Alþýðublaðið - 16.06.1995, Blaðsíða 6

ALÞYÐUBLAÐIÐ
FOSTUDAGUR 16. JUNI 1995
FF
■ Haraldur Jóhannsson hagfræðingur ræðir við Bergstein Jónsson prófessor
um stúdentsdaga í Reykjavfk á eftirstríðsárunum og kynni hans af kontoristum,
lögregluþjónum, drykkjumönnum, góðborgurum, menntamönnum og bóhemum...
Steinn Steinarr
gat verið
kenjóttur"
við
Bergsteinn, í liðlega áratugfrá
stríðslokum, 1945 til 1958, ert þú við
störfí aðalpósthúsinu í Reykjavík, við
kennslu t gagnfrceðaskóla og við nám
í Háskóla íslands. Þú umgekkst gamla
skólabrœður og eignaðist nýja kunn-
ingja. Um hvora tveggja langar mig
til að spyrja þig og þá jyrst um Karl
Maríusson.
„Karl var sonur Maríusar Ólafs-
sonar kaupmanns og skálds frá Eyrar-
bakka. Sem stráklingur sá ég fyrst til
Karls í fuglavinafélaginu Fönix, sem
Jón Pálsson bankagjaldkeri og organ-
isti stóð fyrir. I því voru strákar hvað-
anæva úr bænum. Kom það vikulega
saman í Oddfellow-húsinu. Karl var
feiminn og dulur, seintekinn. Mikill
kunningsskapur tókst ekki með okkur
fyrr en í þriðja bekk Menntaskólans.
Við vorum báðir hneigðir fyrir bók-
menntir. Á sumrin fórum við í útileg-
ur saman um helgar, austur á Þingvöll
eða til Hveragerðis. Saman fórum við
Kka í bíó, oft í samfloti með Birni
Lárussyni og Lofti Þorsteinssyni, en
þeir Karl og Bjöm Lárusson höfðu
verið leikbræður frá fyrstu tíð.“
„Þórður [Jónsson] bilaði á
geðsmunum. Þegar hann
hafði náð sér, treysti hann
sér ekki aftur út í hina dag-
legu baráttu. Hann dvaldist
á hæli í Hveragerði. Þar dó
hann 1990 eða 1991."
Lásuð þið Karl saman?
„Nei, en það bámm við Magnús
Guðmundsson við og Þórður Jóns-
son, en við Þórður sátum einn vetur
saman.“
Hvað varð um Þórð?
„Þórður bilaði á geðsmunum. Þegar
hann hafði náð sér, treysti hann sér
ekki aftur út í hina daglegu baráttu.
Hann dvaldist á hæli í Hveragerði. Þar
dó hann 1990 eða 1991.“
Magnús varð prestur?
, Já, Magnús Guðmundsson las
guðfræði og varð prestur á Setbergi.
Meðan hann var enn á besta aldrei,
fékk hann Parkinson-veikina."
Þú segir ykkur Karl hafa verið
hneigða fyrir bókmenntir. Hverjar
lásuð þið?
„Allt frá Ljósvíkingnum hafði ég
„Einar [Pálsson] var þá
löngum ræðinn og gaf í
skyn, að hann fengist við
rannsóknir, sem síðar
kynnu að vekja athygli. En
um þær fór hann svo óræð-
um orðum, að ekki varð
séð, hvað hann var að fara.
Fyrirlestrar hans í Norræna
húsinu 1970 komu mér á
óvart."
lesið skáldsögur I.axness, eftir því
sem þær komu út. Hafði ég í fjórða
bekk lesið þær allar nema Vefarann
mikla. Svo mun hafa verið um fleiri.
Bækur Þórbergs lásum við mikið á
þessum ámm svo og ljóð Einars
Benediktssonar. Og við lásum ljóð
Davíðs, Jóhannesar og Steins, Karl
þó meira en ég. í efri bekkjum
Menntaskólans lásum við mest skáld-
sögur á ensku, en þær fengust í búðum
og vom ódýrar. Hemingway, Stein-
beck og Maugham vom þá vinsæl-
ustu höfundamir, en við lásum skáld-
sögur margra annarra, svo sem rúss-
nesku höfundanna, Tolstoj, Dostojef-
sky og Turgenev.“
Karl mun hafa farið í lœknisfrœði?
„Rakleitt. Náttúmffæði hefði þó
fallið honum betur, að ég held, en í
stríðslok voru ekki allar
leiðir færar. Á daginn
kom, að honum var vart
gefin harka til að fást við
lækningar. Hann þoldi
illa að sjá kvöl og kröm.
Það er ekki virt læknum
til vorkunnar, heldur til
vansa. Að læknisnámi
loknu varð Karl héraðs-
læknir, fyrst á Djúpa-
vogi, síðan á Eskifirði,
en var síðast læknir á
Landspítalanum, á
Röntgendeildinni.
Hanndó 1962,
tæpra 37 ára.“
Hefur Bjöm
Lárusson ílenst í
Svíþjóð?
, JHann kom heim
um 1955, en fékk
ekkert þeirra starfa,
sem hann sótti um.
Hélt hann þá aftur
til Svíþjóðar, nánast í
fússi. Að doktorsprófi
loknu, varð hann starfs-
maður í hagsögustofn-
uninni í Lundi. Þar hafa
nokkrir Islendingar notið
góðs af handleiðslu
hans, meðal þeirra Gísli
Gunnarsson og Magn-
ús Magnússon. Stökum
sinnum hafa farið bréf á
milli okkar Bjöms af
einu eða öðm tilefni."
Hvað segir þú mér
Bjarna Jenssyni?
„Bjama Jenssyni
kynntist ég fyrst í undir-
búningsdeild Einars
Magnússonar undir
inntökupróf í Mennta-
skólanum veturinn
1938-39. Veruleg
kynni tókust þó
ekki með okkur,
fyrr en hann kom í
fimmtabekk
Menntaskólans úr
Gagnfræðaskóla
Reykvíkinga, Ág-
ústarskólanum, eins
og hann var þá kall-
aður, ásamt ýmsum
öðmm', meðal
þeirra Guðjóni
Steingrímssyni,
Inga Val Egilssyni,
nú tannlækni í Chicago,
og Ingimari Ingimars-
syni. Bjarni fékk fljótleg
áhuga á flugi og einnig
Einar Pálsson, en allt
frá fýrsta bekk höfðum
Persónur
& Leikendur
Agnar Þórðarson
Anna Borg
Arnaldur Jónsson
Árni Guðnason
Árni Ólafsson
Atli Ólafsson
Baldur Bjarnason
Benedikt frá Hofteigi
Bjarni Jensson
Bjarni Guðnason
Bjarnþór Þórarinsson
Björn Lárusson
Bragi Pálsson
Brandur Þorsteinsson
Caldwell
Davíð Stefánsson
Einar Magnússon
Einar Benediktsson
Einar Pálsson
Ernest Hemingway
Pjodor Dostojefsky
Fred Hoyle
Friðrik Brekkan
George Bernard Shaw
George Gamow
Gísli Gunnarsson
Guðjón Steingrímsson
Guðni Jónsson
Halldór Laxness
Hannibal Valdimarsson
Hjálmar Ólafsson
Hjörtur Halldórsson
Ingi Valur Egilsson
Ingimar Jónsson
Ing'mar Ingimarsson
Jóhannes frá Kötlum
Jóhannes Sveinsson Kjarval
John Steinbeck
Jón Guðnason
Jón kadett
Jón Gíslason
Jón Ingimarsson
Jón Pálsson
Jón P. Emils
Jónas Sveinsson
Jósef Thorlacius
Karl ísfeld
Karl Maríusson
Leo Tolstoj
Loftur Þorsteinsson
Magnús Magnússon
Magnús Guðmundsson
Maríus Ólafsson
Ólafur Friðriksson
Páll (sólfsson
Rachel Carson
Romain Rolland
Sigfús Einarsson
Sigurður Thoroddsen
Sigurhjörtur Pétursson
Sommerset Maugham
Steinn Steinarr
Turgenev ‘
Valur Einarsson
Vilhjálmurfrá Skálholti
Þórbergur Þórðarson
ÞórðurJónsson
Þórhallur Vilmundarson
við Einar fylgst að. Tóku þeir einka-
flugmannspróf fljótleg eftir stúdents-
próf. Einar kann í þeim efnum að hafa
notið Jóns bróður síns, sem lagt hafði
flugvirkjun fyrir sig. Bjami innritaði
sig í lagadeild Háskólans og var í
laganámi ffam til 1948, en hann fór
1949 utan á námskeið í flugumferða-
stjóm og fékk stðan starf við hana. At-
vinnuflugmannspróf tók hann 1954 og
varð eftir það flugmaður, í innanlands-
flugi og í flugi til Grænlands.“
En hann fórst íFœreyjum?
,Já, í þoku haustið 1970, en flestir
aðrir, farþegar og áhöfh,
lifðu slysið af.“
Hefur þú fylgst með
athugunum Einars Páls-
sonar?
„Nei, Bjami Jensson
hafði einu einni á ári op-
ið hús, 1. desember að
ég má segja. Og þar hitt-
um við Einar árlega að
minnsta kosti. Einar var
þá löngum ræðinn og
gaf í skyn, að hann feng-
■ og þá tekið einhvern
viðstaddan fyrir. Fór það dálítið
í taugarnar á mér. Bar ég í fyrstu blak af
þeim, sem hann veittist að. Af því vand-
ist ég fljótt. Steinn var feiknarlega laginn
skylmingarmaður á þessu sviði og erfitt
að standa honum snúning. En það gat
verið gaman að honum, þegar sá gállinn
var á honum, segir Bergsteinn.
og Magnús Magnússon eðlisfræð-
ingur. Get ég þess, að í Menntaskólan-
um höfðu þeir báðir gaman af fagur
bókmenntum. Man ég, að Loftur og
Brandur Þorsteinsson lásu í enskri
þýðingu allan Jean Christophe eftir
Romain Rolland. Eftir að Loftur
jiafði kennt verkfræði nokkur ár við
góðan orðstír, fór hann affur til Verk-
fræðistofu Sigurðar Thoroddsens, að
ósk Sigurðar, að ég held, þegar hann
var í þann veginn að draga sig í hlé. Á
verklegum efnum mun Loftur hafa
meiri áhuga en
„Eg fór að hringja til hans
[Hjartar Halldórssonar] um
tíu-leytið á morgnana, og
kom ég til hans rétt eftir
hádegi. Ekki höfðum við
setið lengi við, áður en
hann komst einhvernveg-
inn yfir glaðning. Ég var nú
ekki orðinn svo mikill bóg-
ur þá, 19 ára gamall, að ég
brögð hafði Hjörtur á þýð-
ingum sínum. Á þeim mátti
hann ekki sjá hrukku."
ist við rannsóknir, sem
síðar kynnu að vekja at-
hygli. En um þær fór
hann svo óraðum orð-
um, að ekki varð séð,
hvað hann var að fara.
Fyrirlestrar hans í Nor-
ræna húsinu 1970 komu
mér á óvart."
Þeir voru vel sóttir.
, Já, þótt ekki sem fyr-
irlestrar Þórhalls Vil-
mundarsonar um nátt-
úhmafnakenninguna í
Háskólabtói nokkru áður
höfðu verið. Einar við-
hafði teikningar og kort
við framsetningu srna.
Þótti ýmsum fræði-
mönnum meira en nóg
' um „populærar" aðferð-
ir, nær óleyfilegar að
þeirra dómi, og má af
því marka undirtektir."
Tveir bekkjarbrœðra
þinna hafa verið sam-
kennarar þínir við Há-
skóla lslands.
, Já, þeir Loftur Þor-
steinsson verkfræðingur
aldursmunar okkar. Ingimar virtist
mjög óftíður við fyrstu sýn, en það
gleymdist óðar og hann fór að tala, þvt'
að hann var ákaflega vel máli farinn.
Það var leitt, að hann skyldi ekki kom-
ast á þing, þegar hann var upp á sitt
besta, eins og hann reyndi þó til þess.“
Jón, sonur hans mun hafa orðið
stúdent 1943.
, Já, hann var í þeim vel mannaða
árgangi. Nam síðan lög og varð lög-
fræðingur Tryggingastofnunar ríkis-
ins. Hélst kunningsskapur okkar, með-
an honum entist aldur. Gerðum við
stundum hvor ömm smágreiða."
VarÁrni Guðnason einn kennar-
anna?
,Já, en Ámi var ekki mjög mann-
blendinn. Á kennarastofunni lagði
hann þó mikið til mála. Hann fékkst ’
talsvert við þýðingar. Og gat honum
orðið trðrætt um það, sem kom honum
kynlega fyrir sjónir, hvort heldur laut
að efni eða máli eða málnotkun."
Hann mun hafa þýtt mörg leikrita
Bernards Shaw.
, Já, það gerði hann. Og hann þýddi
leikrit að beiðni útvarpsins eða Leik-
félags Reykjavíkur. Segja má, að hann
hafi verið Leikfélaginu nákominn, því
að sem ungur maður var hann trúlof-
aður Önnu Borg.„
Hverra annarra minnist þú úr kenn-
araliðinu?
,Jón P. Emils kenndi stærðfræði,
en var þá við laganám. Hann þótti at-
orkusamur kennari og skemmtilegur.
Vomm við síðan vel kunnugir."
Jón P. Emils er sagður hafa átt
hvað mestan þátt íþví að koma
Hannibal Valdimarssyni íformanns-
stöðu íAlþýðuflokknum.
„í þeim hópi var Jón. Upp frá þvr
varð hann þó þar úti. Til þess munu þó
haf legið allt aðrar ástæður."
Kenndi Hjörtur Halldórsson
„Ingimar [Jónsson] virtist þennanvetur?
mjög ófrfður við fyrstu
fræðilegum. Til að
geta gefið sig al-
farið að þeim, lét
hann af forstöðu
Verkfræðistofnun-
ar, daglegri um-
sjón hennar. -
Leiðir skildu með
okkur Magnúsi,
þegar hann hélt ut-
an til náms, og
hafa lítið legið
saman, eftir að
hann kom heim.
tæki fram fyrir hendur hon- En hvert sinn s
um. Allt bjargaðist þetta núvlðhittumst’ hvorl
að lokum. Allt onnur hand-
r Háskólanum eða
á lóðinni er það
góðra vina fund-
ur.“
Hvemig féll þér
kennsla við Gagn-
frœðaskólann (Reykjavík, Ingimars-
skólann, veturinn 1945 til 1946?
Kynntist þú Ingimari Jónssyni skóla-
stjóra?
„Ingimar var ég áður kunnugur.
Þegar hann fluttist til Reykjavrkur
laust fyrir 1930 frá Mosfelli til að taka
en það gleymdist óðar og
hann fór að tala, því að
hann var ákaflega vel máli
farinn. Það var leitt, að
hann skyldi ekki komast á
þing, þegar hann var upp á
sitt besta, eins og hann
reyndi þó til þess."
við Gagnfræðaskólanum, sem síðan
var við hann kenndur, leigði hann
íbúfi hjá foreldrum mínum á Ránar-
götu 7A. Jón sonur hans, þremur ár-
um eldri en ég, varð þá fyrsti leikfé-
lagi minn, eða ég leikfang hans sakir
þekkti ég, því að hann hafði
kennt bekk mínum söng síðasta
vetur minn í Menntaskólanum.
Og hann hafði tekið þátt í fögn-
uði okkar eftir lokaprófin."
Var Hjörtur eiginlega tónlist-
arkennari?
„Hann lagði stund á tónlist í
Kaupmannahöfn. Þegar Sigfús
Einarsson dó, var Páll ísólfsson
beðinn að taka við söngkennslu
hans, en fékk Hjört til þess í sinn
stað. Fyrir jólin 1945 vom allir nem-
endur prófaðir. Eins og sumum kenn-
umm fannst Hirti ekki gaman að fara
yfir próf. Og fékk Ingimar mig til að
hjálpa Hirti við yfirlesturinn. Það er
ekki með betri verkum, sem ég hef