Alþýðublaðið - 09.02.1995, Qupperneq 7

FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Orson fimm ára: Af honum stafar einhvert vald, augnaráð hans líkt og ræður yfir myndavélinni. Þetta er kannski
ekki mjög fallegt barn, en það er augljóst að það hefur mikla skaphöfn.
flókið, að nú átti hann tvo feður.
Þeir tókust á um völdin yfir
drengnum. Báðirsyrgðu þeirkonuna
ákaft og þeir mynduðu með sér ein-
hvers konar bandalag um minningu
hennar. Þeir bjuggu meira að segja
saman og fóru saman í frí. Bemstein
var niðurbrotinn maður og beindi nú
allri athygli sinni að Orson. „Ég var
móðir mín,“ sagði hann. „Ég varð-
veitti eldinn."
Lifandi minnismerki
Það þurfti líka að koma drengnum
til mennta. Eftir umsjá Beatrice var
Orson fullur af tilvitnunum, hann gat
farið með hápunkta skáldskaparlist-
arinnar og rætt um aðskiljanleg efni
án þess að hika eða endurtaka sig. En
kannski ekki af mikilli djúphygli.
Hann var óvenju fljótur að læra og
hafði hæfileika til að tína upp alls
kyns málperlur sem hann raðaði
saman af mikilli list. En hann var
hins vegar alsendis óagaður. Feðurn-
ir hans tveir ætluðu honum líka ólíkt
hlutskipti: Bemstein vildi að hann
yrði snillingur og andlegur risi, lif-
andi minnismerki um móður sína.
Richard eldri vildi að hann yrði gam-
ansamur blaðamaður.
Til að koma því í kring gaf hann
syni sínum ritvél. Hann þóttist greina
að hann hefði einhverja hæfileika til
að verða listamaður og reyndi að inn-
ræta honum að verða skopteiknari.
Báðir feðumir hljóta að hafa verið
ánægðir þegar birtist frétt í blaðinu
Madison Journal í febrúar 1926. Þar
stóð: „Skopmyndateiknari, leikari,
skáld - og aðeins tíu ára.“ Þetta er í
fyrsta sinn að Welles kemst í tæri við
íjölmiðla, en gefur fullkomlega tón-
inn fyrir það sem síðar varð.
Þarna eru höfð stór orð um afrek
Orsons. Hann er sagður mála olíu-
myndir, skrifa og leikstýra leikritum
sem hann sfðan færi með aðalhlut-
verk í, ritstýra blöðum, hann er sagð-
ur fara með heilu ljóðabálkana eftir
minni og sérstaklega er tekið lil þess
að hann hafi haldið þremur vinum
sínum hugföngnum í fjóra klukku-
tíma með því að flytja fyrir þá kvæði.
Sem máski bendir til þess að eitthvað
sé frásögnin orðum aukin.
Nokkm síðar var Orson sendur til
sálfræðings sem vildi gera á drengn-
um umfangsmikil greindarpróf. Nið-
urstöðumar komu frekar á óvart. Það
benti margt til þess að allt væri á rúi
og stúi í heilabúi drengsins. Líklega
sagði hann sálkönnuðunum hvað-
eina sem andinn bauð honum; yfir-
leitt einhver brotabrot sem hann
hafði tínt upp í stofu móður sinnar.
Hann var náttúrlega óvenju bráðger
og fyrir það hafði hann hlotið mikla
hrifningu. Allt sitt líf hélt hann áfram
að endurtaka skemmtiatriðin sem í
bemsku uppskám honum lófatak.
Hann var ekki fallegt bam, hann var
feitlaginn og frekar þungbrýndur, en
alla tíð hafði hann þokka og aðdrátt-
arafl sem ollu því að hann gat fengið
nánasl hvað sem hann þráði. Og lík-
lega þráði hann mest að láta þrá sig.
Byggt á The Sunday Times / eh.
Lena Hjelm Wallén utanríkisráðherra Svíþjóðar
í viðtali við Sigurð Tómas Björgvinsson
Aðildarumsókn
íslands og
samningaviðræður
við Evrópusambandið
- er eina færa leiðin til að hægt sé að meta kosti og galla
aðildar að sambandinu. íslendingar verða að ákveða fyrir sig
sjálfir hvort þeir vilja ganga í Evrópusambandið.
Utanríkisráðherrar Norðurland-
anna funduðu í Reykjavík í lok síð-
ustu viku. Meðal þess sem rætt var
um var framtíðarskipan Norður-
landasamstarfsins í Ijósi þeirra
breytinga er sköpuðust þegar Sví-
þjóð og Finnland bættust í hóp Evr-
ópusambandslanda. Alþýðublaðið
ræddi við jafnaðannanninn Lenu
Hjelm Wallén, utanríkisráðherra
Svíþjóðar, um Norðurlanda- og Evr-
ópusamstarfið.
Wallén hefur starfað lengi innan
Jafnaðarmannaflokksins í Svíþjóð.
Eftir nám og kennslu í nokkur ár var
hún kjörin á sænska þingið árið 1969
og fimm árum síðar varð hún skóla-
málaráðherra, þá aðeins 31 árs að
aldri. Á ámnum 1982 til 1991 var
hún mennta- og menningarmálaráð-
herra og síðar meir ráðherra þróun-
araðstoðar.
Talið barst fyrst að Norðurlanda-
samstarfmu og þeirri umræðu sem
verið hefur um hugsanlegar áherslu-
breytingar þar í kjölfar þess að Sví-
Þjóð og Finnland hafa nýlega gegnið
í Evrópusambandið. Wallén segir að
talsvert hafi verið rætt um breytingar
á uppbyggingu Norðurlandaráðs og
þeim stofnunum sem starfa á sviði
norrænnar samvinnu. Það sé nauð-
synlegt að athuga hvaða þættir séu
mikilvægastir og sníða breytingam-
ar eftir þeim. Það komi til greina að
setja ákveðin verkefni í forgangsröð,
en það sé alls ekki verið að setja
Norðurlandasamstarfið skör lægra
en annað alþjóðlegt samstarf í Sví-
þjóð, þrátt fyrir niðurskurð Svía til
Norðurlandaráðs. Staðreyndin sé sú
að vegna erfiðrar skuldastöðu
sænska ríkisins þurfi stjómvöld að
leita eftir spamaði á öllum sviðum.
En verður ekki erfitt að við-
haida þessari hefðbundnu nor-
rænu samvinnu með þrjú lönd í
ESB og tvö lönd fyrir utan?
„Það er auðvitað ljóst að það em
breyttar aðstæður og nokkur óvissa
hvemig starfið verður í nánustu
framtíð, en það er einmitt það sem
við verðum að leysa saman á næst-
unni. Ég er hins vegar viss um að
það er vilji hjá öllum þessum þjóð-
um til að halda upp mjög metnaðar-
sömu starfi milli Norðurlandanna."
Hún segist sjálf hafa mikla og
góða reynslu af hinu norræna sam-
starfi, þegar hún var til dæmis
menntamálaráðherra. Það hafi tekist
vel til með samvinnu milli háskóla á
Norðurlöndunum og annað dæmi
séu hin öflugu vinabæjatengsl sem
ræktuð hafi verið milli sveitarfélaga
á Norðurlöndunum.
„En aðalatriðið er að norrænt
samstarf er byggt á samskiptum al-
mennings en ekki landanna sem
slíkra eða fundum einstakra stjóm-
málamanna.“
Hvað með starfið innan ESB,
telur þú að Svíþjóð, Finnland og
Danmörk komi til með að standa
vörð um hagsmuni frændþjóða
sinna, íslands og Noregs?
„Það er auðvitað háð því hvaða
svið við erum að tala um. Éf við tök-
um til dæmis efnahags- og við-
skiptamál þá er EES- samningurinn
til staðar og hann er mjög góður. En
þau lönd sem aðeins hafa EES-
samninginn standa fyrir utan sam-
eiginlega utanríkisstefnu sambands-
ins og hin pólitísku áhrif almennt."
Wallén segir að það þýði þó ekki að
Noregur og Island standi alveg fyrir
utan, því með EES-samningnum
geti þessi lönd tekið þátt í umræðum
og fylgst vel með þróuninni innan
Evrópusambandsins.
„Ég held hinsvegar að það sé tölu-
verður vilji fyrir því að löndin þrjú
sem nú eru innan ESB tali máli
þeirra Norðurlanda sem standa fyrir
utan og ekki síður að þau láti frænd-
þjóðum sínum í té mikilvægar upp-
lýsingar um þróun mála. Þannig ættu
Island og Noregur að geta fylgst
nokkuð vel með því sem þar er að
gerast."
Jafnvel þó Norðmenn hafi sagt
eftirminnilegt „nei“ í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni í haust, þá virð-
ist vera talsverður vilji fyrir því að
öll Norðurlöndin gangi í ESB og
hér á íslandi hefur sá áhugi verið
nokkuð mikill. Telur þú að lítið
land eins og Island eigi erindi í
Evrópusambandið?
,Já, ég sé ekki afhverju það ætti
ekki að vera. Það eru engar augljós-
ar takmarkanir á því hvaða lönd geta
gengið í sambandið. Mér finnst alla-
vega að þær ættu ekki að vera til
staðar. Það er hins vegar ljóst að
hvert land verður að aðlaga sig að
þeim aðstæðum og reglum sem gilda
innan ESB, þannig að spumingin
snýst frekar um það hvenær ákveðn-
ar þjóðir geti orðið aðilar. Þetta hef-
ur til dæmis komið í veg fyrir að
Eystrasaltsríkin hafi getað gengið
beint inn í sambandið. Þau lönd sem
sækja um verða að uppfylla ákveðin
skilyrði hvað varðar efnahag og at-
vinnulíf. Ef til vill em aðstæður
þannig að það hafi verið auðveldara
fyrir Svíþjóð að vera með heldur en
lsland.“
Sænski utanríkisráðherrann segir
reyndar að það sé þannig í öllu al-
þjóðlegu samstarfi að þjóðir þurfi að
taka tillit til eða aðlaga sig að reglum
og venjum annarra.
Þegar það sé hins vegar spuming-
in um að taka á sig skyldur þá þurfi
hver þjóð fyrir sig að gera það upp
við sig hverjir séu kostimir og hveij-
ir séu gallamir við samstarf af þessu
tagi. Þetta þurfi Islendingar að
ákveða sjálfir og það sé í raun ekki
hægt nema með aðildarumsókn
og síðan samningaviðræðum við
ESB.
Hvað varðar áhrif ESB-aðildar nú
þegar í Svíþjóð, þá segir Wallén að
of snemmt sé að spá fyrir um það, en
því sé þó ekki að leyna að Svíar sjái
ákveðna birtu nú þegar. Það sé ljóst
að hinn evrópski markaður hafi
aukna tiltrú á Svíþjóð og sænskum
fyrirtækjum og erlend Ijárfesting
hafi verið að aukast allt frá því í
haust er Svíar samþykktu ESB-aðild
í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Lena Hjelm Wallén, utanríkisradherra Sviþjóðar: Þau lönd sem aðeins
hafa EES-samninginn, standa fyrir utan sameiginlega utanríkisstefnu
sambandsins og hin pólitísku áhrif aimennt.