Alþýðublaðið - 19.05.1994, Blaðsíða 5

Alþýðublaðið - 19.05.1994, Blaðsíða 5
Fimmtudagur 19. maí 1994 TIÐINDI ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5 (a) Ársskýrsla OECD um íslensk efiiahagsmál 1994: Vilja afhema afskipti stjómvalda af búvöruframleiðslu „Á árinu 1993 gætti enn þeirrar efnahagslegu stöðnunar sem verið hefur í íslenskum þjóðar- búskap. Landsframleiðslan jókst um 1% sem var betri niðurstaða en gert hafði verið ráð fyr- ir. Þetta er mesti hagvöxtur síðan 1987 og vel yfir meðallagi. OECD-landa í Evrópu. Þessi ár- angur er þó ekki að öllu leyti byggður á varan- legum grunni. Þrátt fyrir spár um verulegan samdrátt jókst verðmæti sjávarafurða á föstu verði um 4%, þar sem aðlögun veiða vegna minnkandi þorskstofns var frestað fram til árs- ins 1994. Jafnframt sýndu íslenskir útvegs- menn mikla útsjónarsemi við að nýta tíma- bundið aðrar fisktegundir sem og göt í kvóta- kerfinu sem stendur til að loka. Þessu til viðbót- ar má nefna veiðar á fjarlægum miðum. Fisk- verkendur gátu einnig haldið uppi vinnslu með kaupum á fiski frá erlendum fiskiskipum. Lak- ari viðskiptakjör komu þó í veg fyrir að aukin framleiðsla í greininni leiddi til tekjuaukningar, en verðlag á sjávarafurðunt lækkaði um 14% á heimsmarkaði. Þrátt fyrir að atvinnuleysi hafi farið vaxandi á árinu varð það þó minna en ótt- ast hafði verið. Verðbólgan hélst í skefjum sem telst markvert sérstaklega í ljósi áhrifa gengis- fellingarinnar í júní á innflutningsverð, og hall- inn á viðskiptum við útlönd varð að engu. Samdráttur landsframleiðslu Ósennilegt er að þessi hagstæðu áhrif endur- taki sig á þessu ári. Þorskveiðikvótinn hefur verið skorinn niður um 20% á yfirstandandi fiskveiðiári og hlutfallslega stór hluti aflans var þegar kominn á land um áramótin. Litlar líkur eru á því að þorskkvótinn verði aukinn á næsta fiskveiðiári og því næsta víst að þorskaflinn dragist verulega saman á árinu. Þrátt fyrir lítils- háttar aukningu annars útflutnings eru því allar líkur á að útflutningsgreinamar stuðli ekki að hagvexti á árinu og að viðskiptajöfnuðurinn snúist yfir í lítilsháttar halla, nema til komi veruleg verðhækkun á fiski á heimsmarkaði. Tekjusamdráttur heldur aftur af eftirspum heimilanna og atvinna gæti dregist saman. Samið hefur verið um óbreytta launataxta og skattar á einstaklinga gera varla meira en að jafna út samdráttaráhrifín. Þá er stefnt að sam- drætti i útgjöldum hins opinbera. Spáð er áframhaldandi samdrætti í íjárfestingu atvinnu- veganna vegna hins daufa eftirspumaástands, þótt búast megi við jákvæðum áhrifum vegna lækkandi vaxta. Þegar á allt er litið er geit ráð fyrir að landsframleiðsla dragist saman um 1% og atvinnuleysi haldi áfram að aukast og verði að meðaltali um 6%. Verðbólgan á mælikvarða neysluvöruverðlags gæti hins vegar orðið lægri en opinberar spár benda til (2%) og jafnvel engin í árslok. Annmarkar á kvótakerfinu Langvarandi lægð í þjóðarbúskapnum er gjaldið sem íslendingar þurfa að greiða fyrir óhjákvæmilega eflingu þorskstofnsins vegna ofveiði um árabil. Nú er ekki lengur hægt að skjóta á frest nauðsynlegum samdrætti í þorsk- veiðum án þess að tefla í tvísýnu framtíð þorsk- stofnsins. Hætta á mengun sjávar virðist ekki vera mikil, en stjórnun fískveiða er lykilatriði hvað varðar mótun skynsamrar efnahagsstefnu til langs tíma. Ef takast á að ná fram hámarks- nýtingu á þessari endurnýjanlegu auðlind verða stjómvöld að fylgja ráðleggingum fískifræð- inga og miða veiðina við það sem þeir telja ör- uggt. Núverandi kvótakerfi í sjávarútvegi með framseljanlegum veiðiheimildum er prýðilegt og sanngjarnt fyrirkomulag til að ná fram hag- kværnni í greininni. Engu að síður eru enn ann- markar á kvótakerfinu sem nauðsynlegt er að sníða af sem fyrst. Sérstaklega má nefna að smábátar em enn utan við kvótakerfið, en stefnt er að því að frá og með september verði veiðar þeirra alfarið háðar kvóta. Þessi undanþága er ein af skýringunum á of mikilli fjárfestingu og vinnuafli í greininni. Þrátt l'yrir að færa megi rök fyrir því að taka þurfi tillit til hins slæma efnahagsástands við fækkun smábáta, er óhjá- kvæmilegt að auka hagkvæmnina í sjávarút- vegi óháð áhrifum þess á einstök byggðalög (ef grípa þarf til sérstakra aðgerða í byggðamálum til að vega á móti áhrifum hagræðingar í sjávar- útvegi eiga þær að vera beinar og gegnsæjar). Auðveldara væri fyrir stjómvöld að standast þrýsting frá aðilum í sjávarútvegi um gengis- fellingar ef arðsemi greinarinnar batnaði og fjárhagsstaða styrktist. Frumvarp um Þróunar- sjóð sjávarútvegsins (sem ætlað er að minnka framleiðslugetu og stuðla að úthafsveiðum), verðskuldar því stuðning, sérstaklega ef sjóður- inn verður fjármagnaður með auðlindaskatti. Slíkt gjald má réttlæta með því að benda á þá auðlindarentu sem gengur til kvótaeigenda og jafnframt er auðlindaskattur hagkvæm tekju- öflun fyrir ríkið. Umbætur í landbúnaði Landbúnaður er önnur frumatvinnugrein þar sem frekari umbóta er þörf. Þrátt fyrir að mikil- væg umbótaskref hafi verið stigin með samn- ingi ríkisins og Stéttarsambands bænda árið 1991, hefur stuðningur við íslenska bændur í formi verð- og framleiðslustjómunar verið með því mesta sem þekkist innan OECD. Óyfirstíg- anlegar innflutningshindranir hafa stuðlað að sjálfsþurftarbúskap í landbúnaðarframleiðslu sem leitt hefur til hærra inatvælaverðs en þekk- ist í flestum OECD-ríkjum. Þetta hefur einnig haft í för með sér óeðlilega samkeppnisstöðu fyrir atvinnugreinar utan sjávarútvegs og þar með staðið í vegi fyrir því að aukinn fjölbreytni í atvinnulífinu drægi úr hagsveiflum. Verð- myndun, sem byggist á kostnaðarframreikningi og ákveðin er i nefndum og ráðum, ásamt ákvæðum um hámarksálagningu í heildsölu, dregur úr hvata til að nota bestu framleiðslu- tækni til að hámarka hagkvæmni bæði til skamms og langs tíma. Þetta fyrirkomulag ber að leggja af hið fyrsta og taka í staðinn upp kerfi þar sem markaðsöflin ráða. Stuðningurinn við landbúnaðinn hefur haft í för með sér veru- leg útgjöld fyrir ríkissjóð og þar með stuðlað að skuldasöfnun hins opinbera auk annarra óæski- legra áhrifa ká efnahagsframvinduna. Breyting frá niðurgreiðslum og útflutningsbótum yfir í beinar greiðslur til bænda árið 1992 og með- fylgjandi 36% lækkun á útgjöldum hins opin- bera til landbúnaðarmála var lofsverð stefnu- breyting í þá átt að laga framleiðsluna að sam- drætti í innlendri eftirspum. Þessarbeingreiðsl- ur ætti nú að gera alveg óháðar framleiðslu- magni og afnema síðan srnám saman til þess að ná fram aukinni hagræðingu f greininni. Einnig ætti að endurmeta önnur inngrip stjómvalda í landbúnaðarmál, svo sem álagningu gjalda til að fjármagna niðurgreiðslur á fjárfestingum, aðgerðir til vemdunar innlendri framleiðslu, eða niðurgreiðslu á einu framleiðslustigi á kostnað annars. Afskipti stjómvalda af þessu tagi ætti ýmist að gera gegnsærri eða jafnvel af- nema að fullu. Gróðureyðing er vandamál Landbúnaðarstefnan hefur einnig á óbeinan hátt stuðlað að gróðureyðingu, sem ótvírætt er stærsta umhverfisvandamál íslendinga. Stuðn- ingskerfi landbúnaðarins hefur um langt skeið leitt af sér offramleiðslu á viðkvæmum svæð- um á hálendinu, hefur komið til viðbótai' þeirri langtíma gróðureyðingu sem ertiðar veðurfars- aðstæður hafa leitt af sér. Stefna stjómvalda í þessum efnum hefur í langan tíma verið sú að beina beitinni til svæða á láglendi, meðal ann- ars með því að girða af viðkvæmustu svæðin. Þessi stefna ásamt mikilli fækkun sauðljár síð- asta áratuginn hefur leitt til þess að ofbeit er nú að mestu úr sögunni nema á afmörkuðum svæðum. Með því að afnema verðstuðning við landbúnaðinn væri hægt að útrýma að mestu þeim vanda sem enn er til staðar í þessu efni. Staða umhverfismála góð Fyrir utan gróðureyðingu em umhverfismál á Islandi í góðu horfi. Mengun andrúmslofts er lítil og útlit fyrir að hún minnki enn, aðallega vegna staðsetningar landsins og lítillar olíu- notkunar vegna mikils framboðs á rafmagni og jarðvarma. Endurvinnsla og eyðing hættulegra efna er fremur stutt á veg komin, en stjómvöld hafa uppi áform um að bæta þar um á næstu ár- um. Ekki er mikið um að fullkomin hreinsun frárennslis fari fram, enda erfitt að réttlæta mik- il útgjöld til slíks í ljósi þess á hve auðveldan hátt slík úrgangsefni brotna niður á náttúmleg- an hátt í sjónum. Hins vegar kann það að skipta máli fyrir ímynd landsins til lengri tíma og halda við þeim orðstír að Island sé „hreinasta land í vesturálfu“, ef það tekst að koma í veg fyrir staðbundna vatnsmengun. AUkin áhersla á landvemd og betri landnýtingu þarf þó að öll- um líkindum að koma til ef takast á að nýta þessa jákvæðu ímynd landsins til að byggja upp ferðamannaþjónustuna. Jafnvel þó að tekin verði upp sú regla sem nú er viðurkennd í flest- um löndum, að sá sem mengar skuli bera af því kostnaðinn, er líklegt að frekari umbætur í um- hverfismálum verði kostnaðarsamar og muni auka hlut þessa málaflokks í útgjöldum ríkis- ins. Það er því sérstaklega inikilvægt að draga úr útgjöldum til annarra síður áríðandi málefna svo að hægt verði að forða auknum útgjalda- vanda í ríkisfjármálum. Slaki í ríkisfjármálum Þrátt fyrir að halli og skuldastaða ríkissjóðs sé ekki eins alvarlegt vandamál á íslandi og í flestum öðrum OECD- ríkjum hafa skuldir hins opinbera farið stöðugt vaxandi frá því að efna- hagssamdrátturinn hófst árið 1987. Á síðustu árum hefur slaki í ríkisfjármálum orðið að við- varandi vandamáli. Oftast eru samþykkt Ijárlög með litlum halla en þegar á reynir er látið und- an þrýstingi frá hagsmunaaðilum (yfirleitt til þess að auðvelda gerð kjarasamninga á vinnu- markaði) og afleiðingin verður meiri halli en stefnt var að og munar það stundum umtals- verðu. Niðurstaðan hefur því orðið stöðug skuldasöfnun hvort sem litið er á verga eða hreina skuldastöðu, þrátt fyrir að hreinar skuld- ir ríkissjóðs séu nú einungis urn 30% af lands- framleiðslu. 1 fjárlögum þessa árs hafa stjóm- völd þó að líkindum markað raunsærri stefnu í ríkisfjármálum. Erfiðai' ákvarðanir um niður- skurð hafa verið teknar til að halda aftur af aukningu heildarútgjalda. Eðlilegt var að beina niðurskurðinum að niðurgreiðslum til landbún- aðarmála og aðhald í opinberri fjárfestingu kann að hafa verið óhjákvæmileg, en líta má á lækkun launaútgjalda sem fyrsta skrefið í að auka hagkvæmni í ríkisbúskapnum. Þegar litið er til lengri tíma er ljóst að einungis verður hægt að stöðva skuldasöfnun ríkissjóðs með því að skera enn frekar niður útgjöld, nema hagvöxtur glæðist umtalsvert eða viðskiptakjör batni vemlega. Hvað sem því líður ættu stjóm- völd að huga að mótun langtímastefnu þar sem sett væm fram skýr markmið um lækkun ríkis- sjóðshallans í því skyni að auka trúverðugleika efnahagsstefnunnar. Erfiðleikar í útflutningi Stjómvöldum hefur tekist að halda verðbólg- unni í skefjum. 1 Ijósi þess að atvinnuleysi ernú um 5% vinnuaflsins og gildandi kjaiasamning- ar fela í sér engar launahækkanir það sem eftir er ársins em einu kostnaðaitilefnin af erlendum toga. Gengisfellingin íjúní á síðast áii, sem var önnur í röðinni á sjö ámm, var skiljanleg í ljósi áhrifa samdráttarins í fiskveiðum á jafnvægis- gengi íslensku krónunnar. I kjölfar gengisfell- ingarinnar hefur raungengi krónunnar farið lækkandi og er um þessar mundir lægra en það hefur verið í þrjá áratugi. Þetta lága raungengi ásamt lækkun á sköttum fyrirtækja hefur bætt vemlega samkeppnisstöðu íslenskra fyrirtækja. En gengisfellingin hefur einnig hækkað erlend- ar skuldir í krónum talið, þrátt fyrir að skuldim- ar séu óbreyttar að raungildi. Stjómvöldum er vandi á höndum við að koma til móts við þarf- ir útflutningsgreina annars vegar og samkeppn- isgreina hins vegar. Afkoma samkeppnisgrein- anna hefur verið góð, en í útflutningsgreinum hefur lágt verðlag skapað erfiða rekstrarstöðu. Þessir erfiðleikar í útflutningsgreinum ættu þó að vera tímabundnir þar sem að baki liggur al- mennur samdráttur í efnahagsmálum í heimin- um. Vaxtalækkunin tímamót Lækkun vaxta markaði mikilvæg tímamót í efnahagsmálum. Erfitt hefur verið að skýra hina háu vexti, sérstaklega á verðtryggðum skuldabréfum í ljósi lágrar verðbólgu og lítillar eftirspurnar atvinnulífsins eftir fjármagni. Helstu skýringamar eru án efa mikil lánsfjár- eftirspum hins opinbera og óvissa um stefnuna í ríkisíjármálum, ásamt umtalsverðri lánsfjár- eftirspurn heimilanna. Þessir þættir em þó ekki fullnægjandi og hugsanlegt að sálfræðilegar hindranir hafi haldið vöxtum uppi. Vextir lækkuðu urn leið og stjómvöld mörkuðu afger- andi stefnu í peningamálum síðastliðið haust án þess að vart yrði við nokkum þrýsting á gengi krónunnar. Þá hafði þegar verið tekið á „verð- tryggingarhalla“ bankakerfisins með vaxta- skiptasamningi Seðlabankans og viðskipta- bankanna þar sem Seðlabankinn tók á sig hluta af þeirri áhættu sem skammtíma verðbólgu- sveiflur hafa á afkomu bankanna. Langtíma- lausn í því máli virðist þó vera sú að draga úr verðtryggingu í bankakerfinu sem er arfur frá tímum mikillar verðbólgu. Framþróun á peningamarkaði Aukin samkeppni peningastol'nana auk frek- ari framþróunar og skipulagsbreytinga á inn- lendum peningamaikaði gæti lækkað varan- lega vaxtamun í bankakerfinu. Opnun Ijár- magnsmarkaðarins gagnvart útlöndum, sem nú er að mestu komin til framkvæmdar, hefur án efa hagstæð áhrif á þjóðarbúskapinn þegar til lengri tíma er litið. I því sambandi má nefna að Island hefur nú að fullu dregið til baka undan- þágur frá reglum OECD um ljármagnsflutn- inga. Reglur um verðbréfaviðskipti hafa verið færðar í nútímalegt horf, komið hefur verið á fót gjaldeyrismarkaði og ljölbreytni í útboðum ríkisskuldabréfa hefur verið aukin til að auð- velda skuldastjómun hins opinbera. En mikil- væg endurskoðun á löggjöf um Seðlabankann þar sem stefnt er að því að auka sjálfstæði bankans hefur þó enn ekki séð dagsins ljós. Sömuleiðis hefur orðið bið á því að hrinda í framkvæmd frekari einkavæðingu í bankakerf- inu. Bjartari framtíðarhorfur Þrátt l'yrir nokkur vonbrigði hvað varðar þró- un þjóðartekna og horfur um kyrrstöðu á næstu árum, hillir undir eflingu þorskstofnsins, bæði vegna ábyrgari stefnu stjómvalda í sjávarút- vegsmálum svo og vegna hagstæðari umhverf- isskilyrða í sjónum. Gildistaka EES-samnings- ins um síðustu áramót og sterk staða íslands varðandi nýtingu náttúruauðlinda af ýmsu tagi og hátt menntunarstig þjóðarinnar skapa mögu- leika á því að takast megi að snúa efnahagsþró- uninni til betri vegar þegar líður á áratuginn. Árangur í þessum efnum er þó háður því að leyst verði úr þeim vanda sem skuldasöfnun ríkisins veldur, aukningu erlendra skulda, há- um vöxtuin og ónógri samkeppni á innanlands- markaði. Með því að vinna að lausn þessara vandamála og hindra að verðbólgan fari af stað á ný, verður lagður gmndvöllur að auknum hagvexti í framtíðinni." Fyrirsögn og millifyrirsagnir: Alþýðublaðið.

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.