Alþýðublaðið - 21.11.1995, Blaðsíða 5

ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1995
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
aldur & fvrri störf
sem var einskonar stríðssöngur Kró-
ata. Það var einsog neisti hefði kvikn-
að í augum unga fólksins í Zagreb:
vonin um sigur og frið var næstum
áþreifanleg, beiskjan og vonleysið
höfðu gufað upp eftir að umheimurinn
hafði loksins rekið af sér slyðruorðið.
Þau dönsuðu í höf-
uðborg ríkis sem æ
fleiri lönd viður-
kenndu. Og jafnvel
þótt fréttir bærust af
því að Serbar ósk-
uðu Króötum gleði-
legra jóla með yfir-
gengilegu sprengju-
regni á öllum víg-
stöðvum dugði það
ekki til að drepa
bjartsýnina sem
geislaði af unga
fólkinu.
Eftirmáli
Skömmu uppúr áramótum 1992
kom erlent friðargæslulið til Króatfu.
Serbar héldu enn herteknu svæðunum
- næsturn þriðjungi landsins - en bar-
dagar féllu að langmestu leyti niður.
Þangað tíl í sumar að Króatar létu til
skarar skríða og byrjuðu að endur-
heimta þau lönd sem tapast höfðu í
upphafi. Vukovar er hinsvegar ennþá í
höndurn Serba.
Enginn veit með vissu hversu marg-
ir féllu í stríðinu í Króatíu. Tíu til tutt-
ugu þúsund að minnsta kosti. Eyði-
leggingin var ægileg. A síðari ferðum
mínum til þessa litla lands hef ég líka
fundið hvemig bjartsýnin sem eitt sinn
ríkti hefur þokað fyrir nöprum stað-
reyndum. Atvinnuleysi, léleg lífskjör
og verðbólga hafa orðið til þess að ný
og frjáls Króatía er ekki það gósen-
land sem unga fólkið gerði sér vonir
um. En allt þokast löturhægt í rétta átt.
Þegar ég var í Króatíu í stríðsbyijun
voru fáir að hugsa um Bosníu-Herzeg-
óvinu. Bosnía var bara eitt af þessum
lýðveldum sem enn tilheyrðu Júgó-
slavfu. Erlendu stjömufréttamennimir
vissu varla að Bosnía væri til. Stund-
um heyrði ég fólk í Króatíu tala um
hvað biði Bosníu. En mér fannst þær
spár of fjárstæðukenndar til þess að ég
legði eyrun við. Eg heyrði sagt: „Ef
stríð hefst í Bosníu, þá verður það sem
gerðist í Króatíu einsog bamaleikur í
samanburði."
Ég tníði því ekki. Ég trúði því ekki
að skelfingin, manndrápin og eyði-
leggingin í Króatíu gæti nokkm sinni
orðið einsog bamaleikur. Meðal ann-
ars af því ég hafði talað við erlenda
fréttamenn sem höfðu
fylgst með mörgum
stríðum. Einn er mér
sérstaklega minnis-
stæður. Hann hafði
verið í Víetnam, Mið-
Ameríku, Líbanon, ír-
ak - var einskonar far-
andstríðsfréttaritari.
Þessi maður sagði við
mig: Ég hef séð margt,
en stríðið í Króatíu er
það villimannlegasta
sem ég hef nokkru
sinni orðið vitni að.
í apríl 1992 hófst helför Bosníu.
Fljótlega varð stríðið í Króatíu einsog
bamaleikur í samanburði.
í Bosníu bjuggu þrjár þjóðir, hver
innan um aðra, í sátt og samlyndi í
nærfellt hálfa öld. Með viðurstyggi-
legum áróðri tókst stríðsæsingamönn-
um að telja fólki trú um að nágranni
þess, fjölskyldumeðlimur eða vinur
væri hættulegur - af þvf hann tilheyrði
annarri þjóð.
Stríðið í Bosníu er mesti harmleikur
Evrópu á öldinni. Það er ekki hægt að
bera stríðið þar saman við skelfíngar
seinni heimsstyrjaldarinnar, vegna
þess að allt frá upphafi stríðsins í
Bosníu gátu leiðtogar heims tekið í
taumana. Þeir gátu bundið enda á
stríðið. Það gerðu þeir ekki. Þess-
vegna er nú talið að 250 þúsund
manns liggi í valnum. Það er ægilegur
blóðtollur í landi þar sem aðeins
bjuggu fjórar og hálf milljón. Flótta-
menn eru á þriðju rnilljón. Kerfis-
bundið hefur verið unnið að því að
uppræta menningu Bosníumanna.
Ég ferðaðist um Bosníu-Herzeg-
óvinu fyrir stríðið þar og einnig eftir
að það hófst. Stríðið í Króatíu var ein-
sog bamaleikur í samanburði.
Hvað getum við lært? Þó ekki væri
nema eitt: Að þeir menn em hættuleg-
ir sem ala á tortryggni í garð fólks á
þeirn forsendum að það sé „öðmvísi“
en við. ■
Vukovar... Þangað komst
enginn og þaðait komst
enginn. Þúsundir íbúa
höfðust við í kjöllurum
hálfhruninna húsa, án
vatns og rafmagns. Eng-
inn vissi á hverju fólkið
lifði. Enginn hernaðar-
sérfrœðingur skildi af-
hverju borgin var ekki
löngu fallin.
Myndin af Maríu
Og hver er þessi goðsögn? Sennilega er goð-
sögnin sú að María hljóti að hafa lifað Ijúfu og
áhyggjulausu lífi. Baðað sig í Ijóma fegurðar,
frægðar og frama og ekki þurft að hafa áhyggj-
ur af morgundeginum.
Ingólfur Margeirsson:
María - konan bak
við goðsögnina
Vaka-Helgafell 1995 -
Nafn Maríu Guðmundsdóttur
þekkja allir landsmenn og andlit henn-
ar sömuleiðis. Alla vega þeir sem
komnir ém yfir þrítugt. I gegnum árin
hefur henni stundum bmgðið fyrir á
götu í Reykjavík; hávaxin og tíguleg,
nafn hennar sveipað ævintýraljóma.
Gestur í sínu föðurlandi með heims-
frægðina í farteskinu. Fyrrverandi feg-
urðardrottning og ljósmyndafyrirsæta.
Við þekkjum hana í sjón en vitum lít-
ið annað en að hún var lengi ein eftir-
sóttasta ljósmyndafyrirsæta heims.
María hefur setið fyrir mörgum
myndasmiðum og nú hefur hún sest
fyrir framan Ingólf Margeirsson sem
tekur myndir af þeirri hlið fyrirsæt-
unnar sem aldrei hefur birst og skráir
á bók.
Bækur
Sæmundur
Guðvinsson skrifar
María - konan bak við goðsögnina.
Og hver er þessi goðsögn? Sennilega
er goðsögnin sú að María hljóti að
hafa lifað ljúfu og áhyggjulausu lffi.
Baðað sig í ljóma fegurðar, frægðar
og frama og ekki þurft að hafa
áhyggjur af morgundeginum. Er ekki
allt í lukkunnar velstandi hjá þeim
sem hafa góð fjáiráð, fá að starfa við
það sem þeir vilja helst og geta ferðast
um heiminn? Hlýtur ekki líf þessa
fólks að vera dans á rósum?
Vissulega hefur líf Maríu oft verið
fullt af hamingju og gleði en engin er
rós án þyma og það er langt í frá að
María hafi alltaf átt sjö dagana sæla.
Þær myndir sem birtast okkur í bók-
inni eru sumar dökkar, fullar af sárs-
auka og angist. Fyrsta áfallið kom
snemma á ævinni þegar María komst
að því að hún var kjörbam. Hún held-
ur ung út í heim ljósmyndafyrirsæt-
unnar og á þar mikilli velgengni að
fagna. Þetta er mikil og ströng vinna
og margs konar freistingar bíða á
næsta homi. María leggur upp í þessa
ferð með gott veganesti úr heimahús-
um og kjörforeldrar hennar styðja
hajia með ráðum og dáðum meðan
þeirra nýtur við. María kynnist fræga
fólkinu úr heimspressunni en sumt af
því vekur lítinn áhuga lesenda. Hún á í
ástarsamböndum en er einfari sem
fórðast ábyrgð hjónabandsins þegar á
reynir. Það skiptast á skin og skúrir í
lífi Maríu. Hún fær margt það sem
flesta dreymir um en fáir verða aðnjót-
andi en verður einnig að þola þyngri
þrautir en margir aðrir. En þótt á
stundum bresti kjark og þor um stund
rís María alltaf upp og tekst á við lífið
með gleði þess og sorgum.
Ingólfur Margeirsson hefur einstakt
lag á að magna áhrif frásagnar Maríu
hvenær sem færi gefst. Litla þorpið
Deauville við Signuflóa var athvarf
Maríu frá brjálæði tískuheimsins í
París. Þangað fór hún „til að finna
sterkan storminn í fangið á auðri
ströndinni, horfa á dökk skýin æða um
trylltan himininn og villtar öldurnar
hamrandi ströndina meðan máninn
slokknaði og kviknaði á víxl.“ (Blað-
síða 263). Þetta er eins og að horfa á
atriði í kvikmynd þar sem tónlist er
notuð til auka .þau hughrif sem verið
er að lýsa. Þessi einkenni Ingólfs sem
ævisagnahöfundar komu fyrst fram í
bók hans um Guðmundu Élíasdóttur,
Lífsjátningu. Það er einhver besta ævi-
saga sem ég hef lesið um dagana. Þar
kom Ingólfur sér upp ákveðinni form-
úlu sem hann hefur fylgt í öðrum ævi-
sögum sínum. Sú formúla hefur hins
vegai' ekki alltaf gengið upp, einfald-
lega vegna þess að viðfangsefnin hafa
'ekki staðið undir þeirri dramatík sem
höfundurinn leggur svo rnikla áherslu
á í frásögninni.
Það fer hins vegar ekki milii mála
að bókin um Maríu kemst næst því að
ná þeim tökurn á lesendanum sem
Lífsjátning gerði. Þai' kemur til hisp-
urslaus og einlæg frásögn Maríu sem
Ingólfur færir í letur af mikilli leikni
og næmum skilningi. María hlífir sér
hvergi og Ingólfur hlífir henni ekki
heldur. Það er farið ofan í kviku sálar-
innar á bak við glansmyndina sem við
áttum af Maríu. í bókarlok hefur les-
andinn lifað súrt og sætt með Maríu
og það er ekki hægt annað en að dást
að þessari konu.
Hins vegar er það óneitanlega
nokkur galli að sá ramrni sem Ingólfur
markar sögunni af Maríu hefur lítið
rúm fyrir hvunndagslíf hennar sem
gæti fyllt betur út í myndina. Hefur
þessi víðförla kona aldrei brugðið sér í
leikhús eða skoðað málverk heims-
frægra listamanna? Lítur hún í bók
undir svefninn eða situr hún fyrir
framan sjónvarpið og færir lagbók?
Hvað gerir María í tómstundum? Hef-
ur öll umræðan um stöðu kvenna ekki
náð eyrum Maríu Guðmundsdóttur?
Kemur ekkert af þessu frarn í þeim
aragrúa heimilda sem lágu fyrir við
gerð bókarinnar eða í viðtölum höf-
undar við Maríu?
Margar ljósmyndir prýða bókina
um Maríu og þær falla mjög vel að
efninu. Allur frágangur við útlit og
prentvinnslu er góður. ■
Bindindisdagurinn
Allir verði
allsgáðir
Bindindisdagurinn 1995 verður
haldinn á laugardaginn. Skorað er á
landsmenn að sleppa allri áfengis-
neyslu þann dag og leggja með því
áherslu á heilbrigða og gæfuríka lífs-
hætti. Bindindisdagurinn minnir á
nauðsyn þess að draga úr almennri
áfengisneyslu og koma í veg fyrir
drykkju bama og unglinga. Hann heit-
ir á foreldra að vera góð fyrirmynd
bama sinna. Fjölskylduhátíð fer fram
á laugardaginn í Vinabæ þar sem holl-
ir lífshættir, gleði og gaman ræður
ríkjum. Þar koma til dæmis Lína lang-
sokkur og ræningjarnir úr Kardim-
ommubænum. Barnakór úr Hvera-
gerði kemur í heimsókn og syngur
nokkur lög. Lögreglukórinn tekur lag-
ið og Furðuleikhúsið birtist á sviðinu.
Skenuntunin í Vinabæ hefst klukkan
15.30 og lýkur um klukkan 17.30. Að-
gangur er ókeypis.
Norræna húsið
Chopin og
Bartók
Á Háskólatónleikum í Norræna
húsinu á miðvikudaginn flytur Miklós
Dalmay píanóleikari verk eftir Chop-
in og Bartók. Hann leikur Ballödu í f-
moll eftir Chopin og tvö verk eftir
Bela Bartók, Svím op. 14 og Allegro
barbaro. Tónleikamir taka um hálfa
klukkustund og hefjast klukkan 12.30.
Miklós Dalmay hefur hlotið mörg
verðlaun fyrir píanóleik sinn á al-
þjóðavettvangi. Árið 1993 var gefinn
út geisladiskur þar sem hann leikur pí-
anóverk eftir Beethoven.
MH
Sverrir rektor
Menntamálaráðherra hefur sett
Sverri Einarsson rektor við Mennta-
skólann vlð Hamrahlíð um eins árs
skeið frá 1. janúar næst komandi.
Sverrir hefur verið kennari við MH
síðan 1979 og konrektor frá 1988.
Bakarameistarar
Andað á vínar-
brauð
Bakarameistarafélag fslands hefur
sent heilbrigðisráðherra bréf þar sem
bent er á að heilbrigðiseftirllt Reykja-
víkur hafi brotið lög með því að leyfa
stórmörkuðum að selja brauðvöru í
sjálfsafgreiðslu. Undanfarna áratugi
hafi reglur um hreinlæti á ópökkuðum
brauðvömm verið hertar í verslunum
bakarameistara og þess krafist að þær
séu varðar fyrir snertingu og andar-
drætti viðskiptavina.
f bréfinu segir að nú hafi sú breyt-
ing eða slys orðið, að nokkrir stór-
markaðir séu famir að selja alls konar
smábrauð, rúnstykki, vínarbrauð og
snúða, í sjálfsafgreiðslu, þar sem var-
an sé óvarin fyrir snertingu viðskipta-
vina. Þetta segja bakarameistarar vera
mikla afturför frá öllum meginreglum
sem Hollustuvemd ríkisins boði fyrir
öll matvælafyrirtæki.