Alþýðublaðið - 04.09.1991, Síða 2

2
MffljMB
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson (í starfsleyfi)
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Oddi hf.
Eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjórn: 625538
Dreifing: 625539
Tæknideild: 620055
Fax: 627019
Skólagjöld og
framfærsla námsmanna
Hugmyndin um að leysa fjárhagsvanda ríkissjóðs að einhverju
leyti með skólagjöldum mælist vægast sagt mjög misjafnlega fyrir.
I gær birtust t.d. í Morgunblaðinu athugasemdir frá háskólarektor,
Sigmundi Guðbjarnasyni, við Reykjavíkurbréf sama blaðs um skóla-
gjöld. í athugasemdum háskólarektors koma fram ýmsir athyglis-
verðir hlutir varðandi skólagjöld, en hann segir m.a.: „Háskólar í
Evrópu krefjast almennt ekki skólagjalda. Þar sem einhver skóla-
gjöld tíðkast fá heimamenn styrki til náms sem eru hærri en skóla-
gjöldin. Raunveruleg skólagjöld eru því aðeins greidd af erlendum
stúdentum, t.d. í Bretlandi.“
Þá kemur háskólarektor inn á að margir háskólar í Bandaríkjun-
um, sem eru þekktir fyrir að geta boðið upp á gott framhaldsnám
og vísindarannsóknir, séu gagnrýndir fyrir að sinna illa grunnnámi
til BA- eða BS-prófs. Ennfremur segir háskólarektor: „Undanfarna
áratugi hefur verið svo litið á að tækifæri til menntunar væru mann-
réttindi. Ef nemendum verði ætlað að greiða rekstur skólanna þá
hverfum við aftur til fortíðar og aukinnar mismununar manna eftir
efnum og aðstæðum. Skólagjöld munu þá hækka ört, eins og t.d. í
Bandaríkjunum, og í raun útiloka marga efnalitla nemendur frá
námi nema afburðanemendur sem allir vilja styrkja."
Eins og lánakerfi íslenskra námsmanna er háttað í dag er hið opin-
bera að styrkja námsmenn og tryggja að þeir geti framfleytt sér í
námi. Námslán eru veitt vaxtalaus en stór hluti fjármuna Lánasjóðs
íslenskra námsmanna er fenginn með lánum sem bera markaðs-
vexti. Það lendir því á ríkinu að greiða mismuninn og auk þess þau
afföll sem kunna að verða á endurgreiðslum til sjóðsins. Það væri
því út í hött að fara að láta nemendur greiða skólagjöld sem kæmu
með einum eða öðrum hætti beint í hausinn á ríkisvaldinu aftur.
Hins vegar er sjálfsagt að endurskoða lánakerfi íslenskra náms-
manna frá grunni, enda kallar það á hámarkseftirspurn eftir lánsfé,
burtséð frá þörf, vegna þess að lánin bera ekki vexti. Þá er lánakerf-
ið þannig uppbyggt að það vinnur gegn því að námsfólk afli sér
framfærslueyris sjálft meðan á námi stendur, nema þá í mjög litlum
mæli.
Sé á annað borð pólitískur vilji fyrir því að stokka upp og breyta
námslánakerfinu virðist eini möguleikinn vera sá að greiða fólki
ákveðna upphæð fyrir að stunda nám, sem kæmi í staðinn fyrir nið-
urgreiðslu vaxta eins og nú er. Með því móti mætti tryggja öllum
tækifæri til framhaldsnáms án þess að velta allri fjárhagslegri
ábyrgð á því námi á hið opinbera eða skattgreiðendur. Námsmenn
yrðu að taka ábyrga afstöðu til þess hversu dýru námi þeir vildu fjár-
festa í og hvernig þeir færu að því að fjármagna það. Rétturinn til
náms getur aldrei orðið sá að stunda hvaða nám sem er, hversu dýrt
sem það er, og senda almennum skattgreiðendum reikninginn að
stærstum hluta. Með því að hætta að greiða niður vexti af námslán-
um, en veita námsstyrki í staðinn, getur ríkisvaldið hætt öllum lög-
reglurannsóknum um hvað námsmenn eru með í laun, í hvaða húsi
þeir búa eða í hvað þeir eyða ráðstöfunarfé sínu. Námsmenn verða,
ekki síður en aðrir, að taka nokkra ábyrgð á lífi sínu þrátt fyrir að
samfélagið viðurkenni grundvallarréttinn um að hverjum og einum
sé gefinn kostur á að stunda það nám sem hugurinn stendur til og
getan leyfir. Það er ekki óeðlilegt að ríkið taki á sig þann kostnað
sem fylgir því að reka skóla þessa lands, auk þess að taka að hluta
til þátt í framfærslu námsmanna beint. Það sem upp á vantar verður
námsmaðurinn sjálfur að útvega, en ríkið tryggi námsmönnum
ákveðna lánamöguleika sem tryggi þeim eðlilega framfærslu með-
an á námi stendur.
— TH
Miðvikudaqur 4. september 1991
fyrírspurn til
Seðlabanka
íslands
Seðlabanki íslands gefur
reglulega út Hagtölur mánaðar-
ins. Með þeim er jafnan birt
greinargerð. Hvort tveggja, töl-
ur og greinargerð, mun eiga að
byggjast á faglegum en ekki póli-
tískum grundvelli. I ágústhefti
Hagtalna mánaðarins er vikið að
þeim kjarasamningum sem nú
standa fyrir dyrum. Þar segir
orðrétt:
„Kjarasamningar renna út í sept-
ember. Miðað við þá hrinu gjald-
þrota sem nú gengur yfir og ný drög
að þjóðhagsspá þar sem enn er
reiknað með verulegum aflasam-
drætti á næsta fiskveiðiári, versnun
viðskiptakjara og samdrætti lands-
framleiðslu, verður að telja ólíklegt
að kröfur um aukningu kaupmáttar
nái fram að ganga.“
Það gefur augaleið að verði mikill
aflasamdráttur þá ætti heildar-
neysla þjóðarinnar að minnka,
kaupmáttur hennar ætti að dragast
saman. En málið er ekki eins einfalt
og Seðlabankinn vill vera láta.
í fyrsta lagi ber að hafa í huga að
neyslustig einstaklinganna ræðst af
þeim tekjum sem þeir hafa, og að-
staða manna til að stjórna tekjum
sínum er afar misjöfn. Sumir búa við
kauptaxta eins og við þekkjum, aðr-
ir fá ofan á þá hækkanir vegna
launaskriðs, sem stjórnast af duttl-
ungum markaðarins hverju sinni,
og enn aðrir eru nánast í aðstööu til
að skammta sér tekjur sjálfir. í því
sambandi hefur verið talað um
sjálfsafgreiðsluhópa, þá sem stjórna
verði á vöru og þjónustu svo sem
sérfræðingahópa ýmsa sem súrra
sig saman á einokunarvísu og selja
þjónustu sína á okurverði. Það hef-
ur margoft sýnt sig að fiskaflatölur
þjóðarinnar eru ekki lagðar til
grundvallar þegar þessir hópar
ákvarða taxta sína og tekjur, enda
eru það greinilega ekki þeir sem
sérfræðingar Seðlabankans hafa í
huga þegar þeir segja ólíklegt að
kröfur um aukinn kaupmátt nái
fram að ganga.
Einfaldanir Seðlabankans
í öðru lagi ber að skoða einfaldan-
ir Seðlabankans um kaupmátt í Ijósi
þess að stöðugt' er verið að taka
ákvarðanir sem hafa áhrif á kaup-
mátt einstakra þjóðfélagshópa. All-
an ársins hring er með einum eða
öðrum hætti verið að ráðstafa fjár-
munum þjóðarinnar. Þetta er gert
með verðlagsákvörðunum á mark-
aði, vaxtabreytingum í fjármagns-
kerfi og margvíslegum aðgerðum
stjórnvalda. Með þessum hætti eru
fjármunir færðir til og hafa þar af
leiðandi áhrif á kaupmátt hópa og
einstaklinga.
Svo dæmi sé tekið hafa mörg
hundruð milljónir verið færöar í
vasa fjármagnseigenda frá þeim
sem skulda með ákvörðunum um
vaxtabreytingar á síðustu mánuð-
um. Ekki minnist ég þess að Seðla-
banki íslands hafi sent frá sér grein-
argerð um stóraukinn kaupmátt
fjármagnseigenda, og ekki er vikið
að þessum hópi í Hagtölum mánað-
arins þegar talað er um kaupmáttar-
horfur á komandi mánuðum. Hjá
Seðlabanka íslands virðast vaxta-
mál skoðast í tengslum við aðrar
formúlur en kaupmátt fjármagns-
eigenda eða annarra.
Svo fleiri dæmi séu nefnd um það
hvernig markaður eða stjórnvalds-
aðgerð hefur áhrif á kaupmátt ein-
staklinga og hópa þá er Ijóst að
sjúkrahússkattur myndi draga úr
kaupmætti spítalasjúklinga sem
skattinum næmi. Þessi skattheimta
kæmi harðast niður á barnafjöl-
skyldum og öldruðum eins og ýmsir
hafa bent á, þ.á m. landlæknir.
Skólaskattur myndi rýra kaupmátt
skólafólks og fjölskyldna þeirra og
þannig mætti áfram telja.
En víkjum nánar að þeirri stað-
hæfingu Seðlabanka Islands að ólík-
legt sé að kröfur um aukinn kaup-
mátt nái fram að ganga í komandi
kjarasamningum. Hér er átt við
kaupmátt almenns launataxta. En
jafnvel þótt málin séu skoðuð svona
þröngt er einfaldað um of.
í samningum um kauptaxta eru
iðulega ólíkar áherslur sem síðan
skila sér í mismunandi kaupmáttar-
þróun einstakra hópa. Stundum er
samið um að sama hlutfallslega
hækkunin sé látin ganga yfir alla.
Stundum er samið um jafna krónu-
töluhækkun á laun, en slíkt eykur
kaupmátt þeirra sem lægri hafa
launin hlutfallslega meira en þeirra
sem hærra eru launaðir, og á sama
hátt er hægt að hafa áhrif á kaup-
mátt hópa með því að taka tillit til
starfsaldurs, lífaldurs og svo fram-
vegis. Þá er hægt að skoða einstaka
hópa sérstaklega og hækka þá um-
fram aðra.
Innan hreyfingar launafólks eru
ólík sjónarmið um þessi efni eins og
gefur að skilja, og oft tekist á um
hvaða þættir skuli lagðir til grund-
vallar í launakerfum; að hvaða
marki til dæmis skuli greitt fyrir
menntun, stjórnun og ábyrgð sem
hver vill reyndar skilgreina á sinn
hátt.
En meginmáli skiptir að gera sér
grein fyrir því að einfaldanir á borð
við þá að ólíklegt sé að kröfur um
aukinn kaupmátt nái fram að ganga
í komandi kjarasamningum kalla á
aðrar spurningar. Er átt við kaup-
mátt seðlabankastjóra sem sam-
kvæmt skattaframtölum hefur um
800 þúsund krónur á mánuði, eða er
átt við kaupmátt þroskaþjálfa sem
sinnir fötluðum börnum og hefur
undir 60 þúsund krónum á mánuði?
Tekjubilið er ekki
óumbreytanlegt
En er það ef til vill svo að tekjubil-
ið sé óumbreytanlegt og Seðlabank-
inn hafi nokkuð til síns máls þegar
allt kemur til alls? Svo er ekki. í
fyrsta lagi er á það að líta að tekju-
bilið hefur tekið breytingum. Á síð-
ustu árum hefur það illu heilli farið
breikkandi. í annan stað ber að hafa
í huga að ef ekki væri tekist á um
þessi efni, ef markaðurinn hefði ver-
ið látinn einn um hituna og mann-
legur vilji kæmi þar hvergi nærri,
væri tekjumunur manna í milli
miklu meiri en þó er raun á.
I komandi kjarasamningum er
kominn tími til að rétta hlut hópa
sem búa við launakjör sem eru í
engu samræmi við það sem þjóðfé-
lagið krefst af þeim. Eða gera menn
sér t.d. grein fyrir því að lögreglu-
menn sem við viljum að séu boðnir
og búnir til þjónustu og aðstoðar
dag og nótt hafa um 60 þúsund
krónur í mánaðarlaun jafnvel eftir
margra ára starf? Þetta þarf að laga,
en Seðlabanka Islands kemur það
greinilega ekki við. Þess í stað setur
stofnunin fram þá staðhæfingu að í
komandi kjarasamningum sé ólík-
legt að kröfur um aukinn kaupmátt
nái fram að ganga. Meðal annarra
orða: Hvort kallast þetta hagfræði
eða pólitík? Við hljótum að gera þá
kröfu til Seðlabanka íslands að hann
geri grein fyrir fullyrðingu sinni.
Og fyrst á annað borð farið er að
óska eftir upplýsingum frá Seðla-
banka íslands er rétt að víkja að at-
hyglisverðri yfirlýsingu sem bank-
inn hefur sent frá sér. Þar segir:
„Það líkan sem Seðlabanki íslands
notar við almennar verðlagsspár
tekur ekki tillit til áhrifa vaxtabreyt-
inga.“ í júnímánuði hækkaði fram-
færsluvísitalan um 1,4%. Helming
af þessari hækkun mátti rekja beint
til vaxtabreytinga. Ætla má að spá-
dómar sem ekki taka tillit til vaxta
gefi verðbólguáhrififm launabreyt-
inga óeðlilega mikið vægi.
I ljósi þessa hlýtur líkan Seðla-
banka Islands að vera harla undar-
legt. Enda er það svo, að þegar kem-
ur að því að skilgreina hvers vegna
kaupmáttarkröfur muni ekki ná
fram að ganga, þá er ein meginrök-
semdin sú að nú gangi yfir hrina
gjaldþrota. En af hverju skyldu
gjaldþrotin nú stafa? Það skyldi þó
aldrei vera vegna hárra vaxta — ok-
urvaxta — sem hagfræðingar Seðla-
bankans virðast einhverra hluta
vegna ekki vera færir um að skoða
í réttu samhengi.
Ogmundur Jónasson,
form. BSRB.
Konur og gagnrýni
Almennur félagsfundur verður haldinn fimmtudag-
inn 12. september nk. kl. 20.00 í Rósinni, Félagsmið-
stöð jafnaðarmanna, Hverfisgötu 8—10.
Gestur fundarins verður Anna Valdimarsdóttir sál-
fræðingur. Hún mun ræða viðbrögð kvenna við
gagnrýni.
Fyrirspurnir að lokinni framsögu.
AHir velkomnir.
Félag Alþýðuflokkskvenna í Reykjavík.