Alþýðublaðið - 22.12.1994, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1994
MMDVBLKBIB
20843. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Simi 625566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 625566
Fax 629244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Grynnkað á
skuldasúpunni
Borgarstjóm Reykjavíkur hefur ákveðið að leggja á sérstakt
holræsagjald á næsta ári. Flest sveitarfélög á landinu hafa slíkt
gjald og hefur það tíðkast um árabil. Þessi nýja gjaldtaka er
ekki til komin að ástæðulausu. Fjárhagsstaða borgarinnar er af-
ar slæm, mun verri en gert var ráð fyrir í vor þegar kosningam-
ar fóm fram. I kosningunum lagði Sjálfstæðisflokkurinn
áherslu á góða fjármálastjóm og ábyrgð í rekstri borgarinnar.
Annað hefur komið í ljós. Gagnrýni Reykjavíkurlistans á fjár-
hagsstöðu borgarinnar fyrir kosningamar var alltof væg miðað
við raunveruleikann eins og hann lítur nú út. Skatttekjur borg-
arinnar rétt duga fyrir rekstri, allar framkvæmdir em fyrir láns-
fé. Þetta þýðir skuldasöfnun, sem auðvitað er ekkert annað en
framvísun á skattahækkanir í framtíðinni.
Reykjavíkurborg hefur á síðustu ámm lagt í miklar fram-
kvæmdir í holræsamálum. Þessar framkvæmdir vom nauðsyn-
legar og em borginni til sóma. Sjálfstæðisflokkurinn má eiga
það að fmmkvæði og forysta Reykjavíkurborgar í þessurn efn-
um er öðmm sveitarfélögum í landinu til fyrirmyndar. Undan
framkvæmdum í holræsamálum varð heldur ekki vikist, því
sem útflutningsríki á matvælum verður Island að standast al-
þjóðlegar kröfur í þessu efni. Samningurinn um EES gerir mjög
skýrar kröfur um hreinsun á skólpi, sem Reykjavíkurborg upp-
fyllir þegar framkvæmdum er að fullu lokið. Þetta er mikilsvert,
en verður auðvitað að greiða fyrir. Það er alveg ljóst að fjár-
hagsstaða borgarinnar krafðist þess að holræsagjaldið yrði lagt
á. Annað hefði verið ábyrgðarleysi.
Andstaða Sjálfstæðisflokksins við holræsagjaldið verður að
flokkast undir ábyrgðarleysi. Málflutningur Ama Sigfússonar í
þessu máli hefur verið með þeim hætti að hann ætti að verð-
launa með ferð til Færeyja til að skoða þá framtíð sem hann ætl-
ar Reykvíkingum. Forstjóri Stjómunarfélagsins aðhyllist þá
stjómunarhætti að slá lán fyrir öllum framkvæmdum, jafnt
þeim sem þegar er lokið og þeim sem áætlaðar em. Helsta
metnaðarmál Áma Sigfússonar virðist það að Reykjavík gefi
öðmm sveitarfélögum ekkert eftir í skuldasöfnun og geri helst
betur.
Ellert B. Schram hitti boltann í mark í leiðara DV á mánudag:
„Kjami málsins er sá að Reykvíkingum hefur verið talin trú um
að borgin hafi verið vel rekin. Andhverfan er nú að koma í
ljós.“ Ingibjörg Sólrún Gísladóttir er ekki í ósvipaðri stöðu og
núverandi ríkisstjóm þegar hún tók við völdum. Segja þarf
sannleikann um bága íjárhagsstöðu borgarinnar og þá erfíð-
leika sem hún á við að etja. Ekki verður haldið áfram á sömu
braut skuldasöfnunar og hingað til,. vinda þarf ofan af rekstri
borgarinnar og skapa svigrúm til að koma þeim málum í fram-
kvæmd sem Reykjavíkurlistinn var kosinn til. Raunsæi er höf-
uðdyggð stjómmálamanna og á ekkert skylt við svartsýni.
Borgarbúum stoðar lítt að lifa í blekkingum um fjárhagsstöðu
borgarinnar og ríkidæmi hennar í samanburði við önnur sveit-
arfélög. Borgarstjóra ber að sjálfsögðu að segja sannleikann um
þessi efni og hafa forystu um að bregðast við á raunsæjan hátt.
Á því kjörtímabili sem nú er að taka enda hefur ríkisstjórnin
tekist á við mjög slæma fjárhagsstöðu ríkissjóðs. í heilan áratug
hefur ríkið eytt um efni fram og var vandinn orðinn slíkur að ör-
lög Færeyja vom ekki fjarri Islendingum. Oft á tíðum virðist
baráttan við hallann á fjármálum ríkisins vera barátta við marg-
höfða þurs sem rís upp tvíefldur við hvert högg sem honum er
reitt. Fjárhagsstaða sveitarfélaganna virðist nú í sömu stöðu.
Sveitarstjómir standa frammi fyrir erfiðum ákvörðunum og
hafa þær flestar gripið til þess ráðs að hækka útsvarið upp í
leyfilegt hámark. I Reykjavík var útsvarið ekki hækkað, en hol-
ræsagjald lagt á. I ljósi fjárhagsstöðunnar var það nauðsynleg
og skynsamleg ákvörðun.
Gamall og góður stalínisti
Ég hef þá kenningu að á þriðja
glasi geti sannir Alþýðubandalags-
menn ekki stillt sig um að fara að tala
um Stalín. Og í veislu um daginn
varð ég enn vitni að því að Alþýðu-
bandalagsmenn fóru að gleðjast yfir
þessum mikla leiðtoga. Það var mik-
ið sungið og þegar var tilkynnt að
einn forsöngvarinn væri „gamall og
góður stalínisti" greip um sig almenn
kátína. Þetta var einmitt á þriðja
glasinu. Menn hlógu dátt og margir
settu upp þennan „hann var nú góður
þrátt fyrir allt karlinn”-svip sem ég
hef svo oft séð í andlitum Alþýðu-
bandalagsfólks.
Mér var enginn sérstakur hlátur í
hug og þama stóð líka álengdar fólk
sem setti hljóðan. Milli horna fóru
þöglar augnagotur,
mér finnst eins og
margir hafi verið að
hugsa hið sama:
Hvað hefði gerst,
segjum til dæmis í
veislu hjá Sjálfstæð-
isflokknum, ef til-
kynnt hefði verið að
einn kærkomnasti
gesturinn væri
„gamall og góður nasisti“?
Hefði ekki gripið um sig algjör
paníkk? Hefði einhver hlegið góðlát-
lega?
Auðvitað er ekki hægt að álasa
neinum fyrir að hafa viljað auka
réttlæti og jöfnuð í heiminum á fyiri
hluta aldarinnar. Þetta var náttúrlega
frumhugsun margra sem horfðu upp
á fátækt og eymd og gengu komm-
únismanum á hönd. Mér finnst erfitt
að bera ekki ákveðna virðingu fyrir
Hendrik Ottóssyni, einum fyrsta ís-
lenska kommúnistanum, sem skak-
klappaðist milli bryggjanna og
fiskreitanna í Reykjavfk og boðaði
verkamenn á fund.
Af sama toga var hugsun ýmissa
nasjónalsósíalista sem héldu í fyrstu
að kynþáttaofstæki Hitlers væri bara
einhvers konar aukabúgrein, til þess
fallin að efla hreyfingu brúnstakka
fylgi án þess að mikil alvara lægi að
baki. Þetta héldu til dæmis Gregor
og Otto Strasser, bræður sem framan
af voru helstu bandamenn Hitlers og
máttu gjalda fyrir misskilning sinn
með lffinu.
En kynþáttahatrið var bláköld
staðreynd og það langtímamarkmið
Hitlers að koma gyðingum fyrir katt-
amef; rétt eins og helstu foringjar
kommúnista fóru ekki í grafgötur
með að nauðsynlegt væri að beita
öllum ráðum til að útrýma borgara-
stéttinni svo öreigaríkið mætti rísa.
Þess utan vom báðar kenningamar
jafn vitlausar og fullar af hugsana-
villum, jafnt meðvituðum sern
ómeðvituðum. Hitler byggði sína
kenningu á ritlingum eftir kverúlanta
sem hann hafði lesið þegar hann var
ungur vanmetinn málari í Vínarborg
og bjó á gistiheimili fyrir einhleypa
karlmenn. Marx byggði sína kenn-
ingu á tölum um lífskjör alþýðufólks
á Englandi iðnbyltingarinnar sem
hann falsaði purkunarlaust; af þeim
dró hann þá ályktun að hinir snauðu
yrðu alltaf snauðari og hinir ríku rík-
ari og því væri bylting óumflýjanleg
söguleg nauðsyn. Þegar tölumar em
skoðaðar af samviskusemi fæst
þveröfug niðurstaða - hagur verka-
manna fór hægt batnandi.
Meginatriðið er þó auðvitað að
kenningamar vom báðar jafn vondar
- hryllilegar, vildi ég segja - að því
leytinu að þær fela í sér að manndráp
séu forsvaranleg leið að pólitísku
takmarki, að einhver hópur manna
hafi rétt til að drepa annan hóp
manna sem hann álítur að standi sér
fyrir þrifum og skapa sér þannig
betra lífsrými.
Ekki ýkja löngu eftir októberbylt-
inguna í Rússlandi mátti öllum
hugsandi mönnum vera Ijóst að
kommúnisminn var ekki svarið við
ójöfnuði og ör-
birgð. Rosa Lux-
emburg, einn
helsti foringi
þýskra komm-
únista, áttaði sig
fijótt á þessu og
skrifaði strax
1918: „Lækn-
ingin sem þeir
Lenín og Trotskí
fundu upp, að bæla niður allt lýð-
ræði, er verri en meinið sem hún átti
að uppræta.“
Gengi kommúnismans féll í þrep-
um og í hverju þeirra gengu ein-
hverjir af trúnni en alltaf vom þó
nógir eftir til að veifa rauðum fánum
og sitja sellufundi: Af ógnarstjóm á
tíma stríðskommúnismans, sam-
yrkjuvæðingu og hungursneyð af
manna völdum í Ukraínu bámst nóg-
ar fréttir til að hugsandi menn fyllt-
ust nagandi efasemdum. Þá þótti
franska rithöfundinum André Gide
nóg kornið. Fjórði áratugurinn var
eins og samfelld hryllingssaga þar
sem ber hæst framferði Ráðsstjóm-
arinnar í borgarastyrjöldinni á Spáni,
Moskvuréttarhöldin miklu með lil-
heyrandi morðæði, Finnlandsstríðið
og griðasáttmála Hitlers og Stalíns.
Það er erfitt að skilja hvernig neinn
gat trúað lengur eftir þessa atburða-
rás, nema þá af einhverjum örlaga-
misskilningi, illkvittni eða hreinni
tækifærismennsku. Þama var breska
rithöfundinum George Orwell nóg
boðið.
Aðeins rétti Sovétkommúnisminn
við í stríðinu og á Vesturlöndum
fékk Stalín meira að segja kært gælu-
nafn, Jói frændi. Svo dundi yfir önn-
ur röð atburða: Undirferli og yfir-
gangur Sovétmanna í Austur-Evr-
ópu, leyniræða Khrútsjovs, uppþotin
í Berlín 1953, uppreisnin í Ungveija-
landi 1956, bygging Berlínarmúrsins
1961. Gátu einhverjir umborið þetta
nema örgustu kreddumenn, fífl eða
hreinir og klárir glæpamenn?
Lokahnykkurinn var svo innrásin í
Tékkóslóvakíu 1968. Þá loks þótti
Alþýðubandalagsmönnum mælirinn
fullur - eða að minnsta kosti nóg til
að Þjóðviljinn maldaði ögn í móinn.
Fram að því höfðu ekki dugað
nema einföldustu svör gegn þessum
þunga atburðanna: Eilífar upphróp-
anir um Finnagaldur eða Moggalygi
eða margþvælt yfirklór um sögulega
nauðsyn eða í versta falli í hæsta
máta eðlileg mistök, að smá snurða
hefði hlaupið á þráðinn í mikilli
framrás sögunnar.
Meðal Breta sem hafa alltaf verið
krítfskir í hugsun, gjamir á að
hafa allt á homum sér og lítt gefnir
fyrir blindan átrúnað á kenningar var
varla til sá menntamaður sem að-
hylltist kommúnismann eftir
Moskvuréttarhöldin eða Finnlands-
stríðið - hvað þá eftir griðasáttmál-
ann. Öðru máli gegndi um Frakkland
þar sem menntastéttin var klofin í
tvær andstæðar fylkingar langleiðina
fram eftir öldinni. Önnur fylgdi hin-
um sovétsinnaða kommúnistaflokki
dyggilega að málum, hin byggði á
hugmyndum úr borgaralegri
menntahefð. Þegar þetta tvennt mgl-
aðist saman varð úr furðulegur
óskapnaður og er gleggsta dæmið
um það Jean-Paul Sartre, mestur
áhrifavaldur í franskri hugsun eftir
seinni heimsstyrjöldina. Sartre gerði
sig nánast ómarktækan þegar hann
reyndi að samsama exístensíalisma
sinn sem byggir á fijálsum vilja
mannsins við nauðhyggju marxism-
ans. Utkoman varð rakalaus þvætt-
ingur, eins og Frakkar hafa í óða önn
verið að uppgötva hin sjðari ár.
Mesti menntamaður íslands, Hall-
dór Laxness, fylgdist í eigin persónu
með sýndarréttarhöldunum yfir Búk-
harín, Rykov, Krestinsky og félög-
unt 1938. Allar voru sakargiftimar
upplognar. Efst í réttarsalnum þar
sem Halldór sat var skyggður gluggi
og þar fyrir innan sást stundum síg-
arettuglóð sem brá glampa á bólu-
grafið andlit og grá úlfsaugu Stalfns.
„Hvað hefði gerst, segjum til
dæmis í veislu hjá Sjálfstæðis-
flokknum, ef tilkynnt hefði verið að
einn kærkomnasti gesturinn væri
„gamall og góður nasisti"? Hefði
ekki gripið um sig algjör paníkk?
Hefði einhver hlegið góðlátlega?"
Uti í salnum fór hamförum Vyshin-
sky saksóknari sem hafði bjargað lífi
sínu með því að gerast leiguþý Sta-
líns og æpti að sakbomingana ætti að
skjóta eins og rakka. Það var ekkert
lát á hatursflaumnum: „Alþýðan
heimtar aðeins eitt: kremjum þessi
skriðdýr undir fótum okkar! A gröf-
um þessara viðurstyggilegu svikara
munu vaxa þistlar og illgresi. Við
munum ryðja þjóð okkar leið yfir
óhroða fortíðarinnar og undir forystu
hins mikla Stalíns, okkar ástkæra
leiðtoga og meistara, munum við
ganga áfram og áfram í átt til komm-
únismans."
Ekki sá Halldór Laxness neina
ástæðu til að finna að þessum mál-
flutningi.
að em ekki ný sannindi að það
voru Halldór Laxness og Þór-
bergur Þórðarson sem sneru flestum
Silfur Egils
Dagatal 22. desember
Atburðir dagsins
1894 Franski höfuðsmaðurinn Alfred
Dreyfus dæmdur fyrir landráð og
sendur til Djöflaeyju. 1910 350
breskir námumenn farast í slysi. 1961
Fyrsti bandaríski hermaðurinn fellur
í Víetnam. 1989 Nicolae Ceausescu
einræðisherra í Rúmeníu og kona
hans flýja brennandi forsetahöllina;
þarmeð lýkur valdaferli þess al-
ræmda skálks.
Afmælisbörn dagsins
Giacomo Puccini ítalskur ópemtón-
smiður, 1858. Lafði Peggy Ashcroft
bresk leikkona, 1907. Maurice og
Robin Gibb sykursætir breskir
poppbræður, kunnir sem Bee Gees.
Annálsbrot dagsins
Kona gift á Skeiðum austur skaðaði
bam sitt 6 vikna gamalt framan á nef-
inu og tunguna, líka á andlitið. Fékk
þar eftir vitfirring. Varðveiti oss guð
frá Satans vélum.
Setbergsannáll, 1700.
Málsháttur dagsins
Þögn er betri en þarflaus ræða.
Þakkarskuld dagsins
Öll lífrænu kvæðin á skáldið að
þakka kynningu sinni af marxisman-
um.
Ritdómur Kristins E. Andréssonar um ljóða-
bókina Rauður loginn brann eftir
Stein Steinarr.
Framsóknarmenn
dagsins
Ekki hafa Hofverjar verið spekingar
miklir en þó hefir þeim vel flest tek-
ist.
Vopnfirðinga saga.
Ord dagsins
Vonin mér í brjósti býr,
bezti hjartans auður.
Vonin aldreifrú mérflýr,
fyrri en ég er dauður.
Páll Ólafsson.
Skák dagsins
ELO-stigin hafa reynst nokkuð vel
sem mælikvarði á getu skákmanna.
Þau er hinsvegar enginn stóridómur
einsog M. Johansson, 2240 stig,
sýndi í viðureign við stórmeistarann
Wojtkiewicz í Linhamn 1990. Jo-
hansson hefur hvítt og beinir spjótum
íslendingum til kommúnisma. Bréf
til Lám, Atómstöðin og Islands-
klukkan urðu pólitískar handbækur-
hversu ótrúlegt sem það kann að
virðast.
Hér á landi vom flestir illa að sér í
marxískri teoríu, eða hún beinlínis
afbökuð til að hún næði að ríma við
rök sjálfstæðisbaráttunnar. Þannig
skrifaði Einar Olgeirsson stórein-
kennilegt rit, Ættarsamfélag og ríkis-
vald í þjóðveldi íslendinga, þar sem
hann gerði úr þjóðveldismönnum
einhvers konar sambræðing úr fmm-
kommúnistum og sjálfstæðishetjum.
I Austur-Þýskalandi fékkst bókin
ekki gefin út, hreintrúaðir marxistar
þar sáu undireins að þetta var argasta
villutrú.
Móti Halldóri og Þórbergi, stfl-
snilld þeirra, andagift og tilfinninga-
serni, átti borgaraleg menntahefð lít-
ið svar, hér var hún alltaf lítil og lé-
leg. Vinstri mönnum varð ekki
skotaskuld úr þvf að kveða í kútinn
rithöfunda á borð við Guðmund G.
Hagalín eða Kristmann Guðmunds-
son.
Af menntamönnum var það helst
Kristján Albertsson sem hélt uppi
einhverju andófi. Hann var í tengsl-
um við borgaralega menntastrauma
sunnan úr Evrópu. Vinstrimenn
beittu þeirri aðferð að reyna að gera
Kristján hlægilegan sem raunar var
frekar auðvelt, því hann átti það til
að vera bæði teprulegur og snobbað-
ur.
Fyrir svona ári skrifaði ég grein
sem fjallaði um síðustu kynslóð
Islendinga sem lagði átrúnað á sov-
étkommúnismann, hóp ungra
menntamanna sem fór til náms i
austantjaldsríkjum upp úr 1950. Ég
komst að þeirri niðurstöðu að þessir
menn hefðu gert sig seka um hvort
tveggja hugleysi og hroka. Hugleysi
vegna þess að þeir kynntust ömur-
legum raunveruleikanum í kommún-
istaríkjum en kusu að þegja og
hylma yfir með harðstjórum. Hroka
vegna þess að þeir trúðu að fólk væri
almennt ekki nógu vel gefið eða vel
gert til að þola að heyra sannleikann
sem þeir höfðu séð með berum aug-
um eystra.
Seinna frétti ég að einn þessara
manna gengi hér um götur, úthúðaði
mér og segðist rnundu höfða gegn
mér dómsmál nema vegna þess að
við ættum einhvetja sameiginlega
vini. Satt að segja fannst mér þetta
fjári hart fimm ámm eftir fall Berh'n-
armúrsins, en bak við hann hafði
þessi maður eitt sinn lifað og starfað.
Svipaðs eðlis vom viðbrögð við
alræmdri grein sem Jón Baldvin
Hannibalsson skrifaði í byrjun þessa
árs. Þar varð Jóni á að kalla Halldór
Laxness „lofsöngvara sovétsins í
aldarfjórðung". Líkt og Hamsun
hinn norski hefði hann verið innblás-
ið skáld, en þeir báðir „dómgreindar-
lausir fáráðlingar í pólitískri hugsun,
blindaðir á samtíð sína af banvænni
ranghugsjón“.
Það greip um sig mikil geðshrær-
ing, en aldrei heyrði ég nein rök á
móti nema ekki mætti tala illa um
gamla menn.
að svarta kónginum sem hefst við í
skotgröf á g7. Hvað gerir hvítur
til þess að vinna lið?
1. Bxg6! hxg6 2. Dxg6+! og
Wojtkiewicz þurfti ekki að sjá meira
heldur gafst upp. Ella hefði fram-
haldið orðið: 2. ... fxgó 3. Rxe6+
(vinnur drottninguna aftur) Kf7 4.
Rxd8+ Kg7 5. Re6+ Kf7 6. Hxh8
Kxe6 7. Hxg8 og hvíta staðan er vit-
anlega gjömnnin.