Alþýðublaðið - 28.04.1994, Blaðsíða 5

UMFJÖLLUN

eru
fyrir því að við myndum ná betri
samningi en Noregur við Evrópu-
sambandið. Við erum miklu verri
við að fást í samningum en Norð-
menn. Ekki vegna þess að við sé-
uni sérstaklega duglegir heldur er
«
Fimmtudagur 28. apríl 1994
Klofningur í stjórn-
málum
Stærsti stjómmálaflokkur á
Islandi, Sjálfstæðisflokkur-
inn, hefur verið þverklofmn í
afstöðu sinni til Evrópusam-
bandsins. Jafnaðarmanna-
flokkinn, sem hefur verið
vinsamlegri í garð Evrópu en
aðrir stjórnmálaflokkar á ís-
landi, hefur einnig vantað
þann pólitíska ki-aft sem þari'
til að geta þvingað fram hug-
myndina um aðild að sam-
bandinu. A meðan hinn
íhaldssami Sjálfstæðisflokkur
er með 26 af 63 fulltrúum á
Alþingi, hafa jafnaðarmenn,
sem em samheijar þeirra í
ríkisstjóm, einungis 10 sæti á
Alþingi.
En nú hefur aðalmaður
jafnaðarmannaflokksins og
formaður hans, það er að
segja utanríkisráðherrann,
tekið ákvörðun. Það er
greinilegt að hann ætlar sér
að koma rækilega til skila
niðurstöðu sjávarútvegs-
samnings Norðmanna við
Evrópusambandið og þeim
kostum sem sá samningur
hefur í för með sér.
/
Iengum
vafa um
samning
Noregs
Jón Baldvin tjáir sig af
miklu meira öryggi og festu
en Jan Henry T. Olsen um
hversu góðum sjávarútvegs-
samningi Norðmenn hafa
náð. Og menn geta spurt sig
að því hvort hann sé ekki
mikJu betri en Jan Henry til
þess að markaðssetja samn-
ing Norðmanna í Noregi! Á
íslandi er ekki nokkur vafi á
að utanríkisráðherrann er lit-
ríkasti stjómmálamaður
landsins. Hann nýtur þess að
vera úti á meðal fólks, talar
mikið og er oft óspar á stór
orð. Hann getur bæði sýnt
mikla innlifun samhliða því
að vera mjög skemmtilegur.
Enginn í norsku ríkisstjórn-
inni er jafn gamansamur og
hann getur verið eða hefur
jafn mikla hæfileika til að
koma á óvart, en segja má þó
að stundum væri betra fyrir
Jón Baldvin að vera ekki jafn
ákveðinn í ummælum sínum
og hann stundum er.
Kom norskum
samningamönnum
úr jafnvægi
Honum tókst ömgglega að
koma norskum samninga-
mönnum úr jafnvægi er hann
ræddi við þá um veiðamar í
Smugunni. Utanríkisráðherr-
ann stýrði íslensku sendi-
nefndinni, hann hafði jafnan
orð fyrir henni og er aðal-
maðurinn á bakvið þá hörðu
línu, sem Island hefur valið í
þeim samningnum.
Nú beinir hann hinni
geysimiklu orku sinni að því
að kynda undir umræðum um
aðild að Evrópusambandinu,
sem hefur verið nánast bann-
orð að tala um í íslenskum
stjórnmálum. Jón Baldvin
getur ekki fallist á að þetta
verði ekki rætt. Og hann gef-
ur greinargóðar skýringar á
því hvers vegna umræður um
aðild að Evrópusambandinu
hafi ekki átt sér stað hingað
til.
Akvörðun
um aðild
er pólitísk
- Ástæðan fyrir því að við
sóttum ekki um aðild að Evr-
ópusambandinu samhliða
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi
var að samningurinn um EES
þótti nægilega góður að því
er viðskipti varðar. Island
hefur fengið nærri 100%
markaðsaðgang (eða til að
vera nákvæmur 96%). Aðild
ísland að Evrópusambandinu
er fyrst og fremst spuming
um pólitísk áhrif annars veg-
ar og hins vegar um mögu-
leikann á að halda fullveld-
inu.
- ísland var til skamms
tíma nýlenda. Og meðal
þjóðarinnar lifir enn minn-
ingin um sjálfstæðisbaráttuna
sem við unnum fyrir aðeins
50 ámm síðan. Að deila full-
veldinu með öðmm innan
stærra ríkjasambands er
framandi hugmynd í huga
flestra Islendinga.
- Þar að auki höfum við
verið þeirrar skoðunar að
sameiginleg fiskveiðistefna
Evrópusambandsins væri al-
gerlega ósamrýmanleg okkar
eigin þjóðarhagsmunum að
því er varðar sjávarútveg,
segir Jón Baldvin.
Vildu sjá hverju
Noregur næði fram
í samningum
Hans eigin skoðun hefur
verið sú að Islendingar væm
tilneyddir að bíða með um-
sókn um aðild. Stjórnvöld
þyrftu fyrst að leggja ná-
kvæmt mat á þá samnings-
niðurstöðu sem hin Norður-
löndin og sérstaklega Noreg-
ur myndu ná frain.
- Eg er þeirrar skoðunar að
við myndum ná ennþá betri
niðurstöðu en Noregur meðal
annars vegna þess að sjávar-
útvegur er svo miklu mikil-
vægari okkur. Sjávarútvegur
vegur uni 20% í landsfram-
leiðslu Islands og um 75% til
80% af vömútflutningi Is-
lands em sjávarafurðir.
- Samsvarandi tölur fyrir
Noreg 2% og 6%. Vægi sjáv-
arútvegs í Noregi er smá-
vægilegt, ekki minnst vegna
þess að Noregur er fyrst og
fremst olfu- og gasframleið-
andi.
Jón Baldvin segir að ef
niðurstaða norska sjávarút-
vegssamningsins væri yfir-
færð á íslenskar aðstæður
fæli það fsér, að ef Island
gerðist aðili á sömu forsend-
um myndi landið fá 100%
yfirráð yfir fiskveiðum og
kvótaákvörðunum í eigin
landhelgi. Enginn erlendur
fiskveiðifloti sé í dag innan
200 mílna markanna (fyrir
utan Færeyinga ffændur okk-
ar) og að ekki sé heldur um
að ræða virka tvíhliða samn-
inga um gagnkvæm fisk-
veiðiréttindi við önnur ríki,
nema vegna EES.
- En það em einnig aðrar
ástæður fyrir því að við
myndum ná betri samningi
en Noregur við Evrópusam-
bandið. Við emm miklu verri
við að fást í samningum en
Norðmenn. Ekki vegna þess
að við séum sérstaklega dug-
legir heldur er þetta okkar
daglega brauð. Það er daglegt
brauð fyrir íslenska stjóm-
málamenn að standa í samn-
ingum ífá klukkan 8 á
morgnana og til klukkan 12 á
kvöldin.
- Það er hefð fyrir því í ís-
lenskum stjómmálum að
þurfa að semja um alla skap-
aða hluti þar sem ísland hef-
ur aldrei haft meirihlutaríkis-
stjóm sem byggist á einum
stjómmálaflokki. Stjómmál á
íslandi byggjast því fyrst og
ffemst á samningnum. Og
þjóðaríþrótt okkar er skák
segir Jón Baldvin og er ábúð-
arfullur en sposkur á svip.
Okkur mun takast
enn betur
Hann lýsir undmn sinni á
því að Noregur skildi ná ’
samningi svona fljótt, sér-
staklega í ljósi eigin reynslu
af samskiptum við Evrópu-
sambandið. Og hann var ekki
minna hissa á því, hversu
góðri niðurstöðu Norðmenn
náðu í sjávarútvegsmálum.
- Ef við náum ffam ennþá
betri samningum en Norð-
menn við Evrópusambandið
er ljóst að aðild er ásættanleg
fyrir ísland. En við höfum
annan möguleika til skoðun-
ar: Fríverslunarsamning við
Bandaríkin og Kanada, á
svipuðum nótum og EES-
samningurinn er. Þessi
möguleiki er mjög áhuga-
verður ekki síst í ljósi þess að
mikið af andstöðu íslendinga
við Evrópusambandið bygg-
ist á því að í augum flestra Is-
lendinga virkar Evrópusam-
bandið ótrúlega leiðinlegt og
að það hafi enga hugmynda-
fræði eða ffamtíðarsýn.
- Allt sem talað er um í
Evrópusambandinu eru tollar
og kvótar á smjor og land-
búnaðarvörur. I Evrópusam-
bandinu virðist enginn leiða
hugann að hugmyndafræði-
legri umræðu og of mikil
hugsun og of mikil orka fer í
langvarandi umræður og
samninga, næturfúndi um
landbúnaðarvandamál og at-
riði sem lítilfjörleg mega telj-
ast.
*
Island á möguleika
á öðru en aðild
að Evrópu-
sambandinu
- Sá valkostur að standa
utan Evrópusambandsins en
byggja framtíðina í staðinn á
varanlegum EES-samningi
sem yrði styrktur með frí-
verslunarsamningi við ríki
vesturheims hefur marga
kosti í för með sér. Með
þessum hætti gætum við hafl
talsvert frjálsar hendur þann-
ig að við myndum komast
hjá því að vera bundnir
margskonar samningum sem
Evrópusambandið hefur gert
fram að þessu. Við þyrftum
þannig ekki að vera aðilar að
hugsanlegu viðskiptastríði
við til dæmis Bandaríkin og
Japan eða Austur-Asíu. Við
gætum einnig byggt upp við-
skiptasambönd við Asíuríki á
öðmm kjömm.
- Við myndum þar að auki
ekki verða nauðbeygðir til að
taka þátt í gersamlega mis-
heppnuðum tilraunum Evr-
ópusambandsins til að móta
sameiginlega utanríkisstefnu.
Eg á ekki von á því að þeim
takist betur til á þeim vett-
vangi á næstu ámm.
Verslun Islands
beinist að Evrópu
Jón Baldvin segir að þótt
honum sjálfum finnist Evr-
ópusambandið bæði leiðin-
legt og hugsjónafirrt þurfi
hann eigi að síður að byggja
stefnu sína á staðreyndum, en
þær em eftirfarandi: 80% af
utanríkisverslun Islands er
við lönd Evrópusambandsins.
Viðskipti við Bandaríkin
hafa minnkað frá því að vera
næstum þvf 40% og niður í
að vera 10% til 12% af utan-
ríkisversluninni.
Urvinnsla á sjávarafurðum
beinist í auknum mæli að
Evrópu. Þvf það em Evrópu-
menn sem borða fisk, Banda-
ríkjamenn borða hamborgara.
Af þessu leiðir að það er
orðið mikilvægara fyrir ís-
land að hafa góð samskipti
við Evrópu, ekki síst á við-
skiptasviðinu.
Utanríkisráðherrann er
þess fullviss að EES-samn-
ingurinn muni haldast þó Is-
land verði eitt eftir af EFTA-
ríkjunum, þótt það verði ein-
hverjum vandkvæðum bund-
ið að leysa vandamál að því
er varðar eftirlit og lausn
deilumála. En fyrst og fremst
er það markmið Jóns Bald-
vins að ná betri aðildarsamn-
ingi að Evrópusambandinu
en Noregur hefur fengið.
Evrópu-
sambandið
stundar mestar
sjóræningaveiðar
Þótt Jón Baldvin sé sam-
mála Jan Henry T. Olsen um
ágæti sjávarútvegssamnings
Noregs við Evrópusamband-
ið er þó eitt atriði sem hann
er mjög ósammála honum
um. Það varðar möguleika
Evrópusambandsins á að
hjálpa Noregi að koma í veg
fyrir „sjóræningjaveiðar" á
alþjóðahafsvæðum. Ef þessar
aðgerðir eiga að felast í því
að setja hafnbann á Islenska
togara sem fiska í Smugunni
vísar Jón Baldvin til upp-
ninareglna í EES-samningi
íslands. Allur afli í íslenskum
fiskiskipum á að hafa aðgang
að Evrópska markaðnum og
brot á þeim reglum mundu
verða tekin mjög alvarlega.
- Evrópusambandið stend-
ur sjálft fyrir verstu sjóræn-
ingjaveiðum í heimi, meðal
annars undan ströndum Kan-
ada. Á ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í fyrra um úthafs-
veiðar lagðist Evrópusam-
bandið gegn alþjóðlegum
reglum af því tagi sem ísland
myndi vilja sjá. Við viljum
að það eigi sér stað stýring á
úthafsveiðunum.
- Sjálfur er ég þeirrar
skoðunar að veiðamar í
Smugunni verði ekki til
frambúðar. Þegar okkur hef-
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
ur tekist að fá samþykktar al-
þjóðlegar reglur, verða út-
hafsveiðiþjóðir háðar samn-
ingum við strandríkin um
kvóta á fiskistofnum, sem
stýrt er af þeim. Eg hef hins
vegar sjálftir trú á því að ís-
land og Noregur gætu orðið
sammála um tvíhliðasamning
um Barentshafið, áður en al-
þjóðlegar reglur verða sam-
þykktar, segir Jón Baldvin.
Hingað til hefur þó viljann
vantað í Noregi.
ísland aðib að
Svalbarða-
samningnum
Jón Baldvin telur það al-
farið sök Norðmanna að ekki
hafi átt sér stað frekari samn-
ingaviðræður um Smugu-
vandamálið. Sem svar við
spumingu um hvort ísland
hafi ekki breytt stefnu sinni
hvað varðar stjómun fiski-
stofna svarar Jón Baldvin því
til að það verði meira að
marka það sem íslenskir full-
trúar segja og gera á ráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna
um úthafsveiðar, en það sem
nú á sér stað í Smugunni.
Islenski utanríkisráðherr-
ann spyrðir síðan saman
sjónarmið Islands varðandi
vemdarsvæðið við Svalbarða
og fiskveiðar Islands í Smug-
unni.
- Við getum ekki fallist á
þann algjöra yfirráðarétt sem
Norðmenn gera kröíú til
varðandi hafsvæðin í kring-
um Svalbarða og þar af leið-
andi viðurkennum við ekki
norskan einkarétt á 200 mílna
landhelgi í kringum eyjamar.
Mikilvæg ástæða fyrir þessu
sjónarmiði okkar er að Nor-
egur vill ekki semja við okk-
ur um Smuguna, segir Jón
Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra.
Skömmu íyrir páska ákvað
fslenska ríkisstjómin að land-
ið myndi gerast aðili að Sval-
barðasamningnum. Þessa
ákvörðun hljóta norsk stjóm-
völd að skilja sem greinilegt
merki þess að ísland ætli að
taka harðari afstöðu varðandi
þjóðréttarleg álitamál er snert
geta Svalbarðasvæðið. Sem
fullgildur aðili að Svalbarða-
samningnum mun Island taka
virkari þátt í þeirri umfjöllun
sem verður um vemdarsvæði
í kringum Svalbarða í fram-
tíðinni.
Hinn íslenski utanríkisráð-
herra lætur ekkert uppi um
hvemig íslensk stjómvöld
hyggjast haga málum til að
ná því markmiði sínu að öðl-
ast fiskveiðiréttindi í Barents-
hafi.
„Við getum ekki fallist á þann al-
gjöra yfirráðarétt sem Norðmenn
gera kröfu til varðandi hafsvæðin í
kringum Svalbarða og þar af leið-
andi viðurkennum við ekki norsk-
an einkarétt á 200 mílna landhelgi
í kringum eyjarnar. Mikilvæg
ástæða lyrir þessu sjónarmiði okk-
ar er að Noregur vlll ekki semja
við okkur um Smuguna.“
„Mikið af andstöðu Islendinga við
Evrópusambandið byggist á því
að í augum flestra íslendinga virk-
ar Evrópusambandið ótrúlega
leiðinlegt og að það hafi enga hug-
myndafræði eða framtíðarsýn.
Allt sem talað er um í Evrópusam-
bandinu eru tollar og kvótar á
smjör og landbúnaðarvörur. Of
mikil hugsun og of mikil orka fer í
langvarandi umræður og samn-
inga, næturfundi um landbúnað-
arvandamál og atriði sem lítilfjör-
leg mega teljast.“
Nú beinir hann hinni geysimiklu
orku sinni að því að kynda undir
umræðum um aðild að Evrópu-
sambandinu, sem hefur verið nán-
ast bannorð að tala um í íslensk-
um stjórnmálum. Jón Baldvin get-
ur ekki fallist á að þetta verði ekki
rætt. „Aðild Island að Evrópu-
sambaitdinu er fyrst og fremst
spurning um pólitísk áhrif annars
vegar og hins vegar um möguleik-
ann á að halda fullveldinu. Island
var til skamms tíma nýlenda. Og
meðal þjóðarinnar lifir enn minn-
ingin um sjálfstæðisbaráttuna sem
við unnum fyrir aðeins 50 árum
síðan. Að deila fullveldinu með
Öðrum innan stærra ríkjasam-
bands er framandi hugmynd í
huga flestra íslendinga.“