Alþýðublaðið - 15.11.1994, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1994
Erlend hringekja
Nýt t og ríkt Kína:
Uppgangur og útþensla
Undanfarin ár hefur verið ótrúlegur efnahagsuppgangur í Kína. Helsti höfundur hans, Deng Xiaoping, er níræður að aldri
og líklega dauðvona. Þótt friður ríki á yfirborðinu gæti ástandið í Kína reynst mjög ótryggt að honum gengnum.
Hið nýja Kína. Skýjakljúfar. Um 60 milljón sveitamenn hafa flykkst til stórborga í leit að hagsæld. Kannski eru þetta mestu þjóðflutningar í sögunni, að
minnsta kosti á friðartímum.
Þessa dagana situr Bill Clinton
Bandankjaforseti á ráðstefnu í Djak-
arta ásamt leiðtogum átján Asíuríkja.
I þeim hópi er Jiang Zemin forseti
Kína. Ráðgert er að þeir leiðtogamir
eigi ítarlegar viðræður. Fréttaskýr-
endum ber saman um að yfir þeim
fundi muni hanga spuming sem eftir
vill verður ekki borin upp, en er engu
að síður áleitin: Getur Kína haldið
sínu striki eftir fráfall Deng Xiaop-
ing sem er níræður og talinn dauð-
veikur?
Deng kom síðast fram opinberlega
í febrúar síðastliðnum. Flokkslínan er
að hann sé við góða heilsu, en traust-
ar heimildir herma að hann sé á
sjúkrahúsi. Líkt og til að búa eftirlif-
enduma undir fráfall hans og tryggja
sess hans í sögunni hefur úrval úr rit-
um leiðtogans nýskeð verið endur-
prentað. Bækumar seldust í risaupp-
lagi og á vinnustöðum vom haldnir
fundir þar sem verk Dengs vom rædd
í þaula.
Síðustu árin hefur verið óvenju
friðsamlegt um að litast í Asíu. Stöð-
ugleiki hefur ríkt og það er ekki síst
því að þakka að Kínveijar hafa verið
með allra rólegasta móti, bæði
heimafyrir og á alþjóðavettvangi.
Umbætur Dengs Xiaoping og
manna hans hafa tryggt gríðarlegan
hagvöxt í Kína sfðustu fimmtán árin,
að meðaltali hefur hann verið níu af
hundraði á ári. Af þessum sökum
hafa kjör almennings batnað stór-
kostlega og því hafa kínverskir
kommúnistar getað setið við völd
meðan kommúnistastjómir annars
staðar í heiminum hafa fallið með
brauki og bramli. En nú virðast ýms-
ar blikur á lofti.
Brothættur efnahagur
Dýrtíð fór mjög vaxandi í upphafi
síðasta árs og var helsta ástæðan
óheft spákaupmennska á fasteigna-
markaði. Neytendum þótti þetta
ógott og stjómvöld brugðust við með
því að ákveða verðstöðvun á helstu
matvörutegundum. Allt kom fyrir
ekki og verðbólgan hélt áfram að
vaxa og hefur verið á bilinu 30 til 40
af hundraði í stórborgum. Stjómvöld
hafa látið hengja upp skilti þar sem er
tilgreint opinbert verð á ýmsum
neysluvamingi og áminningar um að
kaupmenn megi ekki leggja meira en
tíu prósent ofan á það. Sérfræðingar
segja að vissulega muni þetta lækka
verðbólguna, en slíkar ráðstafanir
geti þó aldrei dugað til langframa.
Óheft bankalán gætu lika orðið til
þess að auka verðbólgu. A fyrstu níu
mánuðum þessa árs lánuðu kínversk-
ir bankar 56 prósent meira fé en á
sama tíma f fyrra. Mikið af þessum
peningum hefur farið í óarðbær fyrir-
tæki eða til að halda lífinu í ríkisfyrir-
tækjum sem ella yrðu að loka. Það er
hins vegar ekki einfalt mál að skera
niður fjárstreymi til ríkisfyrirtækja,
enda myndi slíkt athæfi vekja mikla
óánægju meðal verkamanna sem
reyna að draga fram lífið á sultarlaun-
um. Almannatryggingakerfið í Kína
er mjög vanþróað og meðan svo er
þora stjómvöld ekki að hætta á að
fyrirtæki verði gjaldþrota í stórum
stfl.
Bændur streyma nú úr sveitum og
í stórborgimar í leit að vinnu. Stjóm-
völd telja að tala brottfluttra síðustu
árin sé um 60 milljónir; kannski hafa
slíkir þjóðflutningar aldrei þekkst í
mannkynssögunni, að minnsta kosti
ekki á friðartíma. Örsnautt bænda-
fólk sem finnur ekki fótfestu í borg-
urn er l'ullt óánægju og stuðlar að
mikilli aukningu á glæpum.
En þótt margir séu óánægðir með
kjör sín og spillingu hjá hinu opin-
bera er þó enn friðsamlegt um að lit-
ast í Kína. Eins og sakir standa virðist
fátt benda til þess að atburðir á borð
við mótmælin á Tienanmen-torgi
1989 endurtaki sig.
Gódur vinur eda
vidsjárverdur?
Allt gæti það þó breyst við fráfall
Dengs. Núverandi leiðtogar Kfna
ríkja í skjóli hans og þiggja völd sín
að vissu leyti frá honum. An hans
gæti það orðið þeim enn erfiðara að
taka efnahagsmálin föstum tökum.
Skoðanir þeirra um hversu langt skal
ganga í umbótaátt em líka skiptar.
Allir em þeir þó sammála um gildi
hagvaxtarins. Hann treystir ekki að-
eins stöðu þeirra heimafyrir heldur
hefur hann mjög eflt álit Kína á al-
þjóðavettvangi eftir linnulaus stríð og
umbrot alla þessa öld.
Á síðustu ámm hefur Kína stór-
bætt samskiptin við gamla andstæð-
inga eins og Taiwan, Rússland, Víet-
nam og Suður-Kóreu. I síðustu viku
fór Jiang Zemin forseti til Hanoi og
ræddi við ráðamenn þar. Um svipað
leyti var Li Peng forsætisráðherra á
ferð í Seoul, háttsettastur kfnverskra
leiðtoga til að heimsækja Suður-Kór-
eu síðan löndin tóku upp stjómmála-
samband 1992.
Kfna vill láta telja sig í flokki stór-
velda og nágrannaríki fallast núorðið
á það. Þau hafa hins vegar áhyggjur
af viðleitni Kínverja til að efla her
sinn sem er sá fjölmennasti í heimi.
Kínverski flugherinn keypti nýverið
26 Su-27 ormstuflugvélar frá Sovét-
ríkjum og ráðgert er að panta margar
í viðbót. Sjóherinn hefur óðum verið
að eignast ný skip. Sérfræðingar
segja að einn tíundi hluti Kínahers sé
beinlínis þjálfaður til að geta gert
snögg úthlaup á erlendri gmnd.
Stjómin í Beijing lætur eins og al-
þjóðlegt bann við tilraunum með
kjamorkuvopn sé ekki til; síðast
sprengdu Kínveijar kjamorku-
sprengju neðanjarðar í október.
Stjómvöld í Beijing gefa lítið
út á ógnina sem nágrannaríkjum
gæti stafað af Kína, þótt ljóst sé
að þau dreymir um leiðandi hlut-
verk í þessum heimshluta. Þau
segja að þótt framlög til hemað-
armála hafi hækkað í aurum talið hafi
þau lækkað sem hlutfall af þjóðar-
framleiðslu. En þessi öri vöxtur Kína
veldur því að erfitt er að segja fyrir
um hvetjir verða öflugastir í þessum
heimshluta næstu áratugina. Enn
hafa Bandaríkjamenn mest ítök, en
Japanir hafa verið að færa sig mjög
upp á skaffið. Samband Japana og
Kínverja er nokkuð stöðugt, að
minnsta kosti í bili.
I/arkárir Bandaríkjamenn
Að undanfömu hefur stefna
Bandaríkjastjómar verið sú að forð-
ast að styggja Kínveija. William
Perry vamarmálaráðherra Banda-
ríkjanna lýsti því nýlega yfir að
Bandaríkjunum stafaði ekki ógn af
Kína, ólíkt því sem margir virtust
halda. I samræmi við þetta hafa
bandarískir stjómmálamenn heldur
forðast að ræða óþægileg mál við
Kínveija. Þegar Perry var nýlega í
Beijing minntist hann til dæmis ekki
á vopnasölu Kínverja til Iran sem
Bandaríkjamönnum hefur löngum
þótt hið versta mál. Hann minntist
heldur ekki á að Kínverjar nota fé
sem kemur frá erlendum fyrirtækjum
í gegnum ýmiss konar samstarfs-
verkefni til að íjármagna vopnafram-
leiðslu.
Bandaríkjamenn forðast líka að
minnast á bágt ástand mannréttinda-
mála í Kína. Það er næstum eins og
atburðimir á Tienanmen-torgi hafi
aldrei gerst. Kínastjóm hefur ekkert
slakað á klónni. Þegar Bandaríkja-
stjóm ákvað í vor að veita Kína áfram
bestu viðskiptakjör, eins og það heit-
ir, notaði Beijingstjómin tældfærið til
að þjarma enn að andófsmönnum.
Að álíti mannréttindahópa í Banda-
ríkjunum gera bandarískir erindrekar
ekki meira en að anda um mannrétt-
indabrot í Kína, svona rétt til að
bjarga andliti Clintons forseta.
Aðstoðarmenn Clintons segja þó
fullum fetum að hann ætli að ræða
mannréttindamál við Jiang Zemin
forseta. Líklegt er þó að efnahagsmál
verði ofar á dagskránni.
Eitt vandamálið er viðskiptahalli
Bandaríkjanna við Kína sem gæti
numið um 25 milljörðum dala í ár.
Annað er löngun Kínverja til að fá
aðild að GATT-samkomulaginu.
Kínastjóm vill setja mjög ákveðin
skilyrði fyrir aðild sinni. Hún segir að
Kína sé þróunarland og eigi því ekki
að þurfa að opna markaði sína upp á
gátt eins og Bandaríkjamenn kreljast.
Bandaríkjastjóm heldur því hins veg-
ar fram að útflutningsatvinnuvegir í
Kína séu svo háþróaðir að fráleitt sé
að telja það til þróunarlanda.
Nágrannaríkin í Asíu eiga ennþá
meira undir því að Kínveijum vegni
vel. Það er uppgangurinn í Kína sem
ffamar öðm knýr áfram hjól við-
skiptalífsins í Austur-Asíu. Ostöðug-
leiki í Kína myndi ekki aðeins stofna
þessu blómaskeiði í hættu, heldur er
einnig líklegt að afleiðingin yrði gríð-
arlegur straumur útflytjenda sem
kannski yrði talinn í tugum milljóna.
Þegar Bandaríkjastjóm hótaði að t
svipta Kína bestu viðskiptakjömm J
fyrr á þessu ári komu nágrannaríkin
Kínverjum til vamar. Líklegt er að
þau muni einnig styðja aðild Kín-
verja að GATT. Asíuríki vita að það
gæti orðið erfitt að hemja öflugt og
ríkt Kína. En þau gera sér grein fyrir
því að ennþá verri kostur er að Kína
sé lokað land og einangrað.
eh / Byggt á U.S.News
& World Report.
HÚSBYGGJENDUR
Þeim húsbyggjendum, sem þurfa á rafmagnsheim-
taug að halda í hús sín í vetur, er vinsamlegast bent
á að leggja inn umsókn um hana sem allra fyrst til
þess að unnt sé að leggja heimtaugina áður en frost
er komið í jörðu.
Gætið þess að jarðvegur sé kominn í sem næst rétta
hæð, þar sem heimtaug verður lögð. og að uppgröft-
ur að húsgrunni, byggingarefni eða annað hindri
ekki lagningu hennar.
Heimtaugar verða ekki lagðar ef frost er komið í
jörðu, nema gegn greiðslu þess aukakostnaðar sem
af því hlýst.
Jafnframt bendir Rafmagnsveitan á að inntakspípur
heimtauga fyrir einbýlis- og raðhús skulu ná út fyr-
ir lóðamörk.
Nánari upplýsingar eru gefnar á heimtaugaaf-
greiðslu Rafmagnsveitunnar, Suðurlandsbraut 34, í
síma 604686.
RAFMAQNSVEITA
REYKJAVIKUR
Gráir fyrir járnum
Með óttablandinni virðingu fylgjast ríki Austur-Asíu með því hvemig
Kínverjar verða stöðugt ríkari og öflugri. Þau eru raunar hæstánægð með
efnahagsuppganginn í Kína, enda gefur hann Kínverjum góða ástæðu til
að iifa í friði og spekt með nágrönnum sínum.
Nágrannaríkin hafa líka auðgast sjálf á vaxtaskeiðinu í Kína og sitja
ekki auðum höndum. Suður-Kóreumenn eru farnir að fjárfesta í stórum
stíl í Kína. Sagt er að japanskir kaupsýslumenn séu núorðið illa haldnir af
Kínaveiki. Fjárfestingar Japana í Kína hafa fimmfaldast sfðan 1990 og
voru hátt í 2 milljarðar Bandaríkjadala í fyrra. Fyrr ár hittust japanskir her-
foringjar og kínverskir kollegar þeirra í Beijing, það var fyrsti fundur
sinnar tegundar frá því fyrir heimsstyrjöldina síðari. Kínverskir sjóliðar. Kínverjar gera tilkall til yfirráða í sunnanverðu Kina-
Það sem nágrannaríkin hafa áhyggjur af er fyrst og fremst hvað Kína er hafi og nágrannaríki tortryggja áform þeirra þar.
ótrúlega stórt land, hvað framtíð þess er óviss og hvað það hefur oft reynst
móttækilegt fyrir öfgafullri þjóðemisstefnu. K/nverjar eiga í deilum við ríki í Suðaustur- Asfu um yfirráð yftr sunnanverðu Kínahafi. Þar er karpað um
fiskveiðar og rétt til olíu- og námavinnslu og er vandséð að neinn ætli að gefa eftir.
Það er helst að Japönum finnist sér ógnað. Um þetta hafsvæði sigla skip með hráefni og olíu til Japans. Ef Kfnverjar færa sig enn frekar upp á skaft-
ið með því að fjölga herskipum og fiugvélum á svæðinu er líklegt að Japanir kjósi að fylgja eftir og efla vopnabúr sitt.
Asíuríki hafa verið dugleg við að birgja sig upp af vopnum hin síðari ár. Nærvera um 100 þúsund bandarískra hennanna á svæðinu hefur hins vegar
tryggt ákveðinn stöðugleika og haldið aftur af vopnakaupendum. Hins vegar er spurningin hversu lengi Bandaríkjamenn kjósa að halda úti herliði í As-
íu. En meðan Kínverjar em jafn óviss stærð og nú verður að teljast líklegt að Asiuríki kæri sig alls ekki um að Bandaríkjamenn hverfi á brott.