Alþýðublaðið - 16.12.1993, Page 3

Fimmtudagur 16. desember 1993 _BJARTSYNI__________ ________ALÞÝÐUBLAÐIÐ 3
Ávarp SIGHVATS BJÖRGVINSSONAR, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, á spástefnu
*
Stjórnunarfélags Islands sem haldin var 8. desember síðastliðinn
FRAM TÍÐARS ÝN
„Ég erfullur bjartsýni þrátt fyrir tímabundnar þrengingar. Þœr eiga að stappa í okkur stáli, við eigum
að nýta efnahagskreppuna sem tœkifœri til að gera betur á öllum sviðum, fara betur með og
þar með að leggja grunn að öflugri framfarasókn ííslensku atvinnulífi. Um það skulum við sameinast.6í
„Okkur er hér ætlað að reyna að spá fyrir um
það sem koma skal en um leið að fjalla um okkar
eigin framtíðarsýn. Framtíð okkar byggir á fortíð
og samtíð og því Ijalla ég í upphafi nokkuð um
þær síðamefndu.
Við Islendingar sköpuðum nútímasamfélag á
undra skömmum tíma, að minnsta kosti iniðað við
aðrar þjóðir í Vestur-Evrópu. Það eru ekki nema
um eitt hundrað ár síðan fyrsti mótorinn var flutt-
ur til landsins. Á þeim tíma voru nær engir al-
mennilegir vegir hér á landi þannig að segja má að
það sé ekki nema um hundrað ár síðan við upp-
götvuðum og gátum hagnýtt okkur til fulls kosti
hjólsins. Nú erum við ein tækjavæddasta þjóð
heimsins. Við höfum með áræðni og dugnaði, en
því miður oft af lítilli fyrirhyggju skapað okkur
Iífskjör sem eru með því besta sem gerist í heim-
inum. Lífskjör sem að vísu hafa að of stórum hluta
verið fengin að láni.
Okkur hættir til að gleyma hversu mikið hefur
breyst, til dæmis síðastliðin tuttugu ár. Hversu
skammt er síðan við framleiddum og borðuðum
einungis tvær tegundir af kexi. Aðra kringlótta,
hina ferkantaða, en báðar eins á bragðið. Þá er
einnig talið ástæðulaust að ávextir væru borðaðir
á öðrum árstíma en í desember. Og þegar hófst hér
innflutningur á dönskum tertubotrium fyrir um 20
árum fór allt á annan endann. Við vorum í senn að
sóa gjaldeyrisforða þjóðarinnar og rústa íslenska
bakaraiðn.
Trúir þessu einhver í dag? Ekki um þessi atriði,
en eru ekki sömu rök notuð til dæmis gagn auknu
fijálsræði í landbúnaði. Ég bara spyr?
Samtíð - framtíð
En aftur að samtímanum og síðan að framtíð-
inni.
Sumir sem líta á hagtölur liðinna ára og spár um
þróunina næstu ár fyllast yfirþyrmandi svartsýni.
Hagvoxtur hefur verið hægari hér á landi síðan
1988 en að meðaltali í aðildarríkjum OECD. Er-
lendar skuldir eru með því hæsta sem þekkist. At-
vinnuleysi fer vaxandi og samsvarar nú allri ný-
Iiðun á atvinnumarkaði síðastliðin fimm ár. Ár-
angur fískveiðistjómunar lætur á sér standa þótt
gott klak þorskseiða geri örlitla von um vatnaskil.
Framtíðarsýn þessara manna er um atgervis-
flótta sem bæði bendir og leiðir til þess að hér búi
þjóð sem farið hafi halloka í samkeppni þjóðanna.
Hún er um atvinnulíf sem stendur ekki undir þeim
væntingum um lífskjör sem þjóðin hefur. Hún er
um sívaxandi fátækt og rýmandi lífskjör.
Þetta er ekki framtíðarsýn mín. Þetta má ekki
verða framtíðarsýn okkar, hvorki framtíðarsýn
stjómmálamanna né annarra forystumanna þjóð-
arinnar. Þetta má ekki verða framtíðarsýn almenn-
ings. Hugsanir af þessu tagi hafa þann ógnvekj-
andi eiginleika að geta nánast ræst af sjálfu sér því
þær drepa baráttuhug og sjálfsbjargarviðleitni í
dróma. Þess vegna verðum við að horfa bjartsýn
fram á veginn. Þess vegna verðum við að virkja
eðlislægt fmmkvæði og dugnað þjóðarinnar til ár-
angursríkra verka. Þess vegna verðum við að nýta
öll tækifæri til framfarasóknar. En nú verðum við
að vanda okkur. Við verðum nú að komast frá
handafli til hugvits, eins og einn af okkar ágætu
hugsuðum orðar það.
Alþjóðaviðskiptakerfið
Um þessar mundir em að verða miklar breyt-
ingar á alþjóðaviðskiptakerfinu. Bandaríkin, Kan-
ada og Mexíkó hafa samið um fríverslun sín á
milli. Evrópska efnahagssvæðið verður að vem-
leika um næstkomandi áramót og þar með verður
Vestur-Evrópa að Sviss undanskildu að einu
markaðssvæði. Og svo virðist sem takast muni á
næstu dögum að ljúka metnaðarfyllstu samninga-
lotu GATT til þessa.
Þótt auknu frelsi í alþjóðaviðskiptum fylgi auk-
in samkeppni sem kemur niður á hagsmunum ein-
stakra atvinnugreina í einstökum ríkjum ber að
fagna þessari þróun. Reynsla millistríðsáranna
sýnir svo ekki verður um villst að einangmnar-
stefna og vemdaraðgerðir til að standa á móti
samkeppni, viðskiptastríð í orð þess fyllstu merk-
ingu, geta haft hrikalegar afleiðingar. Sömuleiðis
sýnir reynsla eftirstríðsáranna að aukin milliríkja-
verslun sem stuðlar að sérhæfingu þjóðanna leiðir
til efnahagsframfara og stórbættra lífskjara þeirra.
Við gildistöku EES-samningsins og á næstu ár-
um fá íslendingar beinan ávinning með lækkun
tolla af ýmsum útfluttum sjávarafurðum. Þeir fjár-
munir koma þjóðinni vissulega vel á þessum
þrengingatímum. En EES-samningurinn og
GATT- samningurinn færa þó þjóðinni annað
mikilvægara: Aukin tækifæri og viðskiptareglur
sem jafna stöðu smárrar þjóðar og þeirra stæiri.
Með EES-samningnum fáum við fullan aðgang
að sameiginlegum evrópskum markaði. Við fáum
vegabréfið og landakortið í hendumar með upp-
lýsingum um uinferðarreglumar en hvorki bensín
á bílinn né einkabílstjóra. Þar reynir á dugnað og
hæfni okkar sjálfra.
Á sama tíma og alþjóðaviðskiptakerfið þróast í
átt til síaukins frelsis em að verða grundvallar-
breytingar í iðnríkjunum. Þau em þegar orðin að
vemlegu leyti að þjónusturíkjum og þeir fram-
sýnu hafa um nokkurt skeið rætt um þekkingar-
ríki, þar sem handaflið víkur fyrir hugvitinu. Þjóð-
ir á þeirri þróunarbraut sem nýta sér þau tækifæri
sem hún gefur verða ofan á. Þær munu búa við
betri lífskjör en hinar sem ríghalda í foma búskap-
arhætti og neita að horfast í augu við breyttan
heim og breytta tíma.
*
Staða Islands
Og hvemig tryggjum við að ísland verði meðal
þeirra þjóða sem búa við einna best lífskjör og að
landið verði áfram eftirsóknarvert fyrir ungt og
hæfileikaríkt fólk? Hvert á að vera hlutverk ríkis-
valdsins?
í fyrsta lagi þarf að búa atvinnulífinu góð al-
menn skilyrði sem em í líkingu við það sem gerist
meðal samkeppnisþjóðanna. Að þessu hafa
stjómvöld unnið með markvissum hætti á allra
síðustu ámm. Ég nefni þar veigamiklar breytingar
á skattlagningu fyrirtækja og ýmsar breytingar á
fjármagnsmarkaði og í gjaldeyrismálum.
Skattaumhverfi atvinnurekstrar á íslandi hefur
verið samræmt skattalegum aðstæðum atvinnu-
veganna í nágrannalöndum, Ijármagnsflutningur
milli landa hefur verið gefinn fijáls, fijálsræði um
leið aukið í gjaldeyrismálum, raungengi gert hag-
stæðara fyrir útflutnings- og samkeppnisgreinar
en síðastliðin 40 ár og við búum við mjög lágt
verðbólgustig.
I öðm lagi verða stjómvöld og aðrir að gera sér
grein fyrir í hverju styrkur okkar liggur og beina
síðan kröftum þjóðfélagsins að því að nýta þann
styrkleika í samkeppni þjóðanna. Jafnsmá þjóð og
íslendingar hefur ekki tök á að reyna að skara
fram úr á mörgum sviðum. Því þarf að nást sam-
staða um það meðal þjóðarinnar á hvaða svið við
ætlum að leggja áherslu. Hér skal nefnt eitt dæmi.
Vegna nálægðar við gjöful fiskimið hefur þjóðin
stundað sjósókn frá upphafi. Þjóðin er fyrst og
fremst sjávarútvegsþjóð, matvælaframleiðslu-
þjóð. Innan sjávarútvegs og í ýmsum stuðnings-
greinum hans hefur byggst upp óhemjumikil
þekking á flestu tengdu þessari atvinnugrein. Fyr-
ir margar iðngreinar er sjávarútvegur hinn öflugi
og kröfuharði heimamarkaður sem á að gefa þeim
færi á að þróa og prófa vöru á heimaslóð áður en
reynt er að flytja út. Vörur sem upphaflega eru
þróaðar fyrir sjávarútveg nná síðan hugsanlega
nýta í öðrum matvælagreinum eins og dæmin
sanna og þannig finna nýja markaði fyrir íslensk-
ar vörur og hugvit. Svipað gildir um markaðs-
þekkingu, fiskveiðistjómun og aðra stjómun inn-
an sjávarútvegs.
I kjölfar aukins frelsis í innflutningsmálum fyr-
ir röskum aldarfjórðungi þróaðist hér öflug inn-
flutningsverslun. Við verðum nú eins og bent hef-
ur verið á að hefja sams konar sókn í útflutnings-
málum. Islenskur sjávarútvegur hefur í áratugi
þróað öflugt útflutningskerfi. Þá reynslu og þekk-
ingu þurfum við að yfirfæra til annarra atvinnu-
greina nú þegar auðugast, en jafnframt kröfuharð-
asti markaður heims er að opnast fyrir okkur.
Nýsköpun
í þriðja lagi verðum við að leggja áherslu á
rannsóknir og þróun og styðja við bakið á nýsköp-
un. Og við verðum að gera það með allt öðmm
hætti en hingað til því stuðningurinn verður að
vera markvissari. Þegarer umtalsverðum opinber-
um Ijármunum veitt til þessara málaflokka. Hins
vegar nýtast þessir fjármunir ekki sem skyldi,
verkefnaval skarast, uppbygging verður oft marg-
föld auk þess sem fjármunir renna oft til verkefna
sem vandséð er að skila þjóðinni nokkm.
Með yfiriýsingu ríkisstjómarinnar í vísindamál-
um sem samþykkt var í september síðastliðnum
var stigið mikilvægt skref til að efla vísindastarf-
semi í landinu og tengja hana stefnu í efnahags-
og menningarmálum. Um leið og auknum fjár-
munum verður veitt til starfseminnar verða meiri
kröfur gerðar um vinnubrögð og árangur. Áhersla
verður lögð á rannsókna- og þróunarstarf sem lík-
legast þykir að íslendingar geti sinnt sérstaklega
vel. Þá segir einnig í yfirlýsingunni að mikilvægt
sé að niðurstöður rannsókna verði nýttar atvinnu-
lífi til hagsbóta og til aukins skilnings á íslenskri
menningu og þjóðfélagi í heimi hraðfara breyt-
inga.
Taka verður á nýsköpun með svipuðum hætti
og móta nýsköpunarstefnu sem er til þess fallin að
nýsköpun skili betri heildarárangri en hingað til. I
september kynnti ég skýrslu nefndar um stuðning
stjómvalda við nýsköpun í atvinnulífi. í henni
kemur fram að stjómvöld verja umtalsverðum
fjármunum til nýsköpunar og þróunar í atvinnu-
lífi, eða um 2,5 til 3 milljörðum króna á ári. Jafn-
framt er bent á að þetta opinbera stuðningskerfi sé
of dreift, samræmingu skorti, og að eftirlit og mat
á árangri og loks að áhrif og ábyrgð atvinnulífsins
þyrftu að vera meiri. Bent er á að nýsköpun sé ár-
angurríkust þegar hún eigi sér stað í fyrirtækjum,
en að nýsköpun sé háð margvíslegu samspili
tækniþekkingar og markaðar, framleiðenda og
notenda, fyrirtækja og stofnana. Bent er á að með
opinberum aðgerðum sé hægt að styðja og örva
nýsköpun á margan hátt, til dæmis með hagstæð-
um, almennum efnahagsskilyrðum, en ekki síður
með margvíslegum almennum stuðningsaðgerð-
um, svo sem á sviði þjálfunar, þekkingaröflunar,
ráðgjafar, samstarfs fyrirtækja, upplýsingamiðl-
unar, útflutnings, rannsókna, vöruþróunar og
stofnunar fyrirtækja. Aðgerðir af þessu tagi eru
ekki hvað síst mikilvægar hér á landi vegna
smæðar fyrirtækja. Því er brýnt að það fé sem veitt
ertil þessa málaflokks af opinberum aðilum nýtist
sem skyldi.
Nú er unnið að undirbúningi aðgerða á grund-
velli nýsköpunarskýrslunnar og vonast ég til að
geta kynnt þær í ríkisstjóm og opinberlega innan
tíðar.
í fjórða og síðast lagi nefni ég menntakerfið. Á
vegum menntamálaráðuneytisins er verið að
leggja síðustu hönd á nýja skólastefnu fyrir grunn-
og framhaldsskóla. Þar eru ráðandi sömu megin-
hugmyndir og varðandi stefnu okkar varðandi vís-
indi og nýsköpun. Áhersla er lögð á það að nýta
tíma og fjármagn betur með aukinni skilvirkni
skólakerfisins, með gæðaeftirliti og gæðamati
samfara aukinni valddreifingu og með bættri
tækni- og starfsmenntun framhaldsskóla með
beinum áhrifum atvinnulífsins. Ég trúi því að með
þessum nýju áherslum verði okkar æskufólki bet-
ur búið undir þá alþjóðlegu samkeppni sem fram-
undan er og þá nýsköpun og þróun sem nauðsyn-
leg er á öllum sviðum.
Hlutverk ríkisstjórnar
Svo ég dragi þetta saman þá á hlutverk ríkis-
stjómar ekki að vera að hafa afskipti af málefnum
einstakra atvinnufyrirtækja. Hlutverk ríkisvalds-
ins á ekki að vera að dulbúa starfsumhverfi at-
vinnufyrirtækja með greiðslum frá skattgreiðend-
um þannig að atvinnufyrirtæki þurfi ekki að laga
sig að efnahagsumhverfinu á hverjum tíma. Hlut-
verk ríkisvaldsins er hins vegar að setja almennar
leikreglur. Reyna með þeim hætti að hafa áhrif á
starfsumhverfi fyrirtækjanna til að bæta það eins
og aðstæður leyfa hverju sinni og gera stjómend-
ur í atvinnulífinu ábyrga fyrir gerðum sínum.
Þetta hefur ríkisstjómin gert. Með slíkum aðgerð-
um hefur hún getað bætt starfsumhverfi í atvinnu-
lífi landsmanna og styrkt þannig með varanlegum
hætti starfsgrundvöll íslenskra atvinnuvega, en þó
þannig að það taki mið af raunverulegum aðstæð-
um þannig að stjómendur í atvinnulífi verði eins
og aðrir landsmenn að bregðast við efnahagsum-
hverfmu eins og það raunverulega er.
En ríkisvaldið getur auk þess stuðlað að at-
vinnuþróun með ýmsum aðferðum eins og hér
hefur verið lýst. Með aukinni áherslu á rannsókn-
ir og þróun og nýsköpun í atvinnulífinu með
markvissum stuðningi opinberra aðila. Með kröf-
um um aukna skilvirkni og gæði á öllum sviðum
þjóðfélagsins, bæði í atvinnulífinu og hjá hinu op-
inbera.
Mín framtíðarsýn
Mín framtíðarsýn er um þjóð sem lifir í sátt við
umhverfi sitt og nýtir til fullnustu kosti þess og þá
þekkingu sem hefur safnast meðal þjóðarinnar í
aldanna rás. Hún er um þjóð sem lærir að ná má
ótrúlegum árangri með því að leggja áherslu á það
sem hún kann best í stað þess að telja sér sífellt trú
um að lausn á efnahagsþrengingum felist í því að
þróa nýjar atvinnugreinar frá grunni. Hún er um
þjóð sem lærir að keppikeflið er ekki magn heldur
gæði, sérstaða og verðmætasköpun. Hún er um
þjóð sem lærir á ný að meta hin fomu gildi um
nægjusemi, ráðdeild og aga og nýtir þau sér til
framdráttar.
Eins og þið heyrið er ég fullur bjartsýni þrátt
fyrir tímabundnar þrengingar. Þær eiga að stappa
í okkur stáli, við eigum að nýta efnahagskreppuna
sem tækifæri til að gera betur á öllum sviðum, fara
betur með og þar með að leggja gmnn að öflugri
framfarasókn í íslensku atvinnulífi. Urn það skul-
um við sameinast.“
Millifyrirsagnir: Alþýðublaðið