Alþýðublaðið - 22.07.1993, Blaðsíða 4

4
MINNING MIKILS USTAMANNS
Fimmtudagur 22. júlí 1993
j&agC ■/ vrV-V--.. ■
yr-ffsfl ■ j,: ’ r7' t
Kona við spilaborð, 1925.
„...þá sé ég stundum
ótal hulda heima“
Dálítil umfjöllun um Finn Jónsson listmálara sem lést
aðfaranótt þriðjudags, á 101. aldursári
Samantekt: H.J.
Árið var 1911. Austur á Djúpavogi var tæplega tvítugur
strákur formaður á árabát sem hann og bræður hans gerðu
út. Frá Djúpavogi var róið í þrjá tíma beint út á hafið með
norðurfallinu. Formaðurinn ungi hét Finnur Jónsson, fædd-
ur 1892 í tíð Kristjáns konungs IX sem færði íslendingum
fyrstu stjórnarskrána. Finnur var tólf ára þegar Hannes Haf-
stein varð ráðherra íslands og 26 ára þegar íslendingar
próklameruðu kvikindi sem kallað var fullveldi íslands, eins-
og Halldór Laxness orðaði það. En hvað beið ungs sjó-
manns á Austfjörðum árið 1911? Brauðstrit og ævilöng bar-
átta við þann gula - í flestum tilvikum. Fjórtán árum síðar
var Finnur í hópi kunnustu framúrstefnumálara Evrópu.
Mikilli ævi er lokið. Finnur Jónsson
fæddist 15. nóvember 1892 á Strýtu í Ham-
arsfirði, sonur hjónanna Ólafar Finnsdóttur
frá Tunguhóli í Fáskrúðsfirði og Jóns Þór-
arinssonar af Berufjarðarströnd. Einar
Benediktsson skáld sagði að Finnur væri
kominn „af listakyni, sem fluttist hingað til
lands, af enskum ættum. Þar stendur ágætur
uppruni." Bróðir Finns var Ríkharður
myndhöggvari, og í frændgarði þeirra er
margt listamanna og rithöfunda. Langafi
Finns hét Richard Long, og Kristín föður-
systir Finns, sagði honum að Richard þessi
væri kominn í beinan karllegg frá Ríkharði
ljónshjarta Englakonungi.
Indriði G. Þorsteinsson rithöfundur hefur
ritað ítarlega um Finn Jónsson, og segir að
hann hafi snemma orðið liðtækur við öll al-
menn störf, „sótti sjó frá unga aldri og fór á
veiðar eftir því sem aðstæður kröfðust og
hlífði sér hvergi."
Haustið 1915 innritaðist Finnur í Iðn-
skólann í Reykjavík og lagði fyrir sig gull-
smíði. Finnur ætlaði sér hinsvegar aldrei að
verða gullsmiður fyrst og fremst. Indriði
segir að hann hafi frá unga aldri átt í hug-
skoti sínu þrá til þess að verða listmálari.
Ekki vitum við hvAÐAN ungum strák á
Austljörðum fyrir aldamótin síðustu kom
þessi hugmynd: Sigurður málari var þá dá-
inn úr vesöld og Þórarinn B. Þorláksson
ekki farinn að láta til sín taka á léreftinu.
Finnur fór áfram á kjarkinum einum saman,
segir Indriði, og má til sanns vegar færa.
A árunum 1915-16 sótti Finnur kvöld-
nám í teikningu hjá Þórami B. Þorlákssyni,
þáverandi skólastjóra Iðnskólans, og fékk
einnig tilsögn hjá Ríkharði bróður sínum.
Finnur lauk sveinsprófi í gullsmíði árið
1919 og hélt utan til Kaupmannahafnar
þegar um haustið og innritaðist í einkaskóla
Viggos Brandts. Arið eftir var hann valinn
úr hópi gullsmiða til að sýna A stórri iðn-
sýningu í Vesterbrogötu. Um svipað leyti
hóf hann nám í einkaskóla Olafs Rudu í
Kaupmannahöfn, en hann var í hópi frum-
kvöðla framúrstefnulistar í Danmörku.
Kaupmannahöfn var ekki beinlínis nafli
listaheimsins, þá ffekar en endranær, en
Finnur kynntist Tetzen-Lundssafninu þar-
Finnur Jónsson, 1925. Myndin er tekin af Jóni Kaldal, árið sem Finnur reyndi að sýna íslending-
um abstraktlist
sem voru meðal annars verk eftir Picasso,
Matisse og Munch.
Arið 1921 kom Finnur sumarlangt til Is-
lands og dvaldist austur að Strýtu og mál-
aði. Um haustið hélt hann fyrstu sýningu
sína á Djúpavogi, og í nóvember sýndi
hann sömu verk í Bárunni í Reykjavík.
Einkum var um að ræða landslagsmyndir
frá Islandi og Kaupmannahöfn auk manna-
mynda.
„Danmörk var bara einsog sveitaþorp
þegar maður kom þangað. Hún var það líka
í listum," sagði Finnur Jónsson í samtali við
Indriða. Púlsinn sló í Þýskalandi á þessum
ámm.
Og haustið 1921 fór Finnur til Berlínar
og innritaðist í einkaskóla Karls Hofers
sem var stórkostlegur listamaður og ramm-
aukinn djöfull svo notuð séu orð Finns
sjálfs.
Finnur staldraði ekki lengi við í hinni
lífsþyrstu, firrtu og bijáluðu Berlín. Leiðin
lá til Dresden. Finnur var fyrsti íslenski
listamaðurinn til þess að læra í Þýskalandi.
Sú skýring hefur verið gefin á því, að hann
hafi hrifist svo af ferðasögum Jóns Trausta.
Þær eru að sönnu skemmtilegar en meiru
hefúr líklega varðað að Dresden var Mekka
myndlistarinnar á þessum árum. Þangað
komu nýjungamennimir. „Þýskaland ólg-
aði á þessum árum af sérkennilegu lífsfjöri,
sem virtist lítil takmörk sett og gat tekið á
sig hinar furðulegustu rnyndir," segir Indr-
iði. Og víst er um að í Weimarlýðveldinu
dafnaði listalíf sem ekki á hliðstæðu. Lista-
menn í öllum greinum moluðu án miskunn-
ar niður gamlar hefðir, og réðust á viðtekin
gildi, aðferðir og hugsunarhátt.
I þessu andrúmslofti hrærðist Finnur
Jónsson. Hann var kominn langt ffá Djúpa-
vogi.
Arin 1922-25 stundaði hann nám í Dres-
den við Der Weg, Schule fur Neue Kunst,
sem útleggst Vegurinn, skóli nýlistarinnar.
Emil Thoroddsen var í tónlistamámi í Dres-
den á þessum ámm og benti Finni á skól-
ann.
Árið 1925 hitti Finnur Herwarth Walden,
helsta stofnanda Der Sturm. Walden var
mikill páfi ffamúrsteftiumanna í myndlist
og Stormurinn var vettvangur byltingar-
kenndrar listar. Finnur bankaði uppá hjá
þessum mikla manni, f Potsdamerstrasse
134a í Berlín. Walden tók honum vel, og
renndi í gegnum bunka af myndum sem
Finnur hafði komið með sér. Síðan segir í
grein Indriða:
„Og á meðan hann var að virða myndim-
ar fyrir sér, bar að mann á miðjum aldri,
sem Finnur bar ekki kennsl á. Walden sneri
sér að þessum manni og sagði honum að
hann langaði til að fá umsögn hans um
myndimar. Síðan sneri hann sér að Finni og
sagði:
Má ég kynna yður fyrir Kandinsky.
Þér búið í norðrinu, sagði Kandinsky.
Já, sagði Finnur, en þó sunnan við heim-
skautsbaug. Ekki langt ffá honum en nógu
langt til að fólk getur búið þar.
Já, við könnumst við það, sagði Kandin-
sky. Þér emð frá íslandi.
Svo sagði Walden:
Jæja, herra Jónsson. Við tökum þessar
myndir yðar á næstu sýningu í Sturm-saln-
um.“
Kandinsky var vitaskuld einn frægasti
listamaður aldarinnar. Finnur Jónsson var
kominn í gott kompaní.
Átta myndir eftir hann vom valdar á vor-
sýningu Stormsins, og nokkrar myndanna
vom sýndar á alþjóðlegri sýningu í Brook-
lyn Museum og söfnum í New York, Buff-
alo og Toronto.
Og hvað svo?
Jú, Finnur Jónsson kemur heim og sýnir
Reykvíkingum abstraktmyndir í Café Ro-
senberg, í húsi Nathans og Olsens, veturinn
1925. Reykvíkingar höfðu aldrei séð annað
eins. Þeir vom auðvitað vanir því að mynd-
ir væm af einhverju: Fjöllum, sjómönnum,
fólki - einhveiju. Þeir vissu ekki alveg hvað
þeim átti að finnast og þessvegna létu lang-
flestir sér fátt um finnast.
Finnur seldi ekki eina einustu abstrakt-
mynd sem var á sýningunni. Hann var ein-
faldlega of snemma á ferðinni.
Frank Ponzi listfræðingur hefur ritað
mjög athyglisverða grein um Finn Jónsson,
og kemst meðal annars svo að orði:
„Ef draga má lærdóm af ævi listamanna
er ferill Finns Jónssonar sígilt dæmi. Hann
minnir óneitanlega á hin fomu sannindi að
venjulega hljóti brautryðjendur á sviði lista
misskilning, afskiptaleysi og jafnvel
gleymsku að launum fyrir verk sín. Þetta
virðist vera óumflýjanlegt hlutskipti allra
þeirra sem ekki em í takt við ríkjandi hefð-
ir eða hafa vogað að stíga óviðeigandi spor.
Jafnvel þótt Finnur Jónsson hafi seint og
um síðir hlotið uppreisn æm var það ekki
fyrr en tiltölulega nýlega, á síðasta fjórð-
ungi ævi listamannsins... að frumafrekum
hans var fyrst veitt athygli fyrir alvöm og
sýndur skiiningur og viðurkenning."
Frank Ponzi undirstrikar að sýning Finns
veturinn 1925 hafi markað tímamót í sögu
íslenskrar myndlistar. En einatt er það svo
að menn átta sig ekki á hvar tímamót hafa
orðið fyrren löngu síðar. Um svipað leyti
var Þórbergur Þórðarson að gefa út Bréf til
Lám við afar blendnar undirtektir. Jón
Thoroddsen yngri gaf út fyrstu prósaljóða-
bókina á íslensku árið 1924 án þess að
nokkur veitti því eftirtekt. Þetta vom tíma-
mótaverk sem samtíminn skildi ekki.
Finnur Jónsson varð fyrir vonbrigðum
með móttökumar sem sýning hans fékk
1925. Hann geymdi myndimar hjá sér og
þær gleymdust fljótlega. Tíminn virtist ætla
að þurrka út sporin.
En Finnur Jónsson lifði það að fá upp-
reisn æm sem abstraktmálari, mörgum ára-
tugum si'ðar. Þá rann upp fyrir íslendingum
að þeir höfðu langalengi farið á mis við eitt
merkasta framlag íslenskrar myndlistar-
sögu.
Finnur Jónsson hætti auðvitað ekki að
mála. En hann breytti um stíl, þótt hann
gripi oft í abstraktið. Hann var vissulega
mikill og stórbrotinn listamaður en hann
varð líka að mála myndir sem einhver vildi
kaupa.