Alþýðublaðið - 13.12.1994, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
að hann hafi verið svo hræðilega spillt-
ur. En rabbí Loew náði allavega mjög
góðu sambandi við Rúdolf keisara og
þá kom upp sá kvittur í gyðingahverf-
inu, að Loew hafi búið til mann úr leir;
mann sem var kallaður Gólem á hebr-
esku. A þessum tfma voru miklar of-
sóknir á hendur gyðingum líktog alltaf
hefur verið og Gólem þessi átti að hafa
verið boðberi skilaboða á milli Rúdolfs
og Loew þegar erfiðleikar steðjuðu að.
Gólem bjargaði allskonar málum sent
komu upp; hlutum á borð við hinar ei-
lífu mannáts- og blóðdrykkjusögur
sem sagðar voru um gyðinga; að þeir
hafi verið að fóma sveinbömum og
drekka úr þeim blóðið. Og til er saga
frá þvt' þegar Gólem kemur uppum
slíkt samsæri; það er að segja, að rabbí
Loew notaði hann til að fletta ofan af
samsæri. Eg veit ekki alveg hvemig ég
að lýsa þessu. Gólem var í rauninni
milligöngumaður og hið holdigervða
vinaband sem tengdi Loew og Rúdolf
keisara. Hinsvegar var ég að lesa bók
um daginn sem heitir Um nótt undir
steinbrúnni og þar er sagt, að Rúdolf
keisari hafi einungis haft áhuga á rabbt'
Loew því hann hélt að rabbíninn gæti
framleitt gull; væri gullgerðarmaður."
-Já, einmitt...
.Jamm. En ég fór semsagt að gröf
Loew, þessa merkilega manns, sem er í
miklum gyðingagrafreit í Prag; alveg
stórkostlegur staður - hreint undur.
Þetta er svona hæð afþví að gyðingar
gera það alltaf - eða gerðu - að grafa
fólk yfir næsta manni fyrir neðan. Það
var sett rneiri og meiri mold í garðinn
og grafið ofan á gömlu grafimar. Þú ert
kannski með fjóra tugi legsteina hvem
fyrir framan hinn og svo er grafreitur-
inn orðinn að einskonar hæð með tím-
anum; hæð sem er full af beinagrindum
og líkum. Þetta er alveg magnað að
upplifa þennan stað. Kantaðir legstein-
amirspretta uppúrjörðinni, hverofan á
öðmm, og þetta er svipað stuðlabergi
ásýndar. A þessum stað í Prag er hin
makalausa gröf rabbí Loew eiginlega
pflagrímsstaður. Menn fara að þessari
gröf, skrifa skilaboð á miða og stinga
inn í gröfina. Og ég gerði það semsagt.
Gerði samning við Loew.“
-Baðstu rabbínann wn að gera eitt-
hvaðfyrir þig...“
„Já, ég bað rabbí Loew um að gera
svolítið fyrir mig og þá myndi ég skrifa
bók fyrir hann. Hann stóð við sitt og
þessi bók sem nú er komin út er síðan
hluti af því verki. Eg er að efna minn
hluta samningsins."
-Það eru semsé fleiri bœkur um
sama ejtii á leiðinni?
„Tvær. Það sem ég sé fyrir mér er
þessi samtímasaga sem ég ætlaði í upp-
hafi að skrifa. Hún er númer þrjú. Ég á
hana alveg eftir og þessi bók núna end-
ar eiginlega þannig, að gyðingurinn
kemst á skipið sem stefnir í norðurátt
og heitir Goðafoss og maður hefur það
svona á tilfinningunni hvert skipið
stefnir nákvæmlega. Ég ætla svona að
sjá til hvernig það spinnst alltsaman.
En þriðja bókin er jú nokkumveginn
til.“
-Samtímaságan?
,Já, en það þarf bók þama á milli;
númer tvö. Ég er að skoða það. Hún
myndi gerast á Islandi á árunum 1945
til 1962.“
-Hvað með Ijóðlistina, ertu alltaf að
yrkja ?
„Ég er alltaf vakandi fyrir því að
Ijóðin geta komið. Ég hinsvegar ein-
beiti mér ekkert sérstaklega að því. Ég
fékk alveg rosalegan leiða á ljóðum
lyrir þremur eða fjórurn árum. Alveg
uppí háls. Og síðan gat ég ekki lesið
Ijóð mér til skemmtunar mjög lengi.
En alltíeinu breyttist það í fyrra. Þá fór
ég að lesa ljóð aftur. Og það er nú
þannig með ljóð, að þau spretta oft af
öðmm ljóðum. Þegar maður er síðan
farinn að hafa áhuga á forminu og þá
koma skriftimar af sjálfu sér.“
-Hvaða Ijóð ertu að lesa?
„Hvaða höfunda?
-Já.
„Ég hef verið að lesa enskt ljóðskáld
sem heitir Ken Smith sem mér þykir
algjör meistari og alveg stórkostlegt
skáld. Hann ætti að vera búinn að fá
Nóbelsverðlaunin fyrir löngu. Þetta er
einn af fáunt Bretum sem getur ort.
Yfirleitt eiga Bretar mjög erfitt með að
yrkja; eru afskaplega gamaldags og
afturúr og misstu alveg af módernísku
byltingunni; hefðbundin og leiðinleg
Ijóðskáld upp til hópa. En Ken þessunt
Smith hefur einhvemveginn tekist að
komast framhjá þessu.“
-Kveikir Ken íþér?
„Það gerist þetta af sjálfu sér. Ljóð-
línumar lifna við i'
höfðinu á mér og ég
heyri það og þær
halda bara áfram
sjálfar. Samt passa
ég mig alltaf á því,
að ef þær - eða ein-
hvetjar samlfldngar
sem mér detta í hug
- falla inní prósann
eða skáldsöguna
sem ég er að skrifa
þá geta þær aldrei
orðið ljóð því þær
em ekki nógu góð-
ar. Þetta er mín
regla. Ljóð er eitt-
hvað sem ekki er
hægt að segja á
nokkum annan
hátt.“
-Hvað segirðu
um Ijóðskáldin í
dag? Ég sá það í
fyrmefndu Mann-
lífsviðtali að þér er
ekki vel við þessi
knöppu, fáguðu,
klipptu og skomu
Ijóð...
„Já.“
-Og eitthvað
minntistu á að Ijóð-
skáldin í dag mœttu
að ófyrirsynju
sœkja meira í þann
atf sem þið skœru-
liðamir í Medúsu-
hópnum skilduð eft-
irykkur...
<,Mér finnst það.
Ljóðin á íslandi em
orðin alltof mikið
svona, héma, eitt-
hvað svona... Ég
veit það ekki.
Hverju á maður eig-
inlega að líkja þessu
við? Hvað er þetta
eiginlega, hvað er
þetta eiginlega...?“
-Eru Ijóðskáldin
orðin öfupptekin af
umbúðunum ?
„Því miður. Þetta
eru svona formæf-
ingar finnst mér og
menn em alltaf að gera sama hlutinn,
verða sffellt heimilislegri í ljóðinu.
Þetta gerist vegna þess, að hugsunin er
hvorki sérstök né nýstárleg - hún er al-
gjörlega stöðnuð. Og ef rnenn velja sér
að fara inní gamalt Ijóðfomt þá fara
þeir átómatískt innf gamla hugsun.
Hvað heitir það - átómatík pælott - já,
sjálfsstýringin, hún er bara sett á. Þá
enda menn uppi með að skrifa bæði
eftir gömlu formi og gamalli hugsun."
-Slæmt mál.
„Já. Megnið af því sem er skrifað í
dag og eiga að heita óhefðbundin nú-
tímaljóð er einfaldlega það, að menn
em að elta það uppi sem var skrifað hér
á ámnum 1950 til 1960. Það er ekkert
nýtt gert í hugsuninni sem sprengir af
sér formið. Ef hugsunin í Ijóðum er
góð - bæði sérstök og nýstárleg - þá
sprengir hún sjálfkrafa utanaf sér form-
ið.“
-Sérðu einhver merki þess að þetta
sé að breytast, er ný kynslóð byltingar-
manna að komafram?
„Ég hef mjög sterklega á tilfinning-
unni, að nú sé að koma fram ný kyn-
slóð fólks í öllum listgreinum - hvort
sem það er músík, myndlist eða annað.
Þetta fólk ætlar að breyta þessari stöðn-
un, en þetta er eitthvað sem ekki er
hægt að stjórna eða skilgreina; það
bara gerist. Þetta er fólk sem er um það
bil á aldrinum sautján til tvi'tugs og það
em virkilegar umbreytingar þama í
gangi. Það er hugsun og vilji til að gera
eitthvað nýtt. Kannski er þama að
finna þetta kæruleysi gagnvart listinni
sent er nauðsynlegt. Maður verður
nefnilega að vera kærulaus gagnvtul
listinni ef einhverju á að bylta og
breyta. Listina má allsekki líta á sem
einhverja heilaga kú.“
-Hefitr þetta kœruleysi eitthváð að
gera með þessa kynslóð á aldrinum
sautján til tuttuguogfimm; X-kynslóð-
ina er hefitr verið brennimerkt sem fólk
sem er skítsama um alla nema sjálfan
sig? Eru hlutir að gerast í þeim jarð-
vegi?
„Nei, ég er kannski ekki að tala um
þessa X-kynsIóð. Það er mikill mis-
skilningur í gangi héma á Islandi með
þessa X- kynslóð. Úti í Ameríku er X-
kynslóðin til dæmis skilgreind sem
fólk á mínum aldri og svona fimm ár-
utn yngra.“
-Nú. passarþað þá ekki við það sem
gerðist með '68- byltinguna Itérna
heinta; hreyfmgu sem fyrst og fremst
var t menntaskólunum í stað þess að
vera í háskólum einsog erlendis? Erunt
við fslendingar ekki bara svona bráð-
þroska?
„Njaaa.... Ég veit það ekki. Þessi X-
kynslóð hefur verið kölluð slakkers í
Ameríku og slakkers er aðallega fólk
sem ekki hefur haldið áfram t' skóla, er
í einhverjum bflskúrsböndum, er að
gera neónlistaverk heima hjá sér á
kvöldin, vinnur á Makkdónalds - er í
þessum störfum sem kölluð hafa verið
makkdjobbs - og litir í raun mjög svip-
uðu lífi og því sem ég og fólkið í
Smekkleysu og Sykurmolunum lifði
héma heima á árunum í kringum 1987.
Menn unnu bara eitthvað pínulftið og
voru svo að skrifa, gefa út og svoleið-
is.“
-Og voru bara.
„Ha? Já, við vorum bara. Þetta er
kynslóðin sem náði aðeins í skottið á
pönkinu en héll áfrant."
-Erþetta þá ekki frjóasti jarðvegur-
inn: Fólk sem lœtur sér nœgja lág-
nrnrks lífsgœði - vinnur ekki mikið og
nennir ekki að hahga í skóla - og leyf-
ir sér, að dunda sér að eigin hugðar-
efinum ístað þess að vera á kaft í kapp-
hlaupinu?
„Ég meina það. Það skiptir líka ofsa-
lega miklu máli að vera útúr megin-
straumnum; taka þessa ákvörðun að
stíga útúr kapphlaupinu. Eiga sig bara
sjállur og búa sér til svæði í samiélag-
inu þar sem þú hefur þinn eigin kúltúr
og þitt frelsi; tekur ekki þátt í lífsgæða-
kapphlaupinu nema að litlu leyti. Þú
kaupir notuð lot og notuð húsgögn eða
hirðir úr einhverjum mslagámi og eitt-
hvað svoleiðis. Og lifir bara ágætu lífi;
étur hrísgrjón, átt lítið svarthvítt sjón-
varp og þetta allt saman. Það er bara
nóg fyrir þig. Mestan áhuga hefurðu á
þvf hvert þú stefnir - ekki aðrir. Ég veit
það ekki... Ha... Kannski er ég bara
gamaldags og rómantískur í hugsun, en
mér finnst þetta vera mjög ákjósanlegt
líf. Ég held það séu að verða til alvöru
fyrirmyndir fyrir unga fólkið í dag. Við
emm ekki að tala um þessa bóhema-
kynslóð sem er alltaf að drekka sig í hel
og við þekkjum úr íslensku bók-
menntasögunni. Þetta er ekki bóhem-
ían heldur einhverskonar h'tilþægni. Ég
held að þessir ungu krakkar séu að
fatta, að maður þarf ekkert að vera rík-
ur og frægur og skrifa á kjöltutölvu í
júmbóþotu. Maður á bara að gera það
sem manni dettur f hug. Maður er það
sem maður gerir."
-Gamla, góða slagorðið...
,Já. - Og til dæmis þessi skáldsaga
mt'n. Ég var að byija á henni árið 1990
og fer síðan af stað með hana árið 1991
og ég er búinn að vera vinna allt mögu-
legt annað á meðan. Allan þennan
tíma. Ég hef fengið einhver rithöfunda-
laun frá ríkinu, en það hefur ekki verið
nándamærri nóg til að ég gæti verið að
skrifa þessa skáldsögu og ekki gert
neitt annað á meðan. Þetta hefur
kannski hjálpað mér einhvem hluta af
árinu, en st'ðan hef ég verið í allskonar
vinnu, með allskonar fólki og gera ein-
hverja hluti sem skalfa mér peninga og
svo hef ég skrifað bókina þegar ég hef
haft tíma. Ég er mjög sáttur við þetta
líf.“
-Og svo ertu aðfara út eftir áramót
að ritstýra blaði.
„Ritstýra, já. Ég sé það þannig, að
eftir að ég var búinn að skrifa þessa
bók var ég í rauninni alveg búinn að fá
nóg af sjálfum mér. Búinn að taka
þriggja mánaða töm þar sem ég gerði
ekkert annað en að skrifa, átta til sautj-
án tíma á sólarhring.“
-Hvemig vinnurðu verkin þín;
skerðu mikið niður, bcetir við, endur-
skrifar og þess háttar?
,Ætli það ekki... Ég skar til að
mynda útúr þessari bók fjörtíu til
fimmtíu síður og ég skrifa hvem kafla
og hverja síðu ég veit ekki hvað oft.
Sumar málsgreinar skrifar maður sjö-
tíu sinnum, aðrar bara standast í fyrstu
skrift."
-Siitá útúrdúr... Og svo lauk þessari
bókarskorpu?
„Þá var ég alveg með það á hreinu,
að nú vildi ég fara vinna fyrir einhvem
annan en sjálfan mig. Bara vinna. Vera
með fólki. Ég er hinsvegar orðinn dá-
lítið gamall og sérvitur og erfiður í
samskiptum og samstarfi - eiginlega
húðlatur ofaná allt saman. Ég er fínn að
fá hugmyndir og get fengið margar
milljónahugmyndir á dag ef ég er í
þeim gír; hugmyndir sem geta gert
stóran hóp af fólki í kringum mig for-
ríka. En ég er bæði
of latur og lélegur
til að framkvæma
þetta.“
-Þú ert þá
brautryðjandi og
bestur í byrjun?
„Einmitt og
þegar ég er búinn
að taka þessa
ákvörðun mfna, að
fara nú að vinna
fyrir einhvem ann-
an og umgangast
margt fólk til til-
breytingar og síð-
an tilkynna Ás-
gerði konu minni
það, þá hringir
síminn. Þar er
komin Björk Guð-
mundsdóttir, söng-
kona í Lon’don,
sem - býður mér
vinnu við að rit-
stýra tímariti sem á
að koma út f
tengslum við að-
dáendaklúbbinn
hennar sem er ver-
ið að stofna.
Venjulega em
blöðin sem em
gefin út f kringum
þessa klúbba bara
glanstímarit um
stjömuna; hún er
gera að þetta og
hún er að gera hitt.
En Björk er alveg
á móti slíku. Hún
tilkynnir því útgef-
endum sínum
tvennt: Annars-
vegar megi blaðið
tengt aðdáenda-
klúbbnum ekki
íjalla um hana og
hinsvegar skuli
ákveðinn maður
uppi á Islandi sjá
um að ritstýra þvf.
Þessi hugmynd
þótti gjörsamlega
geðveik; að gefa út
tímarit tjórum
sinnum á ári sem
ekki fjallaði um hana og enn brjálaðra
fannst þessu fólki að einhver eskimói
ofan Islandi ætti að ritstýra því.“
-En wn hvað á þetta blað þá að
fjalla?
„Tímaritið verður eiginlega bttra
svona lista- og tískutímarit. Svipaðar
pælingar og voru t' gangi í Núllinu.
Nema við ætlum að gefa út tímarit með
svolftið öðrum áherslum og sinna sér-
staklega vel því fólki sem er að byrja í
listinni; að gefa út sfna fyrstu plötu eða
farið að þreifa fyrir sér í myndlistar-
heiminum. Annars emm við, að hugsa
upp leiðir til að hafa Björk með í blað-
inu; eiginlega án þess að hafa hana
með í blaðinu - semsagt án þess að
endalaust sé verið að fjalla um hana.
Ég treysti mér til að vinna fyrir Björk -
þó að ég treysti mér kannski ekki að
vinna fyrir ýmsa aðra. Þarna kemur
maður til að koma hugmyndum til ansi
stórs hóps fólks."
-Erþetta stórt langtímaverkefni?
„Eitt og hálft ár. Fyrsta verkefni mitt
verður að hanna tímaritið og hugsa upp
hugmyndagmndvöllinn og afstöðuna.
Ég sé fyrir mér að ég sjái um fyrstu
fjögur til sex tölublöðin og það er alla-
vega eitt til eitt og hálft ár til að byija
tneð. Markmiðið er að gefa út tímaritið
sem ég og Björk og Þór Eldon og Ein-
ar Öm og Bragi og þetta fólk alltsaman
hefðum elskað að lesa þegar við vomm
kannski svona sautján ára. Spennandi."
-Ogfer kona þín, Ásgerður Júníus-
dóttir, út með þér?
,Jú, jú. Og dóttir okkar, Júnía Líf
Maríuerla."
-Hvað er Asgerður að fara gera
þama úti?
„Ása er að fara í söngnám og byijar
síðan vonandi sinn karríer sem stjama
á hinu alþjóðlega ópemsviði."
-Verður nokkuð pláss í nœstu fram-
tíð fyrir skrifin á öðru og þriðja bindi í
þessari trílógíu þinni sem liefst núna
meðAugu þín sáu mig?
,Jú, jú. Ég er auðvitað kominn
nokkuð langt með þriðja bindið og ég
ætla bara að gefa mér góðan tíma í
verkið. Ég var þijú ár að skrifa þessa
skáldsögu og með annað bindið - sem
gerist í Reykjavík 1945 til 1962 - er ég
byrjaður að lesa mér til um og safna
heimildum í. Ég er einnig bytjaður á að
ræða við fólk sem var í ákveðnum
kreðsum á þessum tíma og ég hef
áhuga á að fella inní þessa bók.“
-Spennandi verkefni?
„Ég lofa því allavega að sýna fólki
aðra mynd af Reykjavík en það helur
hingað til séð.“
-Hefur tveggjaoghálfs árs dóttir þín
Júnía Líf Maríuerla Itaft mikil áhrif á
það sem þú ert að gera ídag?
„Sérstaklega mitt andlega líf og
kannski er maður þar að tala um eitt-
hvað sem allir segja og er orðin óttaleg
klisja - en hún er þá bara sönn. Maður
er að uppgötva heiminn uppá nýtt. Fyr-
ir tveimur dögum uppgötvaði hún til
dæmis tunglið og hefur mikinn áhuga á
tunglinu. Svo uppgötvaði hún dag og
nótt og var þá ákaflega upptekin af
þeirri nýjung. Og maður fylgir þessu
eftir. Annars er jressi bók svo nýbúin
hjá mér, að ég geri mér ekki grein fyrir
hversu mikil áhrif sú staðreynd hefur
haft á hana, að ég er kominn með barn
og fjölskyldu. Ég legg allavega miklu
meira undir í þessari bók og er að tak-
ast á við miklu stærri hluti en í öðrum
bókurn mfnum; bæði í veraldarsögunni
og mannssögunni. Kannski er í því að
finna einhvem alvarleika og ábyrgð
sem sprottið hefur uppí mér. Það er líka
svo margt sem ég er að undirstrika með
þessari skáldsögu. Ég var sífellt að
uppgötva eitthvað nýtt sem býr í fonn-
inu og ég hafði ekki nýtt mér áður. Ég
uppgötvaði endalaust nýja fleti á því
hvað skáldsagan er og hvað er hægt að
gera með þær. Þetta eru hlutir sem ég á
eftir að nota í næstu bók.“
-Ertu að leika þér meðformið?
„Alltaf. Ef við tökum sem dæmi
Stálnórt þá skrifaði ég þar í rauninni
gegn öllu sem einkennir skáldsögur og
hreinsaði útúr mér alit sem gerir skáld-
sögu að skáldsögu. Ég er mjög ánægð-
ur með þá bók sem slíka. 1 Augu þín
sáu mig leyfi ég tnér að umfaðma allt
það sem skáldsagan hefur uppá að
bjóða. Tek allt inn og er þá að velta fyr-
ir ntér raunsæisskáldsögum jafnt sem
tilraunasögum einsog Tristam Sliandy
sem var skrifuð á átjándu öld á Irlandi.
Þar er rnaður sem ætlar að segja ævi-
sögu sína og svo kemur einhver og
brokkar burtu með söguþráðinn strax á
fimmtu eða sjöttu st'ðu. Sfðan þegar
hann kemur aftur fimmhundruð blað-
síðum síðar þá er maðurinn ennþá
ófæddur. Það er náttúrlega þannig, að
skáldsagan á sér svo langa sögu og í
henni hefur gerst svo margt skemmti-
legt. Don Kíkóti eftir Cervantes og
Gargantúi og Pantagrúll eftir Rabela-
is; þetta eru fantasíufjársjóðir sem hægt
er að ganga í og ef maður velur sér þá
hefð, frekar en raunsæishefðina, þá sér
maður hvemig skáldsagan var sprikl-
andi fjörugt og skemmtilegt form í
upphafi og það er sú skáldsaga sem ég
hef mest gaman af og ætla sækja í.“
-Þú hefur mikla aðdáun á fantasíu-
skáldsögum sem voru skrifaðar útí
heimi fyrir mörgunt árhundruðum; ef
við förum hénui Iteim í mítímann:
Hvernig stendur íslenska skáldsagan?
„Það sem mér hefur aðallega fundist
vanta, er að menn leiti sér fanga í sögu
skáldsögunnar; nýti sér það sem hefur
verið að skapast og geijast á fimm-
hundruð árum. Megnið af því sem er
skrifað, er það sern kallast hefðbundið.
Þær sögur eru í sjálfu sér fínar og ég er
ekkert á móti þeim. Fólk hefur gaman
af því að lesa þetta og það er allt í góðu
lagi. En það er hinsvegar svo margt
sem er til í heimi skáldsögunnar sem
mér finnst menn vera hræddir við að
nota."
-Þú ert ekkert smeykur við að vera
gagnrýndurfyrir að hafa ekki lumdsvit
á því Þýskalandi sem þú skrifar um?
„Nei, nei, nei. Ég veit að vísu ekkert
hvemig þessi saga mín yrði lesin í
Þýskalandi; þar kannski fengi ég á
baukinn. Það sem ég er að gera við þá
er það sem stórþjóðir hafa alltaf gert
við litlar þjóðir. Þetta gerðu menn al-
veg á fullu á sínum tíma; menn einsog
Jules Veme létu sögur sínar gerast á ls-
landi og var í rauninni alveg skt'tsama
um hvemig Island væri. Treystu bara á
að lesandinn vissi ekki mikið um ís-
land; hvemig landið og fólkið væri. Ég
er að hefna mín á þessunt höfundum.
Heyrðu rúllar þetta tæki ennþá?“
-Já. Þetta er annars að verða nokk-
uð gott. Takkfyrir spjallið.
„Ha... Já. Rúllar þetta tæki þitt enn-
þá?“
-Já, já.
„Það getur ekki verið.“
-Jú, jú, hvert einasta orð þitt hefur
verið skráð.