Alþýðublaðið - 11.05.1995, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 1,1. MAÍ1995
Lokaspumingin er sú hvort ,JEvrópa“
hafi einhverju hlutverki að gegna í
veröldinni sem heild. Sú „Evrópa“
sem við búum nú við er sköpunarverk
kalda stríðsins. Nú þegar aðstæður í
Austur-Evrópu eru gerbreyttar skyldi
maður ætla að arkitektar „Evrópu“
flýttu sér aftur að teikniborðinu til að
hanna fyrirbærið upp á nýtt í nýju pól-
itísku samhengi. En þeir halda enn ná-
kvæmlega sama striki og hafa bara
aukið hraðann. Sumir sérlegir aðdá-
endur ,JEvrópu“, einsog Ralf Dahren-
dorf, fyrrum ESB-ráðherra, eða Dou-
glas Hurd, utanríkisráðherra Bret-
lands, fullyrða meira að segja að innri
þróun Evrópusambandsins á síðasta
áratug haft haft
úrslitaáhrif á
hrun kommún-
ismans í austri.
En maður hlýt-
ur að efast um
að margir aust-
ur-evrópskir
andófsmenn
hafi sagt eitt-
hvað á þessa
leið: „Hafiði
heyrt um nýju
reglugerðina ffá
Brussel um
leyfilegan há-
markshávaða
garðsláttuvéla?
Þetta þýðir að
nú verðum við
sko að steypa
kommúnista-
stjórninni!“
Kenning þeirra
Hurd og
Dahrendorf
svipar einkenni-
lega mikið til
nýlegs tónlistar-
myndbands
með Michael
Jackson sem
heitir „Uppreisn
Austur-Evrópu“
og gengur út á
að poppstjaman
sigrar Rauða
herinn einn síns
liðs meðan hrif-
inn bamakór syngur fagnaðarboðskap
á (getiði hvaða tungumáli?!) esperan-
tó. Síðan jámtjaldinu var lyft hafa hin
nýju lýðræðisríki í Austur-Evrópu
komist að því að hinn meinti bjarg-
vættur þeirra hefur reynst furðu tregur
til að leggja þeim lið á þann eina hátt
sem skiptir máli - sem sé, að kaupa
vaming þeirra. Öll þessi ríki vilja að
sjálfsögðu ganga til liðs við „Evrópu".
Astæðumar fyrir því era tvær og báð-
ar sáraeinfaldar. I fyrsta lagi er ESB
klúbbur hinna ríku og þeir eiga nóg af
peningum til fjárfestinga í löndunum.
I öðra lagi vilja ríkin tilheyra hvers-
konar ríkjasamtökum í öryggisskyni.
Fyrra atriðið gætu hvaða efhahags-
samtök sem er uppfýllt, efnahagssam-
tök á borð við Efnahagsbandalag Evr-
ópu einsog það var fyrstu áratugina.
Samruni Evrópuríkjanna er þessum
ríkjum algerlega ónauðsynlegur, og
raunar væru slík örlög óneitanlega
kaldhæðnisleg þeim þjóðum sem vora
að enda við að losa sig úr krumlum
annars fjölþjóðaveldis.
Öryggi Evrópu vekur svipaða
spurningu. Endalok kalda stríðsins
mun þegar til lengdar lætur hafa í for
með sér æ minnkandi áherslu Banda-
ríkjamanna á vamir Evrópu. Þessi til-
hugsun vekur meira að segja nokkra
ánægju í þeim hlutum Evrópu - fyrst
og ffemst Frakklandi og Þýskalandi -
þar sem andúð á Bandaríkjunum hefur
lengi blómstrað. Þessi þróun mun að
sjálfsögðu hafa í för með sér að Evr-
ópubúar þurfi í auknum mæli að ann-
ast vamir sínar sjálfrr. En spumingin
er sú hvort það kalli á pólitískan sam-
runa, einhvem Evrópuher, sameigin-
lega utanríkisstefnu Evrópu og sam-
eiginfega ríkisstjóm. í meira en hálfa
öld hefúr NATO annast vamir Evrópu
án þess að þörf hafi verið á nokkram
slíkum pólitískum sámruna, og það
hefur sýnt sig að enginn alþjóðasam-
tök geta státað af jafn vel heppnuðu
starfí og NATO.
„Auðvitað," er þá svarað, „gat
NATO leyft sér að starfa sem lausleg
ríkjasamtök vegna þess að ríkin stóðu
frammi fyrir sameiginlegum óvini. Nú
er okkur ógnað og ögrað úr fleiri átt-
um og því verður erfiðara að ná sam-
komulagi milli ríkisstjóma hinna ólíku
landa.“
Þetta er hárrétt, og einmitt af þess-
um sökum ætti alls ekki að beina ör-
yggismálum inn á vettvang „evrópskr-
ar ríkisstjómar" sem tæki ákvarðanir
sínar með einföldu meirihlutavaldi. I
sérhveiju öryggismáli hafa flest ríkin
sérstakra hagsmuna að gæta sem hin
ríkin hafa ekki. Nefna má hagsmuni
Breta á Falklandseyjum, Frakka í
Norður-Afríku, Þjóðverja og ítala í
fyrrum Júgó-
slavíu og svo
framvegis. Ef
reynt verður að
sjóða saman
„evrópska“
stefhu í málum
af þessu tagi -
hvort sem það
yrði gert með
samhljóða
ákvörðunum,
samkomulagi
eða einföldum
meirihluta -
mun það hafa í
för með sér í
besta falli
ófullnægjandi
moðsuðu en í
versta falli al-
gera lömun.
Þessi ein-
faldi sannleik-
ur hefur tví-
vegis birst okk-
ur greinilega á
síðustu fjóram
árum - í fyrra
skiptið sem
farsi, en í
seinna skiptið
sem harmleik-
ur. Farsinn
voru viðbrögð
„Evrópu“ við
innrás fraka í
Kúveit árið
1990 þegar
Þjóðverjar liðu vítiskvalir yfir því
hvort þeir ættu að senda nokkrar æf-
ingaþotur til Tyrklands, þegar Frakkar
sendu flugvélamóðurskip inn á Persa-
flóa, hlaðið þyrlum í stað flugvéla, og
þegar Belgar þvertóku fyrir að selja
bresku hersveitunum skotfæri. Harm-
leikurinn er hinsvegar Júgóslavía.
,JNú er rannin upp stund í Evrópu!"
hrópaði hinn litskrúðugi Jacques Poos,
utanríkisráðherra Lúxemborgar, þegar
hersveitir Slobodan Milosevic, forseta
Júgóslavíu, hleyptu af fyrstu skotum
sínum í Slóveníu og Króatíu sumarið
1991. „Við skiptum okkur ekki af
málefnum Ameríku, og við treystum
því að Ameríka muni ekki skipta sér
af málefnum Evrópu!" sagði Jacques
Delors, og hamraði þar á eina stöðuga
og skýra þættinum í utanríkisstefnu
„Evrópu", sem er geðvonskulegur
fjandskapur í garð Bandaríkjanna.
Löngunin til þess að beija saman sam-
eiginlega utanríkisstefnu var nákvæm-
lega nógu sterk til þess að tryggja það
að þau ríki sem gerðu sér raunvera-
lega grein fyrir því sem var að gerast í
Júgóslavíu (fyrst og fremst Þýskaland)
gátu ekki beitt sér vegna þeirra ríkja
sem skildu ástandið alls ekki (fyrst og
fremst Bretland). Því var beðið með
að viðurkenna Slóveníu og Króatíu í
hálft ár og þegar viðurkenningin kom
loks fylgdu henni engar ráðstafanir til
þess að vemda önnur væntanleg fóm-
arlömb Milosevic gegn árás.
Hugsunarhátturinn að baki tilraun-
um til að mynda „evrópska" utanríkis-
pólitík er ákaflega bamalegur. Menn
segja sem svo: „Hugsið ykkur bara
hversu sterk og öflug utanríkisráð-
stefna okkar verður ef við sláum öll-
um ríkjunum saman í eitt!“ Á ná-
kvæmlega sama hátt má segja: Hugsið
ykkur hvað hlýtur að koma fallegur
litur út úr því ef við blöndum saman
öllum litunum í litakassanum! En nið-
urstaðan er, og'hlýtur að verða, daufur
drallubrúnn.M
Síðan járntjaldinu var lyft
hafa hin nýju lýðræðisríki í
Austur-Evrópu komist að
því að hinn meinti bjarg-
vættur þeirra hefur reynst
furðu tregur til að leggja
þeim lið á þann eina hátt
sem skiptir máli - sem sé,
að kaupa varning þeirra.
Öll þessi ríki vilja að sjálf-
sögðu ganga til liðs við
„Evrópu". Ástæðurnar fyrir
því eru tvær og báðar sára-
einfaldar. í fyrsta lagi er
ESB klúbbur hinna ríku og
þeir eiga nóg af peningum
til fjárfestinga í löndunum.
í öðru lagi vilja ríkin til-
heyra hverskonar ríkjasam-
tökum í öryggisskyni.
■ Indverski kvikmyndaiðnaðurinn upplifir nú gjörbreyttar
aðstæður í kjölfar tilslakana stjórnvalda og framá sjónarsviðið
kemur nú hver snillingurinn í leikstjórastétt af fætur öðrum.
Indverjar eru langmesta bíóþjóð veraldar; þeirframleiða um
800 kvikmyndir í fullri lengd á ári, græða á þeim um 140
milljarða og veita í leiðinni 500 þúsund manns atvinnu.
Nýju snillingarnir kynna til sögunnar sjálfshæðin listaverk og
átakanlegar stórmyndir á borð við Bombay og Bollywood
Indverska
kvikmynda-
vorið
Maður og kona ganga kyrrlátlega
saman eftir árbakka í suðurhluta Ind-
lands. Monsún-andvarinn lyftir burka
(svört slæða sem hófsamir múslimar
klæðast) konunnar frá andliti hennar og
afhjúpar fíngerða fegurð. I augnaúlliti
sem þau gefa hvort öðra renna örlög
þeirra saman - þrátt fyrir að hún sé
múslimi en hann hindúi.
Þetta er byijunaratriðið í hinni nýju
kvikmynd Bombay og fyrir vongóða
kvikmyndaáhugamenn virðist þessi
sena víst ein og sér nógu kröftug úl að
breyta örlögum indverskra kvikmynda.
Kvikmyndaiðnaður Indlands er sá
stærsú í víðri veröld og sendir frá sér
hartnær 800 kvikmyndir í fúllri lengd á
hverju ári. „Allir vestan Tyrklands
horfa á Hollywood-kvikmyndir," segir
kvikmyndaleikstjórinn Blondie Singh,
„en allir austan Tyrklands horfa á
Bollywood-kvikmyndir. Hvað varðar
einfaldar áhorfendatölur þá er stað-
reyndin sú að fleira fólk í heiminum
kemur á okkar kvikmyndir en þeirra.“
En indverski kvikmyndaiðnaðurinn
hefur samtsem áður lengi verið klofinn
Mani Ratnam, stórtækur leikstjóri
Bombay, tekur fyrir erfiðasta
vandamál Indlands: fjandskap
múslima og hindúa.
í tvær gjörsamlega andstæðar íylking-
ar:
-Önnur framleiðir fáar og vandlega
gerðar myndir - þar sem tæknin var
nýtt til hins ítrasta og allar uppfmning-
ar iðnaðarins fá að njóta sín - ásamt
óteljandi háleitum og afar svæfandi
myndum sem fjalla um verðug málefni
á borð við kvenréttindi og félagslegt
ójafhrétú.
-Hin fylkingin kærir sig kollótta um
allt slíkt og framleiðir kvikmyndir sem
tugir milljóna Indveija - og auðvitað
fólks um gjörvalla Asíu - slást um í
biðröðum til að komast og sjá. Þetta
eru fáránlegar raunveruleikaflótta-
myndir með blómlegum barmgóðum
smástimum, illilegum þorpuram, til-
finningavellu jafn þykkri þokunni í
Bombay og að lágmarki sex „mæmuð-
um“ (ekki sungið í raun í kvikmynd-
inni) söngvum sem eru í félagi við súg-
andi og hmgandi fiðluleik og dansatriði
eins heimskuleg og kvikmyndaáhorf-
endur hafa nokkum tímann barið aug-
um.
En nú loksins er komin fram kvik-
myndin Bombay sem brúar bilið á milli
fyrmefhdra fylkinga á afgerandi og úl-
tölulega velheppnaðan hátt. Áhorfend-
ur bh'súa og gefa óspart velþóknun sín-
ar úl kynna í gegnum
þessa haganlega
smíðuðu ástarsögu
sem gerist á tímum
blóðugra trúar-
bragðaátaka.
Með aðeins örfá-
um hnökrum hefur
leikstjóri Bombay,
Mani Ratnam, koll-
varpað hástemmdum og ýktum siða-
venjum sem hafa samtímis fangelsað
og hlekkjað indverska kvikmyndagerð.
Þar er einkum og sérílagi átt við Mani-
tvíhyggjuáráttu indverskra kvikmynda-
gerðarmanna; áráttu sem gengur útá
svart/hvítt samspil góðs og ills; hetj-
unnar og þorparans. Kvikmyndatöku-
vélinni er í Bombay beint að langsam-
lega erfiðasta vandamáli indversks
þjóðfélags: fjandskap múslima og
hindúa.
í leiðinni hefúr Ratnam skapað það
nálægasta sem hann gat við indverskan
Lista Schindlers og farið með verk sitt
rakleiðis á topp vinsældalistanna.
Ratnam er núna eftirlæti allra sem
eitthvað tengjast Bollywood - einsog
kvikmyndaiðnaðurinn í Indlandi er
kallaður. En hann og kvikmyndin
Bombay era aðeins lítill hluú af ind-
verska kvikmynda- og myndbanda-
gerðarvorinu sem fylgt hefur rakleiðis í
kjölfar nýlegrar stefnubreytingar ind-
verskra stjómvalda hvað varðar opin
og frjálsleg samskipti við hinn vest-
ræna heim.
Að minnsta kosti 500 þúsund starfa
við kvikmyndaiðnaðinn í Bombay
einni saman og ársveltan er í kringum
140 milljarða - þessar tölur era hærri í
dag en nokkra sinni fýrr. Ásamt systr-
um sínum í fjölmiðlunarbyltingunni,
Madras og Kalkútta, framleiðir
Bombay ekki aðeins aragrúa kvik-
mynda í fullri iengd heldur einnig ótelj-
andi sápuóperur í Dallas- og Dynasty-
stílnum, spjallþætú, poppmyndbönd og
glyskenndar auglýsingar.
Á meðan sú þróun er í fullum gangi
er gervihnatta- og kapalsjónvarpið í
óða önn við að færa alvöra Hollywood-
myndir í sífellt auknum mæli inná
heimilin og ekki verða kvikmyndahús-
in útundan því áhorfendur geta nú glatt
skilningarvit sín með bandarískum of-
ursmellum í líkindum við Jurassic
Park og Speed. Flest má þetta þakka
banni og hömlum sem ríkisstjómin
Blondie Singh, hinum sjálfshæðna
leikstjóra Bollywood, fatast hvergi
í vinnubrögðum sínum og slær í
gegn.
Indverskir kvikmyndagerðarmenn
á tökustað í Bombay. í Indlandi eru
framleiddar um 800 kvikmyndir í
fullri lengd á ári, kvikmyndagróð-
inn er kominn upp í 140 milljarða
árlega og 500 þúsund manns hafa
atvinnu af iðnaðinum.
lyfú nýverið af innfluttum vörum.
Ein afleiðing alls þessa er að ffam er
komin ný og hugdjörf kynslóð kvik-
myndagerðarmanna sem era að upp-
færa kunnáttu sína til þess besta sem
þekkist í heiminum í dag og verða með
hveijum deginum sem h'ður æ óþolin-
móðari gagnvart þeim siðavenjum er
frystu framþróun kvikmyndagerðar í
landi þeirra fyrir næstum aldarfjórð-
ungi.
Einn af þessum kenjóttu og óútreikn-
anlegu byltingarmönnum í röðum
kvikmyndagerðarmanna er auglýsinga-
smiður nokkur frá Bombay, Rajesh
Devraj að nafni, sem notast við litla
skjáinn til að rassskella hinar gömlu
siðavenjur. Devraj er ábyrgur fyrir því
að allt Indland og landsvæðið umhverf-
is liggur í krampaflogi af hlátri vegna
auglýsinga sem hann á heiður af og era
til kynningar á sjónvarpsþáttunum V
sem sýndir era á tónlistarrás sjónvarps-
ins;
I einni auglýsingu Devraj kemur
söguhetjan, Eldibrandur Murugan
(Indverji sem komið er fyrir í Villta
vestrinu), inná krá og pantar snaggara-
lega suður-indverskt karrý með viský-
snöfsunum sínum. Þegar krafinn um
útskýringar á þessum undarlegu háttum
svarar Murugan kæruleysislega og
yppir öxlum: „Við er’m bara svona."
Lokaorð auglýsingahetjunnar er hann
gengur útaf kránni eru: „Gæúð’ess!“. í
dag era þessi einkennisorð Muragan
orðin óijúfanlegur hluti af indversku
unglingaslangri og heyrast hvar sem er;
inná skyndibitastöðum, útá stræt-
óstoppistöð eða á heimavistum háskól-
anna.
„Við gerðum nokkuð sem aldrei fýrr
hefur verið reynt hér í landi,“ segir
Devraj: „Við skopstældum vinsælt
kvikmyndaefhi."
Á meðan gengur Blondie Singh
sömuleiðis af hverri siðavenjunni af
fætur annarri því sem næst dauðri með
því að pakkfýlla hina nýju háðsádeilu
sína, Bollywood, af fimleikahetjum,
deyjandi mæðram, illgjömum og túr-
banklæddum dvergum og gjörsamlega
úlefnislausum magadansattiðum.
,Mér finnst kvikmyndaiðnaðurinn í
Indlandi og um kring alveg hrikalega
fyndinn,” lýsir kvikmyndagerðarmað-
urinn yfir. Hans stærsta áskorun til
þessa var að takast á við iðnað sem í