámenn
og töfralæknar. Laing og vopna-
bræður hans í sálfræðingastétt
héldu því fram að geðklofahugtak-
ið væri inntakslaust, ruslakista
fyrir allt það atferli er læknar og
sálfræðingar skilja ekki. „Læknar
kalla þetta „hýsterí", það er rusla-
skrína og þeir troða í hana öllum
þeim drottins dásemdarverkum,
sem þeir geta ekki grillt í smásjá,"
segir Þórbergur Þórðarson í „Bréfi
til Láru“ og var líklega hálfri öld á
undan sinni samtíð. Laing og
Thomas Szasz héldu því fram að
vitlausraspítalar væru nánast eins
og fangelsi fyrir fólk sem hefði af-
brigðilegar hugmyndir um heim-
inn. Szasz líkti geðsjúkum við
galdranornir 17. aldar og áráttu
lækna til að læsa þá inni við
galdrafárið mikla er nornir voru
brenndar á báli í þúsundatali. Allt
tal um geðveiki á sér rætur í þörf
lækna fyrir aukin völd segir Szasz
sem reyndar er frjálshyggjumaður
ólíkt öðrum nýsálfræðingum en
þeir voru flestir sextíu-og-átta-
vinstrungar.
Szasz segir að sálsýki geti ekki
verið til því hafi maðurinn sál geti
hún ekki verið líffæri og líffæri ein
geti verið sjúk. En hafi hann enga
sál þá er enn minni ástæða til að
tala um sálsýki og þá ber að líta á
„geðveiki" ýmist sem tilvistar-
vanda eða heilasjúkdóm sem beri
að meðhöndla rétt eins og Parkin-
sonsveiki. Engin ástæða er til að
firra „geðsjúka".
Stefán Snævarr
skrifar