Alþýðublaðið - 15.11.1995, Síða 5

MIÐVIKUDAGUR 15. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
áleitnar spurningar
Grettir Ásmundarson er kallaður til
sögu sinnar með þessum ummælum:
„Annan son áttu þau, er Grettir var
kallaður; hann var mjög ódæll í upp-
vexti sínum, fátalaður og óþýður, bell-
inn bæði í orðum og tiltektum."
Nú ætti lesendum að vera ljóst hvert
stefnir. Nútímaleg sálgreinandi hugs-
un skynjar samstundis misþroska og
ofvirkni drengsins. Og ekki er um-
mæli sem koma stuttu síðar til að
draga kraft úr greiningunni: „ekki
bráðger, meðan hann var á bams-
aldri.“
Tíu ára ofbeldismaður
Tíu ára er Grettir mætmr til leiks í
fullum skrúða. Hér eru einkenni tfu
ára misþroska bams samkvæmt mati
sérfræðinga: „Óróleiki. Eirðarlaust.
Óþolinmótt. Fer illa eftir settum regl-
um. Þolir illa umvöndun. Skortir
sjálfsgagnrýni. Leggur aðra í einelti
og verður íýrir einelti.“
Grettir hefur öll þessi einkennni en
fer um leið langt fram úr þessum lýs-
ingum, enda em ofvirkniseinkennin
mögnuð. Hann vængbrýtur gæsir og
drepur kjúklinga í stómm stfl, einfald-
lega vegna þess að gæsalegt og kjúk-
lingslegt atferh er honum ekki að
skapi. Þetta athæfi hans hefði eitt sér
nægt til að kalla félagsráðgjafa nú-
tímasamfélags á alvömþmnginn fund.
Faðir hans lætur sér hins vegar nægja
að fá syninum það verk að strjúka bak
sitt, treystir honum þó varlega til
verksins, kallar hann mannskræfu og
segir að aldrei sé dugur í honum. Hinn
ofvirki sonur bregst við samkvæmt
eðli sín og sýnir dug sinn með því að
berja á föðumum. Þá er drengurinn
látinn gæta hrossa, en þar tekst líkt til
og áður; hann misþyrmir hrossi svo
illa að lóga þarf því.
Grettir virðist fá útrás fyrir innri
vanlíðan í ofbeldisverkum. Hann hef-
ur ævinlega verið tal-
inn ómögulegur og
skammir og aðfinnslur
frá föðumum og öðr-
um hafa verið hans
daglega brauð. Böm
með sterk misþroska-
og ofvirkniseinkenni
herðast einungis í
óæskilegu atferli sé
dembt yfir þau óbóta-
skömmum. Þeim
finnst um leið að
heimurinn sé á móti
þeim, þau fyllast þver-
móðsku og nýta
óæskilegar aðferðir til
að ná sér niðri á þeim
sem þau telja sig eiga
sökótt við. Fólk gefst
upp á samskiptum við
þessi böm, þau ein-
ahgrast og verða ein-
mana. Eins er með
Gretti. Hann á engan
að nema mömmu sína
sem elskar hann heitt,
og þó mömmumar hafi
löngum dugað litlum
óþekktaröngum vel þá
nægir einfaldlegá ekki
velvild þeirra einna til
að koma þeim í félags-
skap þar sem þeir njóta
velvildar.
Á æsku-og ung-
lingsárum Grettis rek-
ur hvert miður æski-
legt atvikið annað.
Þegar hann er fjórtán
ára tekur hann slysa-
legu atviki í leik sem
beinni persónulegri
• árás. Saklaus leikur
leysist upp í áflog.
Grettir sýnir í þeim
leik dæmigerð ofvirkn-
isviðbrögð, en vinum
tekst að lokum að róa
hann. Skömmu síðar
vegur hann mann í
ómerkilegri deilu um
týndan mal og er
dæmdur til að vera ut-
an þijá vetur. Eftir að
hann heíúr kvatt fjöl-
skyldu og heimamenn segir í sögunni:
„Margir báðu hann vel fara, en fáir
aftur korna,,. Segir það flest er segja
þarf um viðhorf manna til þessa erfiða
andfélagslega sinnaða einstaklings.
Egill og Grettir fullorðnir og
enn misþroska
Misþroski og ofvirkni minnka oft
með árunum, geta jafhvel að horfið að
mestu. Þessi em einkenni fullorðins
manns sem ekki hefur losnað við mis-
þroska sinn eða ofvirkni: „Eirðarlaus.
Hefur sveiflukennda skapgerð. Af-
kastamikill við vinnu. Vinnur oft við
störf sem bjóða upp á mikla hreyf-
ingu. Skiptir títt um vinnu."
Það má máta kempumar tvær, á
fullorðinsaldri, við þessa uppskrift.
Enginn getur neitað því að þær feng-
ust við störf sem buðu upp á mikla
hreyfmgu og voru afkastamiklir við
þau störf, hvort sem verið var að berja
á draugum eða mönnum. Eirðarleysi
virðist vissulega hafa háð þeim, sömu-
leiðis sveiflukennd skapgerð. Hvorug-
ur virðist því hafa losnað við einkenn-
in að fullu, þótt árin hafi líklega frem-
ur dregið úr þeim en magnað. ■
frumkvæði jákvæða svömn, sem virk-
ar svo örvandi á Egil að hann kveður
hina frægu vísu: Það mælti mín móð-
ir.
Þrettán ára utanfari
Næst fréttist af Agli tólf ára en þá
drepur hann einn manna föður síns
eftir dráp föðurins á fóstm hans og
besta vini.
Þrettán ára vill hann fara utan með
bróður sínum, en er neitað um það,
eða eins og bróðir hans segir: „Þvf að
þér mun það ekki hlýða að hafa þar
slíkt skaplyndi sem hér.“ Viðbrögð
Egils em í fullu samræmi við skapferli
hans. Hann heggur á skipfestar þannig
að skipið rekur út á fjörðin. Athæfið
kallar á fordæmingu þeirra sem af því
frétta. Egill svarar því til að hann „-
skyldi skammt til láta að gera Þórólfi
meiri skaða og spellvirki ef hann vildi
eigi flytja hann í brott.“ Hann svarar
aðfinnslum með hótunum, enda þolir
hann ekki ávítur. Hann hefur að lok-
um sitt fram og fær að fara til útlanda.
Þar athafnar hann sig að vild, vegur
mann og annan milli þess sem hann
kveður torskilda vísnabálka. Er hann
úr sögunni um stund meðan athyglin
beinist að annarri lítilli andhetju sem
einnig var misþroska og ofvirk.
■ Vísbendingaleikur Alþýðublaðsins
Spurt er
1 Þekkirdu manninn?
Alþýðublaðið heldur í dag áfram með laufléttan spumingaleik, þarsem reynir á hversu mannglöggir lesendur em. Spurt
er um menn úr öllum áttum, íslendinga jafht sem útlendinga, lífs og liðna. Spumingamar em 10 og em gefnar þijár vís-
bendingar með hverri spumingu. Sá sem svarar rétt eftir fyrstu vísbendingu fær þijú stig, tvö stig fást fyrir rétt svar eftir
aðra vísbendingu og eitt stig ef svarið kemur eftir þriðju vísbendingu. Lesendur geta mælt þekkingu sína við svör keppend-
anna Illuga Jökulssonar og Kristjáns Kristjánssonar, hér að neðan.
FYRSTA VÍSBENDING ÖNNUR VÍSBENDING ÞRIÐJA VÍSBENDING
1 Hann orti: Hlóð eg lofköst, þann er lengi stendr óbrotgjarn í bragar túni. Hann barðist einn við átta og við ellefu tvisvar. Hann þótti óheflaður, jafrivel á mælikvarða tíðar sinnar. Einu sinni krækti hann fingri í auga gestgjafa síns svo úti lá á kinninni.
2 Hann varð alþingismaður 1926,34 ára að aldri; gegndi embætti dómsmálaráðherra 1932. Hann varð forsætis- ráðherra 1942. Enginn hefur oftar orðið for- sætisráðherra Islands: Hann myndaði fimm ríkisstjórnir.
3 Hann sagði árið 1970: íslamskt stjómarfar er því stjóm eftir guðlegum lögum. Munurinn á íslömsku stjómarfari og venjulegri stjómar- skrá - hvort heldur hún felur í sér konung- dæmi eða lýðveldi - er sá, að í hinu síðar- nefnda dæmi em það umboðsmenn eða full- trúar fólksins sem setja lögin. En hinn eini, sanni rétthafi löggjafar er Allah. Hann var lengi í útlegð frá heimalandi sínu en sneri aftur árið 1979. Hann varð erkiklerkur í íran. Rithöfundurinn Salman Rusdie hefur farið huldu höfði síðustu ár vegna tilskipunar hans.
4 Hann var skoskrar ættar; lækn- ir, trúboði og landkönnuður. Hann hóf könnunarferðir um Mið-Afríku 1849, meðai annars til að berjast gegn þrælaverslun. Landkönnuðurinn Stanley fann hann við Tanganyikavatn árið 1871 og lét þá falla fleyg orð.
5 Talið er að rekja megi lækn- ingaaðferðir hans til Salern- óskólans á Italíu. Ilann fæddisl líklega árið 1166 og var drepinn 1213 af Þorvaldi Snorrasyni Vatnsfirðingi. Hann var goðorðsniaður, ferðaðist víða um Evrópu og var annálaðasti læknir íslendinga á þjóðveldisöld. Grindvíkingar hafa löngum skýrt skip sín eftir honum.
co Eitt mesta fjaðrafok ársins 1949 varð þegar þessi leikkona yfir- gaf eiginmann og dóttur til að taka saman við ítalskan elsk- huga sinn. Hún hlaut Oskarsverðlaun þrisvar, meðal annars fyrir leik sinn í Gaslight. Hún skapaði sér ódauðlega frægð fyrir leik sinn í Casablanca.
7 Hún skrifaði meðal annars bækurnar Jón biskup Vídalín og Jón biskup Arason. Hún sagði: Ég er sú fyrsta, sem náttúran dæmdi til þess að upp- skera hina beisku ávexti gam- alla, rótgróinna hleypidóma gegn litterærum dömum. Hún fæddist 1845, dó 1918. Hún varð fyrst til að rita sögulegar skáldsögur á íslandi og jafn- framt fyrsta íslenska konan scm hafði ritstörf að atvinnu.
00 Árið 1991 skrifaði hún bókina Þegar sálin fer á kreik, minning- ar Sigurveigar Guðmundsdótt- ur kennara í Ilafnarfirði. Hún var formaður Stúdenta- ráðs 1977-78, borgarfulltrúi 1982- 86. Hún lét af þingmennsku til að taka við einu veigamesta emb- ætti landsins.
CD Hann var tónskáld, fæddur 1797.16 ára samdi hann fyrstu sinfóníu sína og fyrstu óperuna árið eftir. Hann var mikill aðdáandi Beet- hovens, og gamli meistarinn hjálpaði honum á ýmsa lund. Hann varð aðeins 31 árs, dó 1828. Á dögunum gaf Mál og menning út geisladisk þarsem Kristinn Sigmundsson flytur söngvaflokkinn Svanasöng eftir hann.
10 Hann er fæddur 19. júní 1953, vann til verðlauna í Mennta- skólanum í Reykjavík fyrir smásagnagerð en hélt ekki áfram á þeirri braut heldur haslaði sér völl í pólitík. Hann var ritstjóri Þjóðviljans 1984-87. Hann var umhverfisráðherra síðustu ríkisstjórnar.
Illugi enn á sigurbraut
lllugi Jökulsson virðist með öllu óviðráðanlegur í spurningaleik Alþýðublaðs-
ins: Að þessu sinni hlaut hann hvorki meira né minna en 27 stig. Keppinaut-
ur hans, Kristján Kristjánsson á Viðskiptablaðinu, stóð sig afar vel og fékk 21
stig en sú vasklega framganga dugði skammt, og er honum þökkuð þátttak-
an.
Spurninq lllugi Samtals Kristján Samtals
1 2 2 3 3
2 3 5 2 5
3 3 8 3 8
4 3 11 1 9
5 2 13 0 9
6 3 16 3 12
7 3 19 1 13
8 3 22 3 16
9 2 25 2 18
10 3 27 3 21
Kristján: 21 stig
og úr leik.
Illugi: 27 stig
af 30.
uossu!Q8i|dje>|S Jnssg '0L JJaqnnos zubjj '6 Jiuppeisjs unj|ps BjofqjBui g uj|ph Jnpnqpoi L ueuiBjas
pu6u| -g uosjeujefqujaAs ujbjh 'g auots6u|An -y iu|aujoq>| ■£ sjoqi Jnjeio 'Z uossujjjr)-e||e>|s 11163 't :joas uey