Alþýðublaðið - 10.11.1995, Page 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 10. NÓVEMBER 1995
lorðdrekinn
■ Leikarinn, kvennamaðurinn og
drykkjumaðurinn Richard Burton hefði
orðið sjötugur í dag. Af því tilefni þótti
Kolbrúnu Bergþórsdótturv\d hæfi að
minnast hins dáða en fremur ógæfu-
sama leikara
Leikarinn sem
sólundaði
hæfileikum
sínum
Richard Burton sagðist aldrei geta
horft á kvikmyndir sínar. „Mér finnst
ég ekki vera sérlega góður. Mér leiðist
röddin, útlitið, hárið. Lfkamsbygging-
in er ömurleg. Allt er ömurlegt. Eg hef
andstyggð á sjálfum mér.“
Hann dró upp þessa neikvæðu
sjálfsmynd þegar hann átti ekki mörg
ár ólifuð og stóð orðið á sama um allt.
Hann var leikari sem bjó yfir miklurn
hæfileikum en var margsiimis sakaður
um að hafa selt þá fyrir glaum og glys
frægðarinnar. Loks lokaðist hann inni
í gerviheimi, fann enga útgönguleið
og varð æ drykkfelldari og óham-
ingjusamari. Þegar hann lést, tæplega
sextugur, kvaddi heimurinn framúr-
skarandi leikara sem um alllangt skeið
hafði sólundað hæfdeikum sínum.
Fátækt og basl
Hann fæddist 10. nóvember 1925
og var skírður Richard Jenkins, sonur
bláfátæks námuverkamanns í Wales
og tólfti í röð þrettán systkina. Móðir
hans lést af barnsförum þegar hann
var tveggja ára. Faðir hans hafði ekki
efni á að ala yngstu böm sín upp og
Richard var sendur í fóstur til elstu
systur sinnar og eiginmanns hennar.
I gagnfræðaskóla tókst góður vin-
skapur með honum og einum kennara
hans Philip H. Burton. Richard flutti
inn á heimili kennara síns og tók síðar
upp eftimafn hans. Richard leit alla tíð
á Philip Burton sem annan föður sinn
og þeir sem til þekktu sögðu Philip
hafa gefið Richard sjálfsímyndina.
Hann ýtti undir leiklistaráhuga fóstur-
sonar síns, losaði hann við velska
hreiminn og bætti málfar hans og
framkomu. Fyrstu leiklistarsporin
steig Burton með Oxford leikfélaginu
og skömmu síðar var hann beðinn um
að koma í pmfutöku vegna kvikmynd-
ar. Tilboð fylgdu í kjölfarið og leiðin
til frama var skjót.
Burton þótti snemma athyglisverð-
asti leikari Breta af yngri kynslóð.
Sérstaklega þótti honum takast vel
upp í sviðsleik. John Gielgud sagði:
„Allir heilluðust af honum. Hann
þurfti ekki annað en að horfa á leik-
húsgestina með stóm bláu augunum
sínum og þeir vom sem bergnumdir.
Augnaráð hans var ómótstæðilegt".
Hið sama mátti segja um röddina.
Hún var engri lík, karlmannleg,
hljómfögur og hljómmikil.
Hollywood kallar
Hollywood hafði fest auga á þess-
um unga manni og tuttugu og sjö ára
lék Burton í fyrstu kvikmynd sinni þar
My Cousin Rachel sem gerð var eftir
sögu Daphne du Maurier, en hún
mælti með honum í hlutverkið.
Bandarískir gagnrýnendur kepptust
við að hæla honum. Fleiri kvikmyndir
fylgdu í kjölfarið, en Burton sneri aft-
ur til Bretlands til að leika Hamlet í
Old Vic leikhúsinu. „Hver er þessi
Old Vic?“ spurði kvikmyndaframleið-
andi í Hollywood, sem vildi fá Burton
í næstu kvikmynd sína. „Höfum upp á
Vic gamla og tvöföldum launin sem
hann býður Burton."
Burton vakti mikla athygli fyrir leik
sinn í hlutverki Hamlets. Yfirleitt
hlaut hann mikið lof fyrir túlkun sína
á persónum Shakespeares, var sagður
hafa gert þær kynþokkafullar og gætt
textann ástríðufullu raunsæi.
Missti af fimm konum
Burton sneri frá Shakespeare og
Hamlet til að leika í slatta af lélegum
myndum í Hollywood. Öðru hvoru
brá hann sér til Englands til að leika á
sviði og þar hlaut hann yfnleitt fram-
úrskarandi dóma. Besti leikur hans í
kvikmynd á þessum árum var í
Horfðu reiður um öxl sem Tony Ri-
chardson leikstýrði eftir leikriti John
Osbome. En þar fyrir utan var fátt um
fína drætti. Hann var gagnrýndur fyrir
að selja hæfileika sína fyrir peninga.
Umboðsmaður hans orðaði hugsun
margra þegar hann sagði: „Burton
seldi sig, hann hefði getað orðið mesti
leikari heims.“ Gagnrýni í þessum dúr
átti eftir að aukast næstu árin. Burton
sagði sjálfur: „Frægðin á vel við mig.
Maður gerist auðvitað leikari til að
afla peninga."
Leikkonan Laureen Bacall sem
kynntist honum í Hollywood þótti lítið
til Burtons koma. „Frá upphafi tileink-
aði hann sér hegðunarmynstur Dylan
Thomas," sagði hún. „Sú hlið hans
sneri einnig að konum. Hann gaf lof-
orð með fasinu einu saman. Eg veit
ekki hveijar létu til leiðast og hveijar
ekki.“
Sannleikurinn var sá að Burton
reyndi við nær allar mótleikkonur sín-
ar, þættu honum þær ekki því ógeð-
felldari. Meðal þeirra sem kolféllu fyr-
ir kvennabósanum ómótstæðilega
voru leikkonurnar Jean Simmons,
Susan Strasberg og Claire Bloom.
Hann veðjaði um það við vin sinn að
honum tækist að koma Bloom upp í
rúm til sín og lagði hálfpott af bjór
undir. Hann hafði lítið fyrir því að
vinna ástir leikkonunnar, en hún, sem
við upphaf kynna þeirra bað vin sinn
að vemda sig „fyrir þessum hræðilega
manni“, felldi svo mikla ást til hans að
hún fékk hvert taugaáfallið á fætur
öðm og var mörg ár að ná sér. Burton
gat hins vegar dmkkið sinn bjór og
fagnað sigri.
Leikarinn Fredric March fylgdist
af áhuga með kvennamálum Burtons
og sagði hann hafa einstakt lag á kon-
um: „Ég held að hann hafi ekki misst
af meira en fimm.“
Eiginkona Burtons, Sybil, tók um-
fangsmiklu framhjáhaldi manns síns
af mikilli þolinmæði, svo og hraust-
legri drykkju hans. Hún helgaði líf sitt
eiginmanni sfnum og sá aígjörlega um
hann. Laureen Bacall sagði: „Hann til-
bað hana og vissi þvílík gersemi hún
var. Hún stóð sig með prýði. Hún var
heilsteypt og hreinskilin manneskja.
Gildismat hennar og siðferði var
traust. Það sama varð ekki sagt um Ri-
chard. Ég held að hún hafi haft já-
kvæð áhrif á hann, en ekki nægilega
mikil, því miður, því hann hegðaði sér
æ verr eftir því sem tímar liðu. En hún
brást ekki meðan sambúð þeirra ent-
ist.“
Antóníus finnur Kleópötru
Snemma á sjöunda áratugnum sló
Burton í gegn á Broadway í hlutverki
Artúrs konungs í Camelot, en eftir að
hafa leikið hlutverkið í tvö ár, var
hann orðinn leiður og samþykkti að
leika Markús Antoníus í kvikmynd-
inni Kleópötru. Frægasta kvikmynda-
leikkona heims var ráðin til að leika
Kleópötru. Hin stutta og engilfagra
hnáta Elizabeth Taylor lýsti fyrsta
veðjaði hann við Robert Kennedy
um það að hann gæti farið með son-
nettu númer fimmtán aftur á bak. Bur-
ton var draugfullur en fór léttilega
með sonnetuna og vann umtalsverða
upphæð.
Burton í einu frægasta hlutverki
sínu í Njósnaranum sem kom inn
úr kuldanum, ásamt Claire Bloome,
sem var ein fjölmargra ástkvenna
hans.
Richard Burton og Elizabeth Taylor á
mökum sínum til að eiga ástarfundi.
fundi þeirra við upptöku svo:
„Ég hafði haft kynni af honum í um
það bil níu ár. Mér var fremur kalt til
hans. Ég ætlaði ekki að bætast í
kvennasafnið hans. Fyrsta tökudaginn
var hann timbraður og berskjaldaður.
Hann var skjálfhentur og bað mig að
aðstoða sig við og halda undir kaffi-
bollann. Eg heillaðist gjörsamlega.
Hann var svo indæll."
Til að gera langa og alkunna sögu
stutta réðu skötuhjúin engan veginn
við ástríður sínar. Heimspressan kunni
sér ekki kæti, en makar beggja voru
skiljanlega miður sín. Parið var hund-
elt. Blaðaljósmyndarar földu sig í
tijám og héngu fram af þakskeggjum í
tilraunum til að ná af þeim myndum.
„Ég hef haldið við konu áður,“ sagði
Burton, „en hvemig í ósköpunum átti
ég að vita að hún væri svona fræg?
Hún ýtir Krushchev af síðunum."
Eftir mikla sálarangist ákvað Bur-
ton að fá sér nýjan lífsförunaut. Hin
heldur hversdagslega, en trygga og
hugulsama eiginkona hans til tólf ára,
var kvödd og kvikmyndastjarnan
glæsilega tók hennar stað.
Eftir að Richard Burton giftist El-
izabeth og fékk fastan stað í slúður-
dálkum heimsblaðanna sagði hann
skilið við raunveruleikann og gekk inn
í heim glys og glaums. John Gielgud
sagði: „Richard hefði vel getað látið
sér lynda að segja skondnar sögur eða
lesa upp ljóð á hverfískránni, en glys
og gjálífi kvikmyndaborgarinnar og
þeim tíma þegar þau stungu af frá
frægð Elizabethar umluktu hann. Það
smitaði hann og hann lærði listina
jafnvel og hún, ef ekki betur.“
Þetta var stormasamt hjónaband,
þar sem ætíð þótti tíðindum sæta ef
annað hvort hjónanna var allsgáð. Þau
flugust á og sættust á milli. Hann jós í
hana gjöfum og þau þeyttist heims-
hluta á milli með sjötíu ferðatöskur,
átta gæludýr, einhvem slatta af böm-
um, þjónum og kennslukonum.
Burton lék í slatta af lélegum kvik-
myndum peninganna einna vegna.
Innan um vom góðar kvikmyndir eins
og Becket, Njósnarinn sem kom inn úr
kuldanum og <I>Hver er hræddur við
Virginu Woolf? en þar fóru hjónin
bæði á kostum.
Burton rak einnig af sér slyðmorð-
ið, um leið og hann tók mikla listræna
áhættu, þegar hann lék Hamlet á sviði
í New York en þá hafði hann þá ekki
leikið á sviði áram saman. Leikritið
gekk lengur í New York en nokkuð
leikrit eftir Shakespeare hafði áður
gert. Sýningar urðu 136 og hann lék í
átta sýningum á viku. Hinar góðu við-
tökur gerðu það að verkum að Burton
tók að leiðast. Stundum átti hann til að
fara méð textann á þýsku. Stundum
stældi hann leik John Gielguds eða
Laurence Oliviers. Stundum mætti
hann á svið eftir að hafa dmkkið eina
vodkaflösku - og lék aldrei betur en
þá. Hann kunni reyndar heilu Shake-
speare leikritin utan að og sömuleiðis
sonnettur Shakespeares. Eitt sinn
Mestu leiðindaskjóður heims
Burton hjónin vom stöðugt í sviðs-
ljósinu, en þótt blaðaljósmyndarar
þreyttust ekki á að mynda þau þótti
mörgum lítið til innantóms glyslífemis
þerira koma. Hjónin náðu einu af
toppsætunum á lista Time yfir mestu
leiðindaskjóður heims árið 1970. Og
þegar þau komu fram í viðtalsþætti
hjá David Frost kallaði Daily Mail þá
þrenningu „skrípalegt tríó“.
Dapurleg endalok
Drykkja Burtons eyðilagði hjóna-
band þeirra Taylors. Þau skildu og
giftust aftur og skildu á ný. Stuttu eftir
endanlegan skilnað þeirra sagði Bur-
ton blaðamanni að diykkjan stafaði af
því að hann hefði um tíma verið sam-
kynhneigður. Burton giftist tvisvar
eftir skilnaðinn frá Taylor. Lífernið
hafði tekið sinn toll og hann var ekki
nema svipur hjá sjón. Hann hafði tap-
að lífsgleðinni. Honum leiddist. Ekk-
ert vakti lengur áhuga hans. Þó gat
hann ekki verið einn. Hann varð að
vera innan um fólk, en það skipti hann
æ minna máli hvaða fólk það var.
Hann hafði gaman af að segja sögur,
en var ófær um að eiga samræður við
aðra. Hann var orðinn fómarlamb eig-
in frægðar og óumræðilega einmana.
Hann lést úr heilablóðfalli árið 1985.
„Hann sýndi einskisverðum hlutum
of mikinn áhuga á kostnað mannlega
þáttarins," sagði Laureen Bacall.
„Hann batt hugann við glingur, auð og
álit. Enginn efast um að peningar auð-
velda fólki lífið en annað mál er að
selja sálu sína. Það tel ég að hann hafi
gert undir það síðasta.“ ■