Alþýðublaðið - 04.08.1995, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐU BLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 4. ÁGÚST 1995
s k o ð a n i r
MÞYDUBIIDIÐ
20963. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjórar Hrafn Jökulsson
SigurðurTómas Björgvinsson
Fréttastjóri Stefán Hrafn Hagalín
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.550 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Frakkar minnast
Hiroshima
Enga þjóð heimsins hefiir tekið það sárar að vera ekki lengur heims-
veldi en Frakka. Þó má segja að Frakkar séu enn heimsveldi, að minnsta
kosti í ákveðnum skilningi. Engin þjóð framleiðir og flytur út meira af
fötum, víni og ilmvötum. Engin þjóð hefur meiri áhrif á matarsmekk
heimsbyggðariimar. Margar þjóðir þurfa að sætta sig að hafa minni og
ómerkilegri áhrif á heimsvísu.
En þetta nægir ekki Frökkum. Hinn nýi forseti Frakklands, Jacques
Chirac, virðist ætla að halda til streitu þeim fyrirætlunum stjómar sinnar
að sprengja kjamorkusprengjur í tilraunaskyni á Murordaeyju í Suður-
Kyrrahafi. Þetta þarf svosem ekki að koma mjög á óvart, enda er þetta
framferði rökrétt framhald þeirrar arfleifðar De Gaulle að minna reglu-
lega á að Frakkland sé veldi sem ekki láti aðrar þjóðir segja sér fyrir
verkum - eða hafa vit fyrir sér.
Þessi hugsunarháttur er orðinn svo inngróinn franskri þjóð að
menntamenn þar í landi þegja þunnu hljóði yfir sprengingunum fyrir-
huguðu á Muroroa. Em þeir þó óþreytandi við að láta ljós sitt skína þeg-
ar þeirn finnst eitthvað fara aflaga í fjarlægum deildum jarðar. Mennta-
mennimir sem hafa hæst um Bosníu hreyfa ekki mótmælum við þessu
óþarfa kjamorkubrölti sem er til þess eins fallið að stefha í voða algjöru
banni við kjamorkuvopnatilraunum, en réttsýnir menn vona að það
verði að veruleika að ári. Líkt og pólitíkusar em þeir ofurseldir því sam-
blandi af minnimáttarkennd og mikilmennskuæði sem á svona stundum
þjakar Frakka.
Þó verður að geta þess Frakklandi til afbötunar að meginþorri al-
mennings þar í landi virðist andsnúinn tilraunasprengingunum, sam-
kvæmt nýjum skoðanakönnunum álíta tveir þriðjuhlutar Frakka þetta
hið mesta óráð. Jacques Chirac kýs að skeyta því engu, ekki fremur en
hávæmm mótmælum alþjóðasamfélagsins. Ekki er það lánlegt upphaf á
forsetatíð hans.
Á sunnudaginn næsta, 6. ágúst, er liðin hálf öld frá því flugvélin En-
ola Gay varpaði kjamorkusprengju á Hiroshima. Þremur dögum síðar
var sprengju varpað á Nagasaki. Nú má lengi um það þrátta hvort þessar
grimmilegu árásir hafi verið nauðsynlegar til að binda endi á heims-
styijöldina, hvort fómarkostnaðurinn hafi ef til vill verið of hár, eða
hvort þá hafi mnnið upp ný öld í styijaldarrekstri og kjamorkuvopn
varðveitt friðinn á ámm kalda stnðsins.
Máski er ýmislegt hæft í því að Bandaríkjamenn hafi sprengt kjam-
orkusprengjumar tvær - og fómað ótal japönskum mannslífum - til að
skerpa markalínur og sýna Stalín og Ráðstjómarríkjunum hemaðarmátt
sinn. Það er að minnsta kosti staðreynd að enginn hefur farist í kjam-
orkubáli síðan í Hiroshima og Nagasaki. Sú atómógn sem hefur verið
líkt og inngróin í mannshugann síðan þessa sorgardaga forðaði því
máski að kalda stríðið umhverfðist í logandi heimsstríð - eins
óskemmtileg og sú tilhugsun raunar er.
Sá tími er liðinn. Vopnabúr stórvelda em fúll af kjamorkuvopnum.
Ýmis minni veldi hafa komið sér upp slíkum vígbúnaði eða munu gera
það á næstu ámm. Mörg þessara ríkja lúta stjóm einræðisherra sem síst
er trúandi fyrir svo öflugum drápstólum. Mikið kapp hefur verið lagt á
að afstýra því að Saddam Hussein eignist kjarnorkuvopn; þegar þrengt
er að harðstjómm af því sauðahúsi er fyllilega hugsanlegt að þeir skirr-
ist ekki við að beita kjamorkusprengjum. Tæknin sér fyrir því að skot-
markið gæti hæglega verið manngrúinn í stórborg, til dæmis í París þar
sem Chirac situr.
Þegar atómvopn em orðin slíkt allragagn er það alvarleg tímaskekkja
hjá gáfaðri þjóð eins og Frökkum að láta sér koma til hugar að sprengja
kjamorkusprengjur - hémmbil upp á sport. Ekki verður verknaðurinn
heldur geðfelldari þegar hann ber upp á þetta dapurlega afmæli, þegar
fimmtíu ár em liðin frá því að ótal saklausir borgarar týndu lífinu í
óskaplegasta vítiseldi sem kveiktur hefur verið í sögunni. ■
Aö þylja landið
Verslunarmannahelgi'n og ég verð
alltaf svolítið smeykur: Ég hef séð íyrir
mér seigfljótandi bílalestir að silast
áfram í rigningarsudda, brúnir taumar á
öllum rúðum. Ég hef séð fyrir mér unga
menn á nærbolum að veltast um drullu-
flag með vodkaflöskur, stelpur norpandi
hjá með sultardropa og sorg í fasi. Ég
hef séð fyrir mér flúkandi tjöld, organdi
lýð, heyrt fyrir mér falska popptónlist.
En svona er auðvitað ekkert verslun-
armannahelgin. Hún snýst um eitthvað
Vikupiltar
Guðmundur
Andri
liflp • AJpk, Thorsson
skrifar
annað. Síðustu árin hafa unglingamir
flykkst til Vestmannaeyja til þess að
syngja pysjuvalsinn í brekkusöng með
Sæsa og hinum, heyra um Binna í Gröf
og drekka almennilegt íslenskt brenni-
vín í kók og kynna sér þannig undir-
stöðuatvinnuvegi þjóðarinnar, en eldra
fólkið hefur streymt til Siglufjarðar til
þess að fá að salta sfld eða fá að horfa á
fólk salta síld af því lífið er saltsíld. Og
nú er komið Vopnaskak á Vopnafirði,
Neskaupsdagar í (á?) Neskaupsstað,
Þistilfjarðarhúllumhæ - og svo framveg-
is.
Verslunarmannahelgin er pílagríms-
för Reykvíkinga til sinnar Mekku, sem
er landsbyggðin. Hún er för Reykvík-
ingsins heim til Islands.
Það var fyrir tveimur eða þremur ár-
um sem ég lét til leiðast að fara út úr
bænum um verslunarmannahelgina,
uppgötvaði að ef til vill væri sniðugt að
nýta sér þetta ffí á mánudegi til ferða-
laga. Við fórum í Geithellnadal þar sem
sála hefúr ekki sést síðan einhver Bjart-
urinn brá búi og dvöldum þar yfir helg-
ina. Á leiðinni þuldum við nöfn.
Stundum hefur mér fundist þegar ég
ferðast um landið með vitru fólki og
margvísu að landið sé ekki til fyrr en bú-
ið er að festa það niður með nafni, nefna
það. Að það sé á einhvem máta tilgang-
ur ferðalagsins; að þylja á báðar hendur
sem flest nöfn sem þessar bungur í land-
inu bera, ömefnið sé upphaf og endh
ferðarinnar. Hvað er ömefni? Það er
nafri sem einhver gaf einhveiju landslagi
einhvem tímann og hver sá sem aftur
stendur andspænis þessu fjalli eða þess-
um hóli eða þessu skarði virðist skyld-
ugur að segja upphátt þetta nafn. Til
hvers? Til þess að yrkja landið. Aborig-
inalar í Ástralíu fara söng um landið sitt,
ferðast í Walkabout eftir duldum söng-
línum þess, ná sambandi við forfeður
sína frá tíð draumanna og bræður og
systur úr sömu vídd. Og rétt eins og þeir
syngja landið á langferðum lífs síns og
brags og endurskapa það með því móti
þá nefnum við það og endursköpum
með okkar hætti. Þarna er Fosshóll,
þama er Múlakvísl, þama Búlandstind-
ur. Við förum orðum um landið. Við
helgum það, rétt eins og landnámsmenn-
imh fóm eldi um það. En við erum ekki
að helga okkur það með þessum þulum,
eigna okkur það á nokkum máta - held-
ur erum við að veita þessari lögun lands
sem blash við okkur
merkingu, því það
er trú okkar að í
nafninu búi guð-
dómurinn; í orðinu
búi mátturinn; í
skáldskapnum sé
sannleikurinn.
Þess vegna er
fólk stundum að
þrátta um það hvort
tiltekinn hóll beri
þetta eða hitt nafhið.
Þetta er skýringin á
ástríðufullum rit-
deilum um ömefni
sem ég skildi aldrei
fyrr en ég las Song-
lines eftir Bruce
Chatwin um heims-
mynd aboriginala í
Ástralíu. Þetta vhð-
ast vera leifar frá
þeim tíma þegar fs-
lendingar voru í
raunverulega sam-
býli við landið,
nema hvað við virð-
umst ólík Áshalíu-
mönnum í því að
við emm sjálf búin
að gleyma hvers
vegna við erum að þessu.
Og búin að gleyjna því hvers vegna
við tökum okkur upp einu sinni á ári, um
verslunarmannahelgina, og ferðumst
fram og aftur um landið okkar. Við
kunnum fæst lengur að ganga efth þessu
landi á vit upprunans og guð og þylja ör-
nefnin á báðar hendur eins og helgar
þulur væm. Við fömm sem sé ekki á
Walkabout heldur bara bílabout - erum í
löngum og leiðinlegum bílalestum á leið
á staði sem eiga að vemda okkur sem
mest má vera fyrir landinu og þögn þess,
flest leitum við uppi staðina þar sem
fjörið er og fólkið sem við hittum hveija
helgi, við höfum matinn sem við borð-
um hveija helgi með okkur og flytjum
með okloir hljómsveitimar sem maúa á
fóninum hveija helgi.
Það væri skemmtilegt ef öll þjóðin
sameinaðist einhveija verslunarmanna-
helgina um að fara á Walkabout, bflamh
skildh efth heima og allh ráfandi um og
þyljandi ömefni fram og aftur um land-
ið. Nú má að vísu segja að ættarmótin
sem við höldum líkist ráðslagi Áshalíu-
manna um sumt. Þá tökum við okkur
upp hvert úr sínum landshluta og hittum
skyldfólk á þeim stað þar sem móðirin
og faðirinn bjuggu og svo ráfar fólk
ffam og aftur um tjaldbúðh og þylur ætt-
armót, já þetta em kinnbeinin, þetta er
nefið, og kannski sér maður hrukkur
hlykkjast um andlit eins og fomar söng-
línur tapaðra stefja, en þessar samkomur
em minningarathafhir um íslenska ættar-
samfélagið, staðfesting þess að það er
liðið undir lok því væri það enn virkt
þyrfti ekki að halda ættarmót.
Þama um árið þegar ég feiðaðist um
landið um verslunarmannahelgina lögð-
um við af stað á fimmtudeginum og
höfðumst við í óbyggðum alla helgina
og á þriðjudeginum vomm við komin til
Egilsstaða þar sem maður gat loksins
farið í sund og þvegið sér um hárið; ég
var orðinn úfinn eins og Thorsari. Við
héldum svo út á hérað og dvöldum í
nokkra daga í kofa einum sem vinh okk-
ar eiga og þar var hægt að leggjast í
Múlaþing sem geymir fróðleik og
mannlífsmyndh af Austurlandi. Þama
hagaði svo til að það var ekkert við að
vera, ekki útvarp og ekki spil. Það var
hægt að liggja út af við foss og hugsa
ekki neitt, það var hægt að sitja í laut og
þykjast vera að hugsa. Sólin skein. Það
vom kindur.
Á leiðinni suður fór ég að velta fyrir
mér köllunum tveimur sem ég hafði
brotið heilann um alla leiðina að sunnan.
Þeh birtust af og til, annar í senn, og
aldrei báðh í einu.
Þetta em kallamh á umfeiðarskiltun-
um sem eiga að gefa okkur vísbendingu
um að fara nú varlega því hér megi eiga
von á gangandi vegfarendum. Ég hef
aldrei tekið efth þessu áður - en þeh em
sem sé tveir, og þeh em gjörólíkh. Þeir
halda sinn í hvora áttina. Annar er eldri
og vhðulegri, ögn lotlegur.og með hatt.
Það hlýtur að vera bóndi, hann gengur
einhvem veginn eins og bóndi, ber sig
þannig, það er ekkert flan að sjá á hon-
um eða span, hvert skref er svo ígmndað
að vitnar jafnvel um hæga hugsun ífem-
ur en rólyndi. Afskaplega vel heppnað
skilti því ósjálfrátt hægh maður á bfln-
um og fer að jamma og tauta: „Og mörg
vom þau árin“. Hinn er miklu vörpulegri
að sjá, ungur og hvatskeytlegur þar sem
hann strunsar áfram sinna brýnu erinda
- gæti verið sami náunginn og sáðmað-
urinn hjá Búnaðarbankanum sem ég hélt
þar til fyrir nokkmm ámm að væri með
höndina í fatla. Þetta er sennilega Reyk-
víkingur og sennilega er merkingin sú
að hér megi eiga von á fótgangandi
Reykvfldngi, jafn ósennilega og það
hljómar nú, því eins og við vitum þá
ganga Reykvíkingar helst ekki og alls
ekki utandyra. Þeh fara hvor í sína átt-
ina. Hvert? Reykvflcingurinn er ungur
evrópukrati að fara út á land til að þylja
ömefni og finna Bjart í sér. En hann
fmnur hann ekki vegna þess að Bjartur
lötrar seinlátur suður, hann er að fara í
Bónus að kaupa í matinn. ■
Ú S t
Atburðir dagsins
1578 Konungur Portúgals og
hirð hans drepin í misheppn-
aðri herför til Marokkó. 1796
Hannes Finnsson biskup lést,
57 ára. Hann var talinn einn
fjölmenntaðisti maður lands-
ins á sínum tíma. 1875 H.C.
Andersen deyr, sjötugur að
aldri: hann var einn ástsælasti
sagnahöfundur allra tíma.
1928 Ásta Jóhannesdóttir
synti fyrst kvenna frá Viðey
til Reykjavíkur.
Afmælisbörn dagsins
Percy Bysshe Shelley enskt
Ijóðskáld, 1792. Knut Hams-
un norskur Nóbelsverðlauna-
hafi íbókmenntum, 1860. Sir
Osbert Lancaster breskur
rithöfundur og listamaður,
1908.
Annálsbrot dagsins
Item annað manndráp í Borg-
arfjarðarsýslu fyrir sunnan
Hvítá, er jón Hreggviðsson
drap Sigurð böðul, hver |þ.e.
Jón] inn til Bessastaða fluttur
var og slapp þaðan úr járnum
frá fóvetanum Heidemann og
náðist ei aptur.
Eyrarannáll 1683.
Uppgötvun dagsins
Ef Lincoln væri á lífi í dag
myndi hann snúa sér við í
gröfinni.
Gerald Ford fyrrum Bandaríkjafor-
seti.
Málsháttur dagsins
Allt tekur enda nema eilífðin.
Orð dagsins
Ytri krans, *em ýtarfá,
einatt blómum týnir.
Óvisnandi er aðeins sá,
sem innri manninn krýnir.
Steingrímur Thorsteinsson.
Skák dagsins
Júgóslavar áttu löngum næst-
sterkasta skáklandslið í heimi,
voru einungis eftirbátar Sov-
étmanna. Nú eru bæði ríkin
liðin undir lok, en við skoð-
um skák frá meistaramóti
Júgóslavíu 1989. Abramovic
var með hvítt og undirbjó
stórsókn gegn varnarlitlum
svörtum kóngi. En Vlado Ko-
vacevic, sem hafði svart og
átti leik, var öldungis ekki af
baki dottinn...
...og gerði útum taflið með
eittum leik.
1. ... Dcl+! Og hinn síðhærði,
slánalegi Abramovic gafst upp.
Samanber: 2. Dxcl Hxcl+ 3.
Kxcl bxa2 og svartur vekur
upp nýja drottningu án þess að
hvftur komi vömum við.