Alþýðublaðið - 16.03.1995, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 16. MARS 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Berlín risavaxnar
framkvæmdir á
daudabettinu
svæði. Hið samein-
aða þýska þjóðþing
kom saman í fyrsta
sinn eftir sameining-
una haustið 1990 í
Bonn, borginni frið-
sælu vestur við Rín,
sem hafði þjónað
sem þing- og stjóm-
arsetur Vestur-
Þýskalands í meira
en 40 ár - án þess þó að vera varan-
leg höfuðborg Þýskalands, heldur
frekar tímabundið stjómarsetur þess
lýðveldis, sem stofnað var á her-
námssvæðum Vesturveldanna eftir
seinni heimsstyrjöld. Eitt af fyrstu
verkum þingsins var að ákveða, að
framtíðarsetur ríkisstjómar og þjóð-
þings hins sameinaða Þýskalands
skyldi vera í Berlín, milljónaborg-
inni austur við Spree, sem áður fyrr
hafði verið höfuðborg Prússlands og
Þýska Ríkisins uns það ríki var rústir
einar, nú fyrir réttum 50 ámm.
Hvergi var skipting Evrópu (og
heimsins með) á öllum kaldastn'ðsár-
unum bersýnilegri en einmitt í Berlfn
og hvergi eru þær breytingar - og
vandamál þeim fylgjandi - sem
komu í kjölfar falls jámtjaldsins
áþreifanlegri en þar. Hér skal þó að-
eins fjallað um hinar miklu fram-
kvæmdir, sem áætlaðar em í kjölfar
sameiningarinnar og flutnings
stjómarsetursins frá Bonn til Berlín-
ar og þær deilur, sem risið hafa í
kring um þessar framkvæmdir.
Stærstur hluti hinna nýju bygg-
inga rís á svæði, sem spannar helstu
kjama hinnar gömlu miðborgar
Berlínar, sem lenti á sínum tíma
nærri öll austan Múrsins (samanber
kort). Á svæði, sem í rúm 28 ár til-
heyrði svokölluðu „dauðabelti“ (To-
desstreiferi), það er að segja nokk-
urra tuga metra breiðu belti austan
Múrs, þar sem allt frá byggingu hans
í ágúst 1961 engar aðrar lifandi vemr
áttu leið um vélbyssuvopnaðir landa-
mæraverðir og hundar þeirra, við
hlið gamla Ríkisþinghússins á
Spreebökkum, rís heilt hverfi nýrra
stjómarbygginga, þar sem meðal
annars kanslaraembættið, ýrnis ráðu-
neyti og skrifstofur þingsins verða til
húsa. Steinsnar þar frá, á torgi því
við Brandenborgarhliðið sem er
kennt við París (Pariser Platz) og
markar endann á frægustu breiðgötu
Berlínar, „Unter den Linden“, rísa
stórbyggingar sem hýsa eiga til að
mynda franska sendiráðið.
Um 500 metmm sunnan við Bran-
denborgarhliðið em framkvæmdir
þegar nokkuð á veg komnar við end-
umýjun Potsdam- torgs (Potsdamer
Platz), þar sem á ámnum fyrir
heimsstyrjöldina síðustu vom um-
ferðarþyngstu gatnamót Evrópu, en
var á ámm Múrsins dapurlegur hluti
fyrmefnds „dauðabeltis". Stórfyrir-
tæki á borð við Daimler-Benz og
Sony reisa við Potsdam-torg feikna-
stórar skrifstofubyggingar.
Við Alexander-torg (Alexander-
platz), þar sem miklar samgönguæð-
ar borgarinnar mætast, staðsett við
austurmörk gamla miðbæjarins,
Evrópa
| yp, Auðunn
Arnórsson
I ll skrifar

Hin fyrrum prússneska höfuðborg hins þýska
Ríkis býr sig undir að taka við hlutverki höf-
uðborgar hins sameinaða Sambandslýðveldis.
En þessum undirbúningi fylgja miklar deilur:
um byggingalistina og söguna.
Eftir hið óvænta fall Berlínar- stendur til að reisa skýjakljúfaþyrp-
múrsins í nóvember 1989 og sam- ingu mikla. Við hina fomfrægu
einingu þýsku ríkjanna tveggja breiðgötu Unter den Linden rísa nýj-
haustið 1990 hefúr Berlfn breyst í ar glæsibyggingar í röðum og Fried-
risavaxið bygginga- ^ r B richstrasse, sem
var líflegasta
gata Berlínar á
hinum villtu ár-
um þriðja ára-
tugarins, á að
breytast í fínusm
verslunargötu
höfuðborgarinn-
ar. Þar rís nú til
d æ m i s
„Kringla“mikil,
sem hýsa mun meðal annars útibú
frægustu stórverslana Parísar.
Þessi upptalning er þó aðeins hluti
þeirra byggingaframkvæmda, sem
verið er að ráðast í þessa dagana í
Berlín. Eftir er að nefna meðal ann-
ars byggingu nýrrar aðaljámbrauta-
stöðvar, nýs alþjóðlegs flugvallar
sem áætluð er fyrir sunnan borgina,
nýrra gangna fyrir neðanjarðarlestir,
endumýjun flestra húsa í austurhlut-
anum og ýmislegt fleira. Heildarfjár-
festingin sem í framkvæmdunum
felst er áætluð um 30-50 milljarðar
þýskra marka (1350-2250 milljarðar
íslenskra króna) á ári næstu árin,
sem samsvarar um 13- til 20- földum
fjárlögum íslenska ríkisins.
Til þessa risavaxna verkefnis em
margir kallaðir. Margir helstu arki-
tektar heimsins fá að spreyta sig,
mörg þekktustu fyrirtæki heimsins
koma við sögu, borgaryfirvöld mega
hafa sig öll við til að valda allri þeirri
skipulagsvinnu sem svo skyndilega
varð nauðsynleg. Og þegar stórir
hlutir gerast fylgja skiljanlega öllu
saman hatrammar deilur.
Þessar deilur hófust þá þegar er
þýska þingið samþykkti að flytja
þing- og stjómarsetrið frá Bonn til
Berlínar. Þótt samstaðan um þessa
ákvörðun þingsins hafi verið nokkuð
sterk vildu ýmsir málsmetandi aðilar
(vestur-)þýsks þjóðh'fs halda öllu
saman í bonn og þessir andstæðingar
Að einu leyti
hafa gagnrýnendur
Berh'nar sem höf-
uðborgar og stjóm-
arseturs Þýskalands
þó rétt fyrir sér.
Margir af formæl-
endum Berlínar,
sem líta á hana sem
sjálfsagða höfuð-
borg ijölmennasta
og öflugasta ríkis
Vesmr-Evrópu og
benda í því sam-
bandi á Róm á Ital-
íu, París í Frakk-
landi og London í
Bretlandi til sam-
anburðar, gera ef til
vill minna úr þeirri
staðreynd, sem
greinir Þýskaland
frá hinum stóra
löndunum í Evrópu
en ástæða er til.
Hún er sú, að
Þýskaland er sam-
bandslýðveldi, þar
sem miðstýring er
mun minni en til
dæmis í Frakklandi
og Bretlandi.
Frankfurt er og
verður áfram mið-
stöð íjármálaþjónustu, Hamborg er
og verður miðstöð blaða- og tíma-
ritaútgáfu, Múnchen og Stuttgart era
og verða miðstöðvar hátækniiðnaðar
Þýskalands, svo að dæmi séu nefnd.
Vegna hinnar áratugalöngu einangr-
unar sinnar hefur Berlín tapað ýms-
um þeim hlutverkum, sem hinar höf-
uð-stórborgir álfúnnar hafa. Berlín
liggur utan þungamiðju viðskipta-
og efnahagslífs Vestur-Evrópu.
Landfræðilega liggur hún enda
miklu nær Austur-Evrópu. Á Aust-
ur-Evrópu hefur Berlín einnig óneit-
anlega mikið aðdráttarafl; gallinn er
bara sá, að þau öfl, sem þaðan koma
era ekki öll jákvæð: Við opnun
landamæranna hefur skipulögð
glæpastarfsemi hafið innreið sína,
sem að miklu leyti er stjómað af
rússneskum og pólskum glæpa-
hringjum.
Meira máli en þessar staðreyndir
skiptir þó - í gefnu samhengi - sag-
an. I fyrsta lagi kristallast í sögu
Berlínar allar hinar stóra sviptingar
Hans Stimman, sem er í forsvari fyr-
ir nefndinni umdeildu, verst gagn-
rýninni: Hann telur hina „gagnrýnu
endurbyggingu“ (kritische Rekonstr-
uktiori) eins og hann kýs að kalla
stefnu nefndarinnar, vera borginni
hijáðu nauðsyn. Berlín hafi á liðnum
áramgum verið þrisvar sinnum eyði-
lögð: af stríðinu, af kommúnistum (í
Austur-Berh'n) og af hinni vitlausu
borgarskipulagsstefnu sjöunda ára-
tugarins (í Vestur-Berlín). Nú verði
borgin að fá frið! Hans helstu rök
fyrir því era þessi: „Á hverjum ein-
asta fermetra þess svæðis, sem er í
endurbyggingu, uppgötvum við 200
mögulega lóða- og fasteignaeigend-
ur: erfmgja gyðingaíjölskyldna, nas-
ista, sem höfðu „yfirtekið" eignir
gyðinganna [dómstólar í Berlín hafa
reyndar ákveðið í nýlegum dómi, að
eignum þannig fengnum verði ekki
flutninganna vinna ennþá leynt og
ljóst að því að spilla þeim áætlunum
sem gerðar hafa verið um þá. Upp-
ranalega stóð til að stjómin og þing-
ið flytti á þessu ári, 1995, en nú er
svo komið að af því getur ekki orðið
fyrr en í fyrsta lagi árið 1998. Deilur
um staðsetningu, hönnun og Ijár-
mögnun hinna nýju stjómarbygg-
inga í Berlín drógust á langinn. Nú er
þó búið að ganga frá þeim áætlunum
og framkvæmdir loks hafnar.
sem orðið hafa í sögu Þýskalands
undanfamar tvær aldir eða svo. í
stjómarskrá Vestur-Þýskalands,
Grundgesetz, sem samin var 1949,
var kveðið á um, að er að þvf kæmi,
að þýsku þjóðinni auðnaðist að sam-
einast á ný, ætti Berlín að taka aftur
við hlutverki sínu sem höfuðborg
Þýskalands. Við þetta ákvæði var
staðið með samþykkt þingsins haust-
ið 1990.
í öðra lagi hefur hin sviptinga-
sama saga Þýskalands haít afgerandi
áhrif á byggingastílinn í borginni. í
upphafí þessarar aldar var hinn ný-
klassíski prússneski stíll allsráðandi.
Hann einkenndist af beinum, hrein-
um h'num og steini sem byggingar-
efni. Á áranum eftir fyrr heimsstyrj-
öld, það er á tímum Weimar-lýð-
veldisins, komu upp ýmsir nýir
straumar í byggingalistinni, til dæm-
is hinn heimsfrægi Bauhaus-skóli. Á
nasistatímanum var mikið byggt og
miklar áætlanir um breytingar á útliti
höfuðborgar þýska ríkisins smíðað-
ar, enda byggingalist eitt af höfuð-
hugðarefrtum Adolfs Hitlers.
Árið 1945 lá borgin í rústum. Er
uppbyggingin hófst eftir stríðið hefði
þó verið hægt að gera við og endur-
reisa margar byggingar, sem gerðist
samt ekki nema að mjög litlum hluta.
Á sjötta og sjöunda áratugnum var
„fúnksjónalismi", stál, steinsteypa
og gler í mikilli tísku og það skorti
pólitískan vilja til að viðhalda arfi
fortíðarinnar í byggingalistinni -
jafnt vestan sem austan múrs. Á átt-
unda áratugnum var, meðal annars
sem afleiðing stórrar alþjóðlegrar
arkitektúrsýningar í Vestur-Berlín,
mikil tilraunamennska í gangi (á
þeim áram var til dæmis hin geim-
skipslega ráðstefnumiðstöð Vestur-
Berlínar reist). Á síðustu áram hefur
rödd þeirra, sem harma „syndir eftir-
stríðsáranna" óðum vaxið að styrk-
leika og viljinn til að viðhalda hinum
„prássneska arfi“ í byggingastíl
borgarinnar, sem áður var ríkjandi,
vaxið að sama skapi. Hjá þeirri
nefnd borgaryfirvalda, sem nú hefur
yftramsjón með nýbyggingum og
sem allar teikningar að slíkum verð-
ur að bera undir, hefur þessi pólitíski
vilji orðið ofan á. Til dæmis hefur
nefndin fylgt þeini stefnu, að reyna
að takmarka ffelsi við hönnun ný-
bygginga að því leytinu, að þær séu í
fyrsta lagi ekki of háar (eina undan-
tekningin: skýjakljúfamir við Alex-
anderplatz) og í öðru lagi haldi í
heiðri viss stíleinkenni á þeirri hlið
byggingarinnar, sem snýr að götu.
Þessi stíleinkenni taka mið af hinum
gamla „prássneska“ stíl: beina,
hreinar línur og steinn í stað eintóms
stáls, glers og steinsteypu. Þessi skil-
yrði vora einkum sett fyrir hönnun
Byggingakranar að baki Brandenborgar-
hliðinu. „Eftir hið óvænta fall Berlínarmúrs-
ins í nóvember 1989 og sameiningu þýsku
ríkjanna tveggja haustið 1990 hefur Berlín
breyst í risavaxið byggingasvæði."
þeina bygginga, sem rísa eiga í
kringum Parísartorg við Branden-
borgarhliðið. Sætir þessi stefna
nefndarinnar harðri gagnrýni, sem
blandast mjög pólitískum deilum um
það, hvernig æskilegast sé að Þjóð-
verjar umgangist fortíð sína. Sumir,
til dæmis Michael Kraus, fulltrái
byggingalistar við listaakademíuna
þýsku, vilja ekki sjá, að reynt sé að
endurheimta eitthvað af fortíðinni
með því að taka þann stíl, sem þá var
ríkjandi til fyrirmyndar við byggingu
nýbygginga nú, eins og nefndin sé að
gera með þessari stefnu sinni - slikt
gefi umheiminum röng boð um þær
breytingar, sem á döfinni séu í
Þýskalandi núu'mans.
skilað aftur], fólk sem flúði Austur-
Þýskaland... Og jafnvel klækjarefi,
sem tókst að fá sig skráða eigendur á
þeim ti'ma, sem leið milli falls Múrs-
ins og endursameiningarinnar... I
stuttu máli: Karp fagurfræðinganna
þreytir mig!“
Ljóst er að uppbygging hinnar
endursameinuðu Berlínar er stórt og
flókið verkefni. Það snýst um að
freista þess, að blása nýju lífi í evr-
ópska höfuðborg, sem sagan hefur
leikið grimmt. - Byggt á L'Express.
Höfundur hefur nýverið lokið
mastersnámi í stjórnmálafræði og
sagnfræði í Freiburg í Þýskalandi.
UTANRÍKISRÁÐUNEYTIÐ
Styrkir auglýstir
Auglýstir eru styrkir vegna alþjóðlegrar ráðstefnu um
málefni kvenna í Peking 30. ágúst-4. september 1995.
Ráðstefna Sameinuðu þjóðanna um málefni kvenna
verður haldin í Peking 4.-15. september 1995. Samhliða
henni verður alþjóðleg ráðstefna félagasamtaka um mál-
efni kvenna. Ráðgert er að úthluta styrkjum til einstak-
linga og félagasamtaka vegna verkefna sem tengjast við-
fangsefni ráðstefnunnar. Umsóknir verða metnar með
fræðslu- og upplýsingagildi þeirra í huga. Ætlast er til að
styrkirnir verði nýttir til þess að auka þekkingu á lífsskil-
yrðum kvenna víða um heim og á baráttunni fyrir aukn-
um réttindum og stöðu þeirra. Ferðastyrkir verða ekki
veittir nema ferðalög séu nauðsynlegur þáttur í verkefn-
inu.
Umsóknir merktar: „Alþjóðaskrifstofa - Forum í Peking
1995" berist utanríkisráðuneytinu, Rauðarárstíg 25, 150
Reykjavík, fyrir 3. apríl 1995.
Frekari upplýsingar eru veittar í síma 609963.
________________________________Utanríkisráðuneytið.