Alþýðublaðið - 28.08.1992, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 28. ágúst 1992
Skuldir hins opinbera litlar miðað við ríki
Ætti að vera óhœtt að taka lán til atvinnusköpunar sé þeim varið á skynsamlegan hátt.
Skuldir opinberra á íslandi 36,5% af landsframleiðslu, 57,6% hjá EB og 59% hjá OECD.
Á árinu 1990 nam vaxtakostnaöur A-hluta ríkissjúðs um 11,3 milljörðum króna sem svarar til tæplega 12% af tekjum ársins.
„Þjóðin er skuldug upp fyrir haus“ er
algengt að heyra menn segja, og að nú
gangi þessar endalausu lántökur ekki
lengur. Það er hins vegar afstætt hvað
eru miklar skuldir og það sem einum
finnst mikið finnst öðrum lítið. Það á
ekki síður við þegar kemur að skuldum
opinberra aðila en þegar skuldir fyrir-
tækja og einstaklinga eiga í hlut.
Það hefur eflaust ekki farið fram hjá
neinum að nú er heldur hart í ári og
hagvöxtur hefur látið á sér standa.
Þorskkvótinn fyrir næsta ár hefur verið
skorinn niður og hafa talnaglöggir
menn um allt land verið að reikna út
hvað þessi og þessi aðili muni tapa
miklu á þorskinum sem ekki fæst
veiddur. Til að mæta þessari óáran hafa
ýmsir látið sér detta í hug að ef til vill
mætti mæta samdrætti í efnahagslíftnu
með erlendri lántöku.
Skuldir hins opinbera
Skuldir opinberra aðila á íslandi eru
ekki miklar sé miðað við þau lönd sem
við oftast miðum okkur við, þ.e.a.s.
löndin innan EB eða OECD. Sé litið á
hversu mikið hið opinbera á Islandi
skuldaði árið 1991 sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu, nemur það
36.5%. Sambærileg tala yfir skuldir
hins opinbera í EB-löndunum er 57,6%
meðan opinberir aðilar ríkja OECD
skulduðu árið 1991 að jafnaði 59%
landsframleiðslu sinnar. Við íslending-
ar virðumst því ákaflega ríkir eða lítt
skuldugir miðað við
þessi rfki.
Með hinu opinbera
er átt við ríki, sveitar-
félög og almanna-
tryggingar og er þar
fylgt skilgreiningu
OECD og annarra al-
þjóðastofnana. Hér á
landi er fyrst og
fremst um að ræða
skuldir ríkis og sveit-
arfélaga. í opinber-
um skuldum eru hins
vegar ekki taldar
með skuldir ýmissa
opinberra sjóða eða
fyrirtækja. I saman-
burðinum er miðað
við heildarskuldir
viðkomandi aðila
sem hlutfall af lands-
framleiðslu eins og
áður segir. Ekki er þá
reiknaðar inn þær
kröfur sem þessir að-
ila hugsanlega eiga á
hendur öðrum aðil-
um.
Finnar skulda minnst
Norðurlandanna
Með töflu yfir opinberar skuldir sem
birtist í Hagtölum mánaðarins nú í ág-
úst er gerður fyrirvari á þeim tölum
sem þar birtast vegna þess að í mörgum
tilfellum er um bráðabirgðatölur að
ræða, áætlanir, mat eða spár. Það breyt-
ir þó litlu um heildarmyndina sem fæst
af því að skoða viðkomandi töflu. ís-
land er þar langt fyrir neðan flestar
þjóðir þegar skuldir hins opinbera em
skoðaðar.
Eitt nágrannaland okkar sker sig þó
úr hvað skuldir opinberra aðila snertir,
þ.e. Finnland og er hlutfallið þar 20%.
Þeir eiga nú við að etja gífurlega efna-
hagskreppu en þar dróst hagvöxtur
saman um 6,1% f fyrra. Þeir ættu hins
vegar að hafa meira svigrúm en ýmsir
aðrir til lántöku til að mæta sínum efna-
hagsörðugleikum.
Opinberir aðilar t Bretlandi skulda
mjög svipað og þeir íslensku. Italía og
írland skera sig hins vegar úr hvað
miklar skuldir hins opinbera varðar eða
sem nemur meira en 100% af lands-
framleiðslu. Sé litið til nokkurra landa,
þá er skuldahlutafallið árið 1991,
58,4% í Bandaríkjunum, 47,4% í
Frakklandi, 42,5% í Noregi, 60,7% í
Danmörku og 46,1% í Svtþjóð.
Mikil vaxtagjöld ríkissjóðs
Það mætti því ætla að opinberir aðil-
ar á íslandi hefðu eitthvað svigrúm til
lántöku á þessum erfiðu tímum. Ekki
eru yfirskoðunarmenn ríkisreikninga
hins vegar sammála því og vara við
frekari skuldsetningu. Heildarskuldir
ríkisins voru í árslok 1990 rúmlega 180
milljarðar króna og segja skoðunar-
mennimir í skýrslu sinni með ríkis-
reikningi fyrir árið 1990:
„Eins og frant kemur við þennan
samanburð við tekjur hefur skulda-
staða ríkissjóðs versnað gífurleg á síð-
ustu árum, m.a. með þeim afleiðingum
að sífellt stærri hluti af tekjum ríkis-
sjóðs rennur til greiðslu vaxta og af-
borgana. Á árinu 1990 nam vaxta-
kostnaður A-hluta ríkissjóðs urn 11,3
milljörðum króna sem svarar til tæp-
lega 12% af tekjum ársins. Lætur nærri
að vaxtagjöld ríkissjóðs svari til 90% af
öllum tekjuskatti einstaklinga á árinu.“
Þess ber að gæta að peningaieg staða
er betri en sem nemur heildarskuldun-
um en árið 1990 voru nettóskuldir rík-
issjóðs 63,2 milljarðar króna sem svar-
aði til 66,7% af tekjum hans það árið.
Það gefur auga leið að það kostar að
skulda en það hlýtur að vera pólitískt
mat á hverjum tíma hvort rétt sé að
auka lántökur og þá hversu mikið.
Svigrúm til lántöku
Ekki liggja fyrir neina tölulegar upp-
lýsingar um skuldastöðu íslenskra
sveitarfélaga í samanburði við sveitar-
félög annarra landa. Sé staða ríkissjóðs
hins vegar borin saman við sveitarfé-
lögin þá er skuldastaða ríkissjóðs orðin
varhugaverð miðað við þann staðal fé-
lagsmálaráðuneytisins, að nettóskuldir
á bilinu 50-100% af tekjum séu var-
hugaverðar og ótækt fari þær yftr
100%.
Því verður ekki svarað með einföldu
neii eða jái hvort rétt sé að opinberir
aðilar ráðist í lántökur með það fyrir
augum að auka atvinnu hér á landi.
Ljóst er að sveitarfélögin eru afar mis-
jafnlega í stakk búin að auka lántökur
sínar en mörg þeirra hafa þó
borð fýrir báru vilji þau
taka lán til verkefnasköpun-
ar. Ríkið getur vissulega
einnig aukið sínar lántökur
þrátt fyrir allmiklar skuldir,
miðað við hvað önnur rfki
skulda.
Það hlýtur hins vegar að
skipta mikla þegar slíkir
hlutir eru memir í hvaða
hluti fjármunum er veitt.
Lántaka til verkefnasköp-
unar sem vissulega kemur
til með að skila þjóðarbúinu
arði getur verið réttlætanleg
en oft vill þó brenna við að
fjármunum er nánast hent
út um gluggann. Spuming-
in er því ekki bara hvort
réttlætanlegí sé að taka lán
heldur miklu fremur hvem-
ig rétt sé að verja slíkum
fjármunum.
Skynsemi í stað sóunar
Menn hafa verið að láta
sér detta ýmislegt í hug
varðandi atvinnuskapandi
verkefni sem hugsanlega
mætti taka lán til að fram-
kvæma. Gjaman hafa menn
horft til ýmissa vegafram-
kvæmda, eins og ganga
undir Hvalfjörð, sem vissu-
lega bendir til að ættu að
vera þjóðhagslega hag-
kvæm. Hins vegar verða menn einnig
að horfa til hvort lánsfé sem tekið er lil
atvinnusköpunar fari til launagreiðslna
eða hvort það fari fyrst og fremst til
fjárfestingar á dýmm tækjum og bún-
aði.
Sama gildir reyndar um sveitarfélög-
in. Sjálfsagt geta mörg þeirra fyllilega
staðið undir lántökum ineð það fyrir
augum að örva og efla atvinnulífið í
sinni sveit.
Ef litið er til verkefna þá er af nógu
taka hjá flestum sveitarfélögum. Það
getur því verið fyllilega réttlætanlegt
fyrir opinbera aðila að taka lán nú þeg-
ar jafn illa árar og raun ber vitni. Málið
snýst frekar um að verja því lánsfjár-
magni til skynsamlegra hluta, en slíkt
hefur ekki alltaf orðið ofan á hjá ís-
lenskum pólitíkusum.
Þar hefur hrepparígur og hagsmuna-
potið oft glapið ntönnum sýn og leitt til
sóunar á fjánnunum.
Opinberar skuldir
% af landsframleiöslu
1986
1991
60
40
-40
-20
Bandarlkin Evrópulönd Japan Island
Tekjuafgangur/halli hins opinbera
% af landsframleiðslu
I1986 I Il991
— 4
— 2

Bandaríkin Evrópulönd Japan
ísiand
Hagþróun
Hagvöxtur'1 Verðbólga21 Atvinnuleysi Viðskipta- jöfnuður3> Opinber jöfnuður3141 Opinber skuld3141
1991 1992 1991 1992 1991 1992 1991 1992 1991 1992 1990 199
Bandaríkin -0,7 2,1 4,0 3,1 6,7 7,1 -0,2 -0,7 -3,0 -3,8 56,4 58,-1
Japan 4,4 1,8 2,6 1,4 2,1 2,2 2,1 2,6 2,4 1,9 66,0 63,(
Pýskaland 3,2 1,3 3,6 4,2 4,3 4,7 -1,2 -0,8 -2,9 -3,4 40,4 42,(
Bretland -2,2 0,4 7,4 5,6 8,3 9,8 -0,8 -1,4 -1,7 -4,6 34,9 35/
Frakkland 1,3 2,0 3,1 2,8 9,4 9,8 -0,5 -0,1 -2,1 -2,3 46,4 47/
ftali'a 1,4 1,5 6,7 5,3 11,0 11,2 -1,8 -1,9 -10,2 -11,3 100,5 102,£
írland 2,3 2,4 3,1 3,6 15,8 16,9 4,8 5,7 -1,9 -1,9 117,0 113,2
Island 1,4 -3,0 6,8 3,7 1.4 2,9 —4,9 -3,9 -3,0 -2,0 36,4 36,i
Noregur 1,9 2,0 3,6 2,6 5,5 5,8 5,0 4,4 -0,5 -2,9 41,2 42,E
Danmörk 1,0 2,1 2,5 2,2 10,4 10,7 1,7 2,3 -2,0 -2,1 59,7 60,7
Svlþjóð -1,2 -0,3 10,2 3,2 2,7 4,5 -0,9 -0,6 -1,5 -4,1 44,2 46,1
Finnland -6,1 -1,3 5,5 3,8 7,6 11,3 —4,6 -3,0 -5,0 -7,7 15,1 20, C
EB 1,4 1,5 5,0 4,4 8,8 9,4 -0,8 -0,7 ^í,05) —4,95) 56,3 57,e
OECD -0,7 0,7 4,5 3,6 7,1 7,5 -0,1 -0,1 —2,46) -3,26) 58,1 59,C
11 Hlutfallsbreyting á vergri landsframleiöslu, nema Þýskaland og Japan m.v. þjóðarframleiöslu. 2) Hlutfallsbreytingar á veröi neysluvöru mill;
ára. Á íslandi m.v. framfærsluvísitölu. 3) Hlutfall af vergri landsframleiðslu, nema Þýskaland og Japan m.v. þjóöarframleiðslu. 4) Með hinu
opinbera er átt við ríki, sveitarfólög og almannatryggingar. Fylgt er skilgreiningum OECD og annarra alþjóöastofnana. Hér á íslandi er fyrst og
fremst um ríkissjóð og sveitarsjóði aö ræða. Aðrir opinberir sjóðir eða fyrirtæki ekki meðtalin. Með opinberum skuldum er átt við heildarskuldir
áðurnefndra aðila af landsframleiðslu. 5) Flest Evrópulönd. 6) Þrír fjórðu hlutar aðildarlanda OECD.
Gera þarf þann fyrirvara að í mörgum tilfellum er um bráðabirgðatölur að ræða, áætlanir, mat eða spár.
Heimildir: OECD, Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, Þjóðhagsstofnun, Seðlabanki íslands.