Alþýðublaðið - 26.01.1994, Qupperneq 5

Miðvikudagur 26. janúar 1994
SJAVARUTVEGSMAL
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
PALLBORÐIÐ: Pétur Bjarnason skrilar
Sjávarútvegsstefna
Alþvðuflokksins
PÉTUR BJARNASON:
„Það er eftirtektarvert í ailri umræðu um
fískifræði sem fræðigreinar og fiskifræðinga
skuli lítið hafa verið vakin athygli á því sam-
hengi sem er á milli þess að Islendingar tóku
meira tillit til fískifræðilegra ráðlegginga og
þess að stofnar hér við land hrundu ekki
jafn skyndilega og annars staðar í Norður
Atlantshafi. Það er líka eftirtektarvert að
því er lítið haldið á lofti að tekist hefur með
fískifræðilegum aðferðum að byggja upp
stofn sumargotssfldarinnar, sem á tímabili
var svo lítill að hann var talinn í útrýming-
arhættu. Það er einnig eftirtektarvert að lít-
ið er minnst á hvernig tókst með nánast al-
gerri friðun að ná þorskstofninum í Barents-
hafí svo upp eftir algjört hrun að hann er nú
ein bjartasta von íslenskra sjómanna sem
uppskera nú í Smugunni með vafasömum
siðferðilegum rétti það sem Norðmenn og
Rússar sáðu með ærinni fórn á síðustu ár-
um.
Það má telja furðulegt að þrátt fyrir þessar
staðreyndir virðast ólíklegustu menn telja
sig þess umkomna að setjast í dómarasætið,
horfa fram hjá allri reynslu og alvöru þekk-
ingu, og kveða upp harðorða dóma um störf
og skoðanir fískifræðinga. Öll sú umræða er
mörgum einstaklingum til vansa og vekur
upp spurningar um hvar við erum stödd
sem menningarþjóð.“
Sjávarútvegur á íslandi
er ekki fyrst og fremst
tómstundagaman eða um-
hverfismál. Sjávarútvegur
er atvinna fjölda fólks og
Islendingar þurfa um
ókomna tíð beint og óbeint
að lifa á honum. Umræða á
síðum Alþýðublaðsins og
innan Alþýðuflokksins
gefur tilefni til að minna á
þetta. Jafnframt er ástæða
til að vekja athygli á að
umræðan um sjávarút-
vegsstefnu þarf að miðast
við þrennt:
í fyrsta lagi þarf að um-
gangast auðlindir miðanna
við ísland með varúð. I
öðm lagi þarf að búa fyrir-
tækjum í greininni jafn
stöðugt efnahagsumhverfi
og hægt er. í þriðja lagi má
fiskveiðistefnan ekki mis-
bjóða réttlætiskennd fólks
og um hana þarf að nást
sem víðtækust sátt.
Þetta þýðir að við nýt-
ingu auðlindarinnar þarf
þekking að hafa meira
vægi en óskhyggja, stjóm-
unarkerfið þarf að ákveða
til langs tíma og sanngjöm
greiðsla þarf að koma fyrir
nýtingarrétt auðlindarinn-
ar.
Þekking í stað
hindurvitna
Þekking er undirstaða
skynsamlegra ákvarðanna
varðandi nýtingu fiski-
miða við Island. Þess
vegna rekum við Hafrann-
sóknastofnun og þess
vegna tökum við þátt í al-
þjóðlegu starfi vísinda-
manna á þessu sviði. Haf-
rannsóknastofnunin hefur
getið sér gott orð á alþjóð-
legum vettvangi og þar
vinna sérfræðingar sem
hafa ráðið okkur heilt. Það
er ekki þeim að kenna að
sumir okkar helstu nytja-
stofna standa nú illa. Nær
væri að líta til þess að bol-
fiskstofnar í Norður Atl-
antshafi hafa nánast allir
hmnið á einn eða annan
hátt í kjölfar aukins veiði-
álags og bættrar veiði-
tækni. íslendingar góðu
heilli tóku heldur meira
mark á fiskifræðilegum
ráðleggingum en aðrar
þjóðir við Atlantshafið og
því kom hmn stofnanna
ekki jafn snöggt hér og
annars staðar. Engu að síð-
ur veiddu Islendingar langt
umfram ráðleggingar
fiskifræðinga og umfram
afrakstursgetu stofnanna
og því fór sem fór.
Það er eftirtektarvert í
allri umræðu um fiskifræði
sem fræðigrein og fiski-
fræðinga hversu lítið hefur
verið vakin athygli á því
samhengi sem er á milli
þess að íslendingar tóku
meira tillit til fiskifræði-
legra ráðlegginga og þess
að stofnar hér við land
hmndu ekki jafn skyndi-
lega og annars staðar í
Norður Atlantshafi. Það er
líka eftirtektarvert að því
er lítið haldið á lofti að tek-
ist hefur með fiskifræði-
legum aðferðum að byggja
upp stofn sumargotssíldar-
innar, sem á tímabili var
svo lítill að hann var talinn
í útrýmingarhættu. Það er
einnig eftirtektarvert að lít-
ið er minnst á hvemig tókst
með nánast algerri friðun
að ná þorskstofninum í
Barentshafi svo upp eftir
algjört hmn, að hann er nú
ein bjartasta von íslenskra
sjómanna sem uppskera nú
í Smugunni með vafasöm-
um siðferðilegum rétti það
sem Norðmenn og Rússar
sáðu með ærinni fóm á
síðustu ámm.
Það má telja furðulegt
að þrátt fyrir þessar stað-
reyndir virðast ólíklegustu
menn telja sig þess um-
komna að setjast í dómara-
sætið, horfa fram hjá allri
reynslu og alvöm þekk-
ingu, og kveða upp harð-
orða dóma um störf og
skoðanir fiskifræðinga. Öll
sú umræða er mörgum ein-
staklingum til vansa og
vekur upp spumingar um
hvar við emm stödd sem
menningarþjóð.
Stjórnun
flskveiða
Sé það viðurkennt að
takmarka þurfi fiskveiðar
- og á því er sem betur fer
almennur en ekki undan-
tekningalaus skilningur -
þá þarf að velja hvemig
það á að gera. Islendingar
hafa reynslu af ýmsum
tegundum fiskveiðistjóm-
unar. Sömuleiðis hafa aðr-
ar þjóðir reynslu sem vert
er að skoða. Markmið fisk-
veiðistjómunar em í stuttu
máli þau að tryggja að auð-
lindin sé nýtt á sem skyn-
samlegastan hátt þannig að
afrakstur hennar sé eins
mikill og hægt er. A þann
hátt tryggjum við best lífs-
kjör í þessu landi.
Fræðimenn og aðrir sem
hafa athugað þessi mál em
almennt sammála um að
aflamarkskerfi í þeim dúr
sem við þekkjum það hér
sé raunhæfasta aðferðin til
að ná markmiðum fisk-
veiðistjómunar. Afla-
markskerfi er ekki galla-
laust og leitast verður við
að lagfæra þá galla sem á
því em. Það eru ekki fram-
bærileg rök að hafna afla-
markskerfi vegna þeirra
galla sem á því finnast ef
ekki er hægt að benda á
neitt annað. Nær væri að
snúa sér að því að lagfæra
gallana.
En hverjir em gallar nú-
verandi aflamaikskerfis?
Þráfaldlega er bent á að
það samræmist ekki neinni
réttlætistilfinningu fólks
að þeir sem ríkið úthlutar
verðmætum án greiðslu
geti selt eða leigt þau verð-
mæti að vild án þess að
raunverulegur eigandi
verðmætanna, fólkið í
landinu, njóti þeirra með
beinum hætti. Hvað sem
mönnum finnst um rétt-
mæti þessarar fullyrðingar
held ég að öllum ætti að
vera orðið ljóst að stuðn-
ingur við aflamarkskerfið í
lítt breyttri mynd helst ekki
nema rétthafar veiðiréttar
greiði fyrir rétt sinn. Að
viðurkenna ekki þá stað-
reynd er að berja hausnum
við steininn og hefur sú af-
staða þegar unnið mál-
staðnum mikið tjón. Hitt er
jafn augljóst að sjávarút-
vegur mun ekki greiða
neitt fyrir veiðiheimildir
fyrr en betur horfir með af-
komu í greininni.
Annar galli núverandi
aflamarkskerfis eru varð-
andi viðskipti með afla-
heimildir, sérstaklega þeg-
ar kvóti innan árs gengur
kaupum og sölum. Þátt-
taka sjómanna í þeim við-
skiptum er helsta deilumál
sjómanna og útgerðar-
manna og er ekki séð fyrir
endann á þeim deilum. Ég
hygg að sjómenn eigi yfir-
gnæfandi stuðning lands-
manna í því að ekki á að
líða að þeir séu þvingaðir
til að taka þátt í kvótakaup-
um. Sjálfsagt er að koma í
veg fyrir slíka mismunun
með lögum ef með þarf.
Hins vegar er það engum
til góðs og síst sjómönn-
um, ef til lengri tíma er lit-
ið, að afnema öll viðskipti
með kvóta. Á þann hátt
frysta menn núverandi
fiskveiðimunstur og sá
hagnaður, sem gæti mynd-
ast vegna hagræðingar,
hverfur í óþarfa sóun.
Þriðji annmarki núver-
andi aflamarkskerfis, sem
nefndur er, tengist því að
kerfið hvetji menn til þess
að fleygja verðminnsta afl-
anum til þess að hann
dragi ekki meðalverð afl-
ans niður, þegar veiði-
heimildir eru ekki nægar.
Að mínu mati er þetta
veigamestu efnisleg rök
gegn kvótanum sem kom-
ið hafa fram. Brýnt er að
beita öllum ráðum til þess
að koma í veg fyrir þetta.
Ekki má þó horfa fram hjá
því að afla er einnig fleygt
þótt veitt sé undir annarri
fiskveiðistjóm. Jafnframt
ber að hafa í huga að þær
athuganir sem gerðar hafa
verið benda til þess að
sögusagnir um magn þess
afla sem fleygt er séu mjög
orðum auknar.
Önnur gagnrýni á kvóta-
kerfið er að mínu mati ekki
málefnaleg heldur bundið
þeirri staðreynd að tak-
marka þarf aðgang að mið-
unum. Um leið og ákveðið
er að binda aðgang að mið-
unum við veiðileyfi skap-
ast ýmis vandamál. Öll
þau vandamál verða tilefni
árása á kvótakerfið þótt
þau skapist óháð því hvaða
stjómunarkerfi er notað.
Veiðar
smábáta
Sérkennilegasti kafli
umræðunnar um fiskveiði-
stjómunina er um veiðar
smábáta. Ætla mætti ef
umræðan er tekin hátíð-
lega að fiskgengd á miðum
og verð á afurðum fari eft-
ir því hvort veitt er undir
aflamarkskerfi eða sóknar-
marki. Auðvitað er því
ekki svo varið. Trillukarli
sem veiðir 50 tonn gengur
jafn vel að fá þann afla
hvort sem hann notar til
þess úthlutað aflamark eða
úthlutaða sóknardaga.
Andstaða trillukarla, sem
af fiskveiðum hafa lifi-
brauð, við aflakvóta er til-
kominn vegna þess að þeir
óttast að veiðiheimildir
verði frekar skertar ef þær
em bundnar aflakvóta en
sóknarmarki. Svo einfalt
er það. Að öðra leiti er það
miklu betra fyrir atvinnu
trillukarla að geta gengið
að vísum aflaheimildum í
formi afiakvóta heldur en
sóknarmarks. Þessi ótti er
auðvitað ekki ástæðulaus.
Þess vegna lagði tvíhöfða-
nefnd til að kvóti þessa út-
gerðarflokks yrði aukin
veralega frá því sem nú-
verandi lög gera ráð fyrir
og jafnframt að binda þær
heimildir þannig að ekki
mætti selja þær út fyrir út-
gerðarflokkinn.
Hitt finnst mér að áhrifa- __
menn sem um sjávarút-
vegsmál fjalla og eru tals-
menn lítt heftra veiða smá-
báta þurfi að gera betri
grein fyrir sínum skoðun-
um. Af hverju eiga sjó-
menn og útgerðarmenn
sem gera út smábáta ekki
að taka þátt í nauðsynleg-
um aflasamdrætti, þegar
draga þarf afla saman um
allt að helmingi eins og
reyndin er með þorsk-
stofninn? Mér finnst að
minnsta kosti að sjómenn
sem stunda veiðar á öðram
skipum en smábátum eigi
rétt á skýringum tals-
manna lítt heftra veiða
smábáta af hverju veiði-
og atvinnuréttindi trillu-
karla séu svona miklu heil-
agri en annarra sjómanna.
Án viðhlítandi skýringar
þykir mér sú skoðun órétt-
lát ef ekki hreinlega sið-
laus.
Lokaorð —-
Stjómun fiskveiða er
ekki einfalt mál. Markmið-
in eru að skapa aðstæður
sem gefa af sér hámarksaf-
rakstur til langs tíma án
þess að réttlætiskennd og
siðferðisvitund alls þorra
fólks sé misboðið. Hlut-
verk Alþýðuflokksins í
þróun hugmyndafræði í
þjóðfélaginu hefur lengst
af verið að marka stefnuna
til langs tíma og varða veg- "
inn. Flokkurinn hefur oftar
en ekki verið fyrstur til að
boða stefnu, sem síðan nær
almannahylli. Flokkurinn
má ekki bregðast þessu
hlutverki sínu þegar fjallað
er um sjávarútvegsstefn-
una. Hugmyndir tvíhöfða-
nefndar þjónuðu að mörgu
leiti þessum markmiðum
og flest sem lagt hefur ver-
ið til og víkur veralega frá
þeim hugmyndum hefur
ekki verið til bóta. Menn
þurfa að sjá í gegnum
moldviðri óskhyggju,
heimtufrekju og fáfræði og
marka stefnu til langs tíma.
Breytum því um stíl á um-
ræðunni.
Höfundurer
sjávarútvegsfræðingur
og framkvæmdastjóri Félags
rækju- og hörpudiskframleiðenda.