Alþýðublaðið - 27.10.1992, Síða 2

2
Þriðjudagur 27. október 1992
fihiiiiiimnii
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Sigurður Jómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.200 á mánuði. Verö í lausasölu kr. 90
Ríkið og þjóðlífíð
Þjóðfélagsumræðan um niðurskurð ríkisins í ýmsum mála-
flokkum hefur verið nær undantekningarlaust á neikvæðum nót-
um. Mest ber á fulltrúum ýmissa nkisstofnana eða annarra
vinnustaða og samfélagshópa sem verða fyrir barðinu á niður-
skurðinum. Þegar niðurskurður er hins vegar til umræðu sem al-
menn nauðsynleg aðgerð til að stemma stigu við sjálfvirkni og
þenslu ríkisútgjalda eru flestir á einu máli um að umfang ríkisins
sé orðið alltof mikið. Þegar kemur hins vegar að hagsmunum
hvers og eins verður hljóðið annað í strokknum.
Það sem vekur eftirtekt á niðurskurðartímum er hve mótmælin
eru kröftug og hve víða þau koma. Það sýnir hið umfangsmikla
svið sem ríkið hefur teygt sig til. Allar helstu atvinnugreinar eru
háðar ríkisstyrkjum, mestallt menningar - og listalíf virðist vera
undir ríkisforsjá komið, heilbrigðismál, samgöngur, félagsleg
þjónusta og tryggingar: Allt er meira og minna háð ríkinu og rík-
isútgjöldum. Sérhvert samfélag þarf aðstoð ríkisins til að halda
uppi öryggi og velferð. En erum við íslendingar ekki komnir
alltof langt í ríkisforsjánni? Erum við komnir á það stig að ef rík-
ið minnkar útgjöld sín og dregur saman seglin, þá hriktir í öllu
þjóðfélaginu og það riðar til falls?
Ef svo er, þá er samfélagið byggt upp á vitlausum grunni. Þá er
ríkisforsjáin orðin of mikil. Menn verða að átta sig á að ríkisfor-
sjá er tvíeggjuð. Um leið og ríkisstyrkir koma atvinnugreinum
og þjónustu til góða, drepur opinber forsjá einnig frumkvæði,
dregur úr hugrekki og dregur úr athafnakrafti. Á þessum erfiðu
þrengingartímum þegar niðurskurðar er þörf, er með ólíkindum
hve lítið frumkvæði til sjálfbjargar kemur í ljós hjá forráða-
mönnum ríkisstofnana og atvinnufyrirtækja. Þess í stað upplif-
um við eintóna barlóm. Er ríkið orðið það mikil slagæð í þjóðfé-
lagi voru að skattfé almennings haldi nánast uppi öllu þjóðlífi?
Allur almenningur hefði efalítið óskað sér að almenn samstaða
myndist um minnkun ríkisútgjalda og hvemig best er að sækja
fram á við og finna nýja tekjustofna í stað þess að sitja ráðalaus
og biðja ríkið um meira fé. Ríkið er í kreppu. Erlendar skuldir
hlaðast upp. Hagvöxtur er í stöðnun. Auðlind sjávarins minni en
fyrr. Úrlausnir stjómarandstöðunnar em ábyrgðarlausar. Þær
ganga fyrst og fremst út á að lofa almenningi óbreyttum ríkisút-
gjöldum. Óbreytt eða aukin ríkisútgjöld em hins vegar ávísun á
aukna skuldasöfnun ríkisins. Með öðmm orðum: Ávísun á lak-
ari stöðu þjóðarbúsins. Dæmið frá Færeyjum blasir við okkur.
Þar lifði þjóð um efni fram uns hún stóð berstrípuð og blönk fyr-
ir framan lánardrottna sína. Færeyingar eru nú sviptir heima-
stjóm sinni. Þeir eru á ný orðnir amt í Danmörku. Það er þunn
lína milli efnahagslegs ósjálfstæðis þjóðar og ófrelsis hennar. ís-
lendingar hafa lifað um efni fram í marga áratugi. Við höfum
velt skuldunum á undan okkur, treyst á óþrjótandi auðlind hafs-
ins og byggt upp ómettandi ríkiskerfi. Verkefnin framundan em
aðallega tvö: Að skera niður ríkisútgjöldin og byggja upp nýjar
atvinnugreinar. Það gerir hins vegar ekki ráðþrota þjóð í ríkis-
fjötrum. Og það er óneitanlega verkefni ríkisstjómarinnar að
þerra tár þjóðarinnar og blása henni kjark í brjóst.
MINNING
Haukur Morthens
Fæddur 17. maí 1924 - Dáinn 13. október 1992
„Þetta er tónlist sem mér líkar við“,
heyrðist í mömmu, þegar Haukur
Morthens söng „Heim í heiðardalinn" í
útvarpið. Ekki þannig að hún vænti
mikils stuðnings, þegar rokkið og
Presley áttu hug og hjörtu ungu kyn-
slóðarinnar. Sjálf hafði hún áðurdregið
okkur ítrekað í Stjömubíó til þess að
gráta úr sér augun út af kamelíufrúnni í
La Traviata. Hauki Morthens kynntust
margir í gegnum útvarpið og þótt hann
væri ekki rokkari eða Alfredo, þá náði
list hans til allra.
Kynni mín af Hauki Morthens urðu
meiri en í gegnum útvarpið. Þegar
Heiðardalurinn og Lóa litla á Brú
gagntóku þjóðina ákváðu tveir skóla-
strákar að gefa út tónlistartímarit, „Do
re mí“ hét það, og leiðin lá til Hauks,
sem skrifaði þá tónlistarþátt fyrir Tím-
ann. Ritið kom bara einu sinni út, en
Haukur tók okkur vel.
Svo var það pólitíkin. I þrjátíu ára
samfelldri hugsjónabaráttu minni í Al-
þýðuflokknum, höfum við Haukur allt-
af verið í sömu klíkunni. Ekki var það
af heimssögulegum heimspekistraum-
um eða meiri háttar innanlandsátökum.
Einfaldlega, við enduðum alltaf saman
í prófkjömm, sveitarstjómarkosning-
um, Alþingiskosningum, Landsþing-
um og árshátíðum. Vorum saman í
skemmtinefnd með Emmu, í stjóm
flokksfélagsins hér í Reykjavík, og
meira að segja líka á ættarmótum
Lækjarbotnaættarinnar uppi í Lands-
sveit.
Mæður okkar voru nefnilega frænk-
ur. Þegar Haukur hélt þúsundum
föngnum með tónblæ, augnlyftingu og
fótsveiflu, lét þjóðina taka andvörp af
hrifningu, þá fannst mér ekkert eðli-
legra af uppeldisáhrifum sveitar með
Heklu við höfðalagið, landskjálftana
sem mggustól og kliðinn af Þjórsá og
Rangá beggja vegna. Hvaðan listin
kemur getur enginn svarað, list er það
sama og að vera maður. Alveldissálin,
friðurinn, huggunin, gleðin og endur-
lausnin, allt þetta gaf Haukur í list sinni
og svo miklu meira, hvort sem við
kynntumst honum í gegnum útvarp, á
ættarmótum eða allt þar á milli.
Ég votta konu hans, sonum, fjöl-
skyldu, ættingjum og vinum, mína
dýpstu samúð. Yndislegum vini, félaga
og frænda bið ég guðs blessunar og
friðar við móður skaut.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
Sumarið 1950 var drengur á tíunda
ári ( sveit í Suðursveit. Þar var daglegt
líf eins og gekk og gerðist í þann tíð,
lítið um vélar og hraða, og mennimir,
skepnumar og náttúran í miklu betri
tengslum hvað við annað en nú er.
Þama var drengurinn oft löngum
stundum einn með sjálfum sér á rölti
úti við, ýmist í erindisleysu eða að huga
að kindum, sækja kýmar eða fara í
sendiferðir. Þama urðu þjóðsögumar
að lifandi vemleika og tekinn krókur
fram hjá stöðuvötnum af hræðslu við
nykurinn.
Frá þessu sumri er honum tvennt
minnisstæðast. Annars vegar vom það
hestamir og reiðmennskan og hins veg-
ar Haukur Morthens.
Á þessum bæ eins og öðmm var út-
varpið sá gluggi sem umheimurinn sást
í. Þar leitaði drengurinn eftir tónlist
frekar en töluðu máli og þar var rödd
sem bar af. Það var rödd Hauks Mort-
hens, sem nú er látinn fjörtíu og tveim-
ur söngámm síðar.
Þetta sumar var eitt þeirra laga sem
hann söng langvinsælast. Það hafði
drengurinn á heilanum og kom það í
góðar þarftr í einverunni. Drengurinn
var sá sem þetta skrifar og þótt nafnið á
laginu sé gleymt hljómar það í hugan-
um hvenær sem til er kallað.
Sumarið 1950 var ekki fyrsta sumar-
ið sem Haukur Morthens söng. Hann
hafði þá þegar skemmt fólki i sex ár
svo alls urðu söngárin fjömtíu og átta.
Starfsævi manna sem miklu em tald-
ir hafa til leiðar komið er oft tfundað
þegar hún er öll. En það er misjafnt
sem mennimir láta eftir sig og mæli-
kvarðinn er einnig misjafn. I þetta sinn
held ég þó að flestir séu á einu máli.
Framlag Hauks Morthens var ómetan-
legt. Hann var listamaður allrar þjóðar-
innar og orðinn goðsagnakennd per-
sóna. Fágun hans og látlaus innlifun
ásamt hófsemi í túlkun og öryggi í
flumingnum gerði það að verkum að
allir höfðu unun af að heyra hann og sjá
þegar hann söng. Það er varla of djúpt
tekið í árinni þótt sagt sé, að starf
Hauks Morthens hafi verið ígildi mikil-
vægrar velferðarstofnunar, sem þjóðin
fékk að njóta áratugum saman. Velferð
er nefnilega ekki bara menntunin og
heilbrigðisþjónustan heldur er menn-
ingin það líka. Sú iðkun andlegra verð-
mæta, sem felst í því að njóta menning-
ar og lista er undirstöðuatriði fyrir
hvem mann og fyrir hverja þjóð. Hauk-
ur Morthens var einn þeirra manna,
sem gátu miðlað þessum verðmætum á
þann hátt sem fáum er gefið. Þess
vegna var ævistarf hans svo mikils
virði.
Það em ekki nema rúm þrjú ár síðan
ég hitti Hauk Morthens í fyrsta sinn.
Það var þegar við vorum báðir kjömir
til sætis í stjóm Alþýðuflokksfélags
Reykjavíkur. Haukur var jafnaðarmað-
ur af lífi og sál og fylgdi því eftir með
dyggu starfi í þágu málstaðarins um
áratuga skeið. Þar var ljúfmennska
hans og greiðasemi slík að fáir voru
jafningjar hans að því leyti.
Við í stjóm Alþýðuflokksfélags
Reykjavíkur sendum fjölskyldu hans
innilegar samúðarkveðjur. Við vitum
að við eigum öll eftir að njóta hans og
listar hans um ókomin ár þótt hann sé
allur.
Skúli G. Johnsen
MINNING
Jónas Þórólfsson
Lynghaga, Miklaholtshreppi
Fæddur 15.október 1925 - Dáinn 1. október 1992
Jarðsunginnfrá Fáskrúðarbakkakirkju 10. október
Gamall skipsfélagi er genginn á vit
feðra sinna og var jarðsunginn síðast-
liðinn laugardag, 10. þessa mánaðar.
í sambandi við ritverk sem er í
smíðum og Jónasi tengist, langar mig
að birta lítið brot úr upphafskafla
þess. Vil ég með því votta ekkju,
bömum og bamabömum Jónasar
samúð mína og minningu gamals
vinar virðingu.
Kaflabrotið hefst:
-Sem hjálparkokkur hjá Alla, kom
það oft fyrir að hann var sendur fram
í neðri lúkar, búrið um borð, aðallega
notað undir þurrmat, kex, sykur,
hveiti og fleira. í þetta sinn átti hann
að sækja í stærðar vaskafat, beinakex
og kringlur. Framhjá opnum dyrun-
um að vélarrúminu lá leiðin og í kýr-
auganu á kyndiklefanum blasir við
honum sveittur og sótugur haus
kyndarans með glottandi ásjónu.
Hann hafði nokkrum sinnum átt í erj-
um við kauða svo hann gekk greiðum
skrefum framhjá ögrandi smettinu. I
bakaleið sem hann nálgast vélarrúm-
ið, veitir hann því athygli að kýraug-
að er hauslaust og uggir ekki að sér.
Skörungi með meters löngu skafti er
bmgðið leiftursnöggt út um augað og
lýstur vaskafatið sem hann bar, með
þeim afleiðingum að hann fellur með
dynk og innihaldið skoppar um rakt
dekkið. Án þess að hirða um það sem
niður fór snarast hann inn á ristina yf-
ir vélinni og hjólar í kyndarann sem
ekki átti á slíku von. Hefjast nú mikl-
ar sviptingar þama hátt yfir vélinnni
sem er í gangi. Reiðin sauð og vall í
brjósti hans og gaf honum aukið afl
og fyrr en varði er hann kominn með
kyndarann illan viðureignar út á
dekkið, þar sem þeir stappa og veltast
um í kaffimeðlætinu. Skipið var á
fullri ferð, mannskapurinn í bátunum
að glfma við síldarkast, kallinn í efri-
brúnni með sjónauka, skimandi eftir
haffletinum og dekkmaðurinn Jónas
að sinna sínum störfum uppi á hval-
bak, bograndi við vinduna.
Nú fór að segja til sín aldurs- og
stærðarmunur. I ofsabræði hafði
kyndaranum aukist máttur og tókst að
koma honum upp á lunninguna, yfir
hana, út fy rir borðstokkinn og þar hélt
hann sér af öllum kröftum, lafhrædd-
ur með freyðandi sjóinn fyrir neðan
sig og kyndarann brjálaðan yfír sér,
berjandi á handarbök hans. Hér var
barist upp á líf og dauða.
Jónasi á hvalbaknum er augnablik
litið upp frá vinnunni og sér hvað
fram fer. í löngu stökki aftur af bakk-
anum niður á blautt, hált dekkið, flýg-
ur Jónas, líkt og Skarphéðinn forðum
og rennir sér fótskriðu á kyndarann,
sem við það fellur hljóðandi á þilfarið
og kippir „honum“ innfyrir borð-
stokkinn. Aumur og sneyptur, skjögr-
aði kyndarinn inn í vélarrúmið að
katlinum þar sem honum bar að vera,
en „hann“ gat vart fundið nógu fögur
orð til að þakka Jónasi lffgjöfina og
stoltur og rígmontinn var „hann“
lengi eftir þetta af að eiga annan eins
kappa (garp) og Jónas að vini.
Hassi, Matthías Ólafsson
I
t
IM