Alþýðublaðið - 27.09.1995, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1995
Peir
brott-
reknu
Þá er komið að óróaseggjunum, sem
voru til slíkra vandræða á skólaaldri, að
engin lausn fannst á vandanum önnur
en sú að vísa viðkomandi aðilum úr
skóla. Þetta er litríkur hópur, sem vann
sér margttil
frægðar síðar á
ævinni.
Byrjum á Leon
Trotsky. Tíu ára
gamall hafði
hann öðlast
næga reynslu af
skólayfirvöldum
til að geta skil-
greint þau sem
kúgunaröfl. Hinn
ungi byltingar-
seggur eggjaði
bekkkjarkennara
sína til aðgerða
Mussolíni:
Stakk hníf í aftur-
endann á bekkjar-
bróður sinum.
Trotsky:
•10 ára hvatti hann
bekkjarfélaga til
uppreisnar gegn
kennaranum.
og hvatti þá til að gera hróp að kennar-
anum. Skólayfirvöld áttu eitt svar við
þessu frumkvæði; Leon var vísað úr
skóla. Þar sem hann var besti nemandi
skólans var honum veitt innganga að
nýju árið eftir.
Halifax lávarður lét eitt sinn hafa
eftir sér: „Eg hugsa oft um það hversu
heimurinn hefði orðið viðráðanlegri ef
Herr Hitler og Signor Mussolini hefðu
hlotið menntun í i
Oxford".
Má vera að Ox-
ford prófessor-
um hefði tekist
að stilla vanstillt
geð einræðis-
herranna, en
Benito Mussol-
ini var tíu ára
þegar hann
komst í kast við
prestleg skólayf-
irvöld. Þegar þrá-
kálfurinn ungi
henti blekbyttu í
prest sem slegið
hafði hann með reglustiku var það ein-
göngu kristilegt umburðarlyndi skóla-
yfirvalda sem kom í veg fyrir að hann
væri rekinn. En þegar Benito stakk
skólafélaga sinn í afturendann með
hnífi þá var þolinmæði yfirvalda á þrot-
um. Einræðisherranum tilvonandi var
vísað úr skóla til frambúðar og stillti
ekki geð sitt eftir það.
Blaðakóngurinn William Randolph
Hearst, fyrirmynd Orson Welles að
Citizen Kane, var rekinn úr Harvard há-
skóla eftir fyrsta misseri. Hann hafði
fært kennurum sínar gjafir sem féllu í
grýttan jarðveg. Það voru koppar með
áletruðum nöfnum kennaranna og
skreyttir myndum af þeim.
Áratugum síðar var dáðminnsti
Kennedy bróðirinn, Edward, rekinn
frá Harvard fyrir svindl. Hann hafði
sýnt íþróttum meiri áhuga en náminu
og lét vin sinn taka spænskupróf fyrir
sig.
Að lokum skal nefna nokkra lista-
menn úr hópi þeirra fjölmörgu sem
sparkað var úr skólum.
Edgar Allan Poe var rekin frá West
Point rúmleg tvítugur eftir að hafa
skrópað í skólann vikum saman.
Enska skáldið Shelley og vinur hans
Thomas Jefferson Hogg voru við
nám í Oxford þegar þeir sendu skólayf-
irvöldum bæklingin Naudsyn guðleysis
þar sem var að finna samntekt á rök-
ræðu John Locke og David Hume.
Þegar þeir sýndu enga iðrun vegna
þessa athæfis sáu skólayfirvöld ekki
annaö úrræði en að vísa þeim úr skóla.
Hin dáða leikkona Sarah Bernhardt
þótti alla ævi fremur vanstillt, hneigðist
jafnvel til móðursýki. Sextán ára var
hún þrisvar rekin úr kaþólskum klaust-
urskóla í París. Brotin voru þessi: Hún
hæddist að biskupi, henti steinum í
franska riddaraliðsmenn og átti Ijúfar
stundir með hermanni næturlangt.
Og Salvador Dali var rúmlega tví-
tugur þegar hann var rekinn úr listsa-
skóla I Madrid. Ástæðan? Hann lagði
blátt bann við því að kennarar gagn-
rýndu myndir hans.
Fuxar i skola,
dúxar ílífinu
„Það verður aldrei neitt úr þér, Einstein," sagði einn kennari
Einsteins við hann. Sama dóm fengu Newton, Darwin, Edison og
Churchill, ásamt skara annarra snillinga, sem fannst skólagangan hreinasta
píslarganga. Kolbrún Bergþórsdóttirg\uggab\ í skólaskýrslur snillinganna.
John Stuart Mill var fullkominn
nemandi - líklega fyrirmyndamem-
andi allra tíma. Þriggja ára gamall hóf
hann að nema grískja og stærðfræði,
og dundaði við lestur mannkynssögu í
frístundum. Átta ára gamall lagði
hann stund á latínu og náttúruvxsindi
og íjórtán ára hafði hann á valdi sínu
öll grundvallaratriði í rökfræði og
hagfræði. Gáfnauppeldið skilaði þeim
árangri að Stuart Mill fékk taugaáfall
um tvítugt og sökk í dýpstu myrkur
tilvistarþunglyndis. Hann náði sér þó
aftur á strik, þökk sé skáldskapnum,
en Stuart Mill sagði að ljóð skáldsnill-
ingsins Wordsworth hefðu bjargað
geðheilsu sinni á þessu myrka tíma-
bili. Eins og kunnugt er gerðist Mill
síðar afkastamikill hugmyndafræðing-
ur. Hann var óumdeilanlega undra-
bam sem uppfyllti þær vonir sem við
hann vom bundnar og einn af velgerð-
armönnum mannkyns.
Stuart Mill var eitt af undrabömun-
um. Isaac Newton var það alls ekki.
Hann var einn þeirra fjölmörgu snill-
inga sem sýndu lítil fyrirheit í æsku,
og þjáðist af feimni og minnimáttar-
kennd. Hann var tólf ára þegar hann
var sendur í almenningsskóla þar sem
honum leið afar illa og sóttist námið
‘ofur seint. Það var ekki til að bæta
ástandið að mest áberandi nemandi
skólans lagði hann í einelti. Þegar svo
hafði gengið um nokkurt skeið þótti
Newton komið nóg. Hann skoraði á
andstæðing sinn í slagsmál, og lauk
viðureign þeirra á þann veg að New-
ton lúbarði fantinn. Við það óx New-
ton svo ásmegin að hann ákvað að
ganga á hólm við óvin sinn á öðmm
vettvangi og lagði allt kapp á að vera
fremri námsmaður en hann. Það tókst
með miklum ágætum. Þegar Newton
lá ekki yfir skólabókum dundaði harm
við að smíða tæki og tól. Hann smíð-
aði vatnsúr, sólskífu og farartæki sem
minnti að nokkru á fmmstæðan bfl.
Þegar Newton var fjórtán ára gamall
varð móðir hans ekkja og Newton var
ætlað að taka við rekstri sveitabýlis
fjölskyldunnar. Hann reyndist hand-
ónýtur til þess verks og var sendur aft-
ur í skóla. Framhaldið þekkja flestir.
Newton varð einn mesti vísindamaður
allra tíma og setti meðal annars fram
þijú undirstöðulögmál alfræðinnar og
þyngdarlögmálið.
James Watt, fíngerður drengur sem
þjáðist af stöðugu mígreni, var líkt og
Newton lagðut í einelti af bekkjarfé-
lögum sínum, sagður „leiðinlegur og
heimskur“. Þegar hann var þrettán ára
fékk hann brennandi áhuga á rúm-
fræði. Síðar á ævinni vann hann að
endurbótum á gufuvélinni og átti það
framtak sinn þátt í að hrinda iðnbylt-
ingunni af stað.
„Nothæfur í fallbyssufóður"
Hertogínn af Wellington sigraði
Napóleon við Waterloo, en metnaðar-
fullir fjölskyldumeðlimir höfðu litla
trú á því að drengurinn ætti eftir að
skeiða sigurbrautina. Wellington
sýndi svo h'til tilþrif í námi að móðir
hans tók hann úr skóla og útvegaði
honum einkakennara. En þar sýndi
verðandi hertogi einungis tilþrif í
fiðluleik. Ævareið móðir hans sá til
þess að hann gekk í herinn og sagði af
litlu ástríki að sonur sinn væri helst
„nothæfur í fallbyssufóður“. Sonurirm
kom henni þægilega á óvart og sirmti
hermennsku af þvflíkri einurð að hann
komst til æðstu metorða í breska hem-
um.
Líkt og Wellington var Charles
Darwin ekki vandaðar kveðjumar í
æsku. Hann
reyndist svo
hundónýtur
námsmaður að
faðir hans sagði
eitt sinn við
hann: „Það eina
sem þú hefur
áhuga á er að
fara á veiðar,
sinna hundum
og veiða rottur. Þú átt eftir að verða
sjálfum þér og fjölskyldu þinni til
ævarandi skanunar.“
Darwin minnist skólagöngu sinnar í
Shrewsbury með eftirfarandi orðum:
„Ekkert hefði getað haft verri áhrif á
þroskaferil minn, því þama byggðist
námið eingöngu á klassískum fræðum
ásamt einhverjum slatta af úreldri
landafræði og sögu. Ég lærði ekkert
sem skipti máli. Þegar ég lauk námi
hafði ég hvorki staðið mig vel né illa;
og ég held að allir kennarar mfnir,
ásamt föður mínum, hafi álitið mig af-
ar venjúlegan dreng, reyndar örlítið
fyrir neðan meðalgreind."
Darwin kolféll á læknapróft í Edin-
borgarháskóla. Hann stundaði síðan
nám í Cambridge með litlum árangri
en ástríðufullur áhugi hans á náttúru-
fræði varð til þess að rúmlega tvítugur
fór hann í siglingu um strendur Suður-
Ameríku og reyndist ferðin einn mesti
vísindaleiðangur allra tíma. Darwin
hélt nákvæma skrá um þær lífverur
sem hann sá og birti niðurstöður sínar
í frægu riti þar sem hann setti fram
þróunarkenninguna.
Þjóðveijinn Paul Ehrlich, væntan-
legur Nóbelsverðlaunahafi í lífeðlis-
og efnafræði, átti það sameiginlegt
með Darwin að sjá li'tinn tilgang með
skólagöngu, og honum var sérlega illa
við að taka próf. Það var tekið eftir því
í skóla hversu vel Ehrlich handlék
smásjána og síðar kom tækið honum
að góðu gagni þegar hann sneri sér að
efnalækningum. Meðal afreka hans
var að búa til ónæmis blóðvatn gegn
bamaveiki og að uppgötva fyrsta lyfið
við sárasótt.
Thomas Alva Edison, þótti flest-
um óþolandi barn, því hann var svo
forvitinn og spurull að menn höfðu
verulegan ama af. Fyrsti kennari hans
lýsti honum sem „rugluðum", föður
hans tókst næstum því að sannfæra
Að
r
í sjálfsævisögu sinni minnist Win-
ston Churchill skóladaga sinna með
litlum söknuði. Hann var sjö ára þegar
hann var sendur að heiman og í St.
James bamaskólann þar sem siður var
að hýða hyskna drengi allrækilega
sinntu þeir ekki námsskyldum sínum.
Eitt fyrsta verkefni Winstons var að
læra á hálftíma utanbókar beygingu
latneska orðsins mensa (borð).
Ávarpsliðurinn: þú borð, reyndist of-
vaxinn skilningi verðandi forsætisráð-
herra. Churchill segist svo frá:
„Á tilskyldum tíma kom bekkjar-
kennarinn aftur.
„Ertu búinn að læra þetta?“ spurði
hann um að
hann væri „-
bjáni“ og skóla-
stjóri hans benti
honum á að
hann yrði aldrei
til að „afreka
nokkurn skap-
aðan hlut“.
Mamma vissi
betur og þegar
drengurinn hennar virtist ófær um að
tileinka sér einföldustu námsgreinar
og fékk hvað eftir annað hroðalegan
vitnisburð þá tók hún hann úr skóla og
kenndi honum sjálf. Árangurinn var sá
að Thomas litli varð hinn mestí bóka-
ormur og milli bóka dundaði hann sér
við uppfinningar. Á ævinni þróaði
hann yfir eitt þúsund uppfinningar og
gildi þeirra fyrir mannkynið er ómet-
anlegt.
„Það verður aldrei neitt úr
þér, Einstein"
Albert Einstein var æði langt frá
því að teljast til undrabama. Reyndar
óttuðust for-
eldrar hans
mjög að sonur-
inn væri van-
gefinn því hann
var málhaltur
allt til níu ára
aldurs og eftir
það svaraði
hann einungis
spumingum eft-
ir óeðlilega langa umhugsun. Honum
vegnaði svo illa í gagnfræðaskóla, í
öllum fögum nema stærðfræði, að
kennari hans, ráðlagði honum að
hætta námi og sagði: „Það verður
aldrei neitt úr þér, Einstein." Sá virtist
ætla að hafa rétt lyrir sér þvf Einstein
féll á inntökuprófi í tækniskóla í Zu-
rich. Hann gafst ekki upp og náði
prófi í annarri tilraun. Eftir útskrift átti
hann í mikklum basli vinnumarkaði
því honum var margoft sagt upp störf-
um. Hann missti þó ekki móðinn,
heldur dundaði við að þróa fyrstu hug-
myndir sínar um afstæðiskenninguna.
Henry Ford þvældist í gegnum
nám sitt með lágmarkskunnáttu í flest-
um skriflegum og bóklegum greinum.
Hann sýndi hins vegar afburða skiln-
ing á véltækni strax á unga aldri, gerði
Churchill á unga aldri. Kennt að
rabba við borð.
hann.
„Ég held að ég geti farið með það,“
svaraði ég og ruddi beygingunum út
úr mér. Hann virtist það ánægður að
ég áræddi að spyrja: „Hvað þýðir
þetta, herra?“
„Það þýðir það sem sagt er. Mensa,
við tæki á bóndabæ föður síns og
hafði ofan af fyrir bekkjarfélögum
með því að búa til vatnshjól og gufu-
vélar. Hann varð sem kunnugt er bfla-
framleiðandi og einn af auðugustu
mönnum heims.
Winston Churchill hafði unun af
sögu og bókmenntum, en sá enga
ástæðu til að læra latínu, grísku eða
stærðfræði. Þegar hann kom í Harrow
var hann í hópi slökustu námsmanna.
Hann tók einhverjum framförum
næstu ijögur árin, en féll síðan tvisvar
á inngönguprófi í Sandhurst. Honum
tókst að ná prófí í þriðju atrennu og
eftir það urðu fá ljón á vegi hans.
Gamal Abfdel Nasser, maðurinn
sem varð íyrsti forseti Egyptalands sló
flesta út í hyskni, en frá sex ára aldri
til sextán ára komst hann einungis í
gegnum fjóra bekki. Um síðir tókst
honum að ljúka gagnfræðaskólanámi,
þrátt fyrir að byltingarkenndar stjóm-
málaskoðanir hans leiddu sífellt til
deilna milli hans og kennara hans.
Nasser hætti í lagaskóla rétt áður en
hann átti að taka fyrstu prófin, fór í
herskóla og útskrifaðist þaðan. Hann
varð sfðar forystumaður þjóðernis-
sinnaðra herforingja sem steyptu Far-
úk konungi af stóli 1952.
„Ég er algjör hálfviti"
Móðir Heine reyndi að siða dreng
sinn, sagði honum að „vera iðinn við
lærdóm og orðvar; „því þá heldur eng-
inn að þú sért asni“. En í bamaskóla
gekk Heine vægast sagt illa, sérstak-
lega í tungumálum. Skáldsnillingurinn
átti í mesta basli við þýska málfræði,
og hann var jafn slakur í þeirri
frönsku, latnesku og grísku.
Emile Zola var einnig hundónýtur
málamaður. í Sorbonne féll hann á
bókmennta- og tungumálaprófum, en
náði prófi í raungreinum. Tveimur
mánuðum síðar gerði hann tilraun til
að komast í háskólann í Marseille en
þar skilaði hann þvflíkum gloríum í
skriflega inngönguprófmu að honum
var ekki leyft að taka munnlega próf-
ið. Hann skrifaði vini sínum Paul
Césanne: „Ég er algjör hálfviti.“ Zola
reyndist ekki vera í vondum málum
þvi hann varð síðar einn umdeildasti
rithöfundur heims, upphafsmaður na-
túralismans í bókmenntum og lét
mjög til sína taka í þjóðfélagsmálum
borð. Mensa er nafnorð. Það beygist í
ftmm föllum. Þú ert búinn að læra ein-
töluna.“
„En,“ endurtók ég, „hvað þýðir
þetta?“
„Mensa þýðir borð,“ svaraði hann.
„Af hveiju þýðir mensa þá líka þú
borðT' spurði ég, „og hvað þýðir þú
borð.“
„Mensa, þú borð er ávarpsfall,"
svaraði hann.
„En af hveiju þú borðT' spurði ég
enn fullur forvitni.
„Þú borð notarðu ef þú ávarpar
borð, þegar þú ákallar borð.“ En þegar
hann sá að ég skildi hann ekki bætti
hann við, „Þú notar það þegar þú talar
við borð.“
„En það geri ég aldrei," sagði ég
furðu lostinn.
„Ef þú vogar þér að vera ósvífinn
verður þér refsað, og það mjög eftir-
minnilega," var lokasvar hans.
Á þennan veg voru fyrstu kynni
mín af þeim fomu fræðum, sem mér
hefur verið sagt að hafi þroskað marga
af mætustu mönnum okkar og veitt
þeim hugsvölun."