Alþýðublaðið - 22.11.1995, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 22. NÓVEMBER 1995
s k o ð a n i r
MMOUtlMD
21023. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun (safoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Sautján prósent forseti
Þingflokkur Þjóðvaka hefur lagt fram á Alþingi frumvarp um
breytingu á stjómarskránni sem felur í sér að forseti íslands verði
að njóta stuðnings meirihluta kjósenda. Fái enginn ffambjóðandi
meirihluta skuh kosið að nýju milli þeirra tveggja sem flest at-
kvæði fengu. Alþýðublaðið fagnar ffumvarpinu enda hefur blað-
ið oftar en einu sinni vakið máls á því, að nauðsynlegt sé að for-
seti njóti stuðnings meirihluta þjóðarinnar.
Aðeins einn af fjórum forsetum lýðveldisins var kjörinn með
meirihluta atkvæða kjósenda. Sveinn Bjömsson var kjörinn for-
seti af Alþingi árið 1944 og þjóðkjörinn án kosningar 1945 og
1949. Ásgeir Ásgeirsson fékk 48,3% gildra atkvæða í kosningun-
um 1952, þegar hann bar sigurorð af séra Bjama Jónssyni og
Gísla Sveinssyni. Kosningaþátttaka þá var aðeins 82%-svo það
vom í reynd 38,3% kjósenda sem kosningunni réðu, einsog bent
er á í greinargerð með fmmvarpi Þjóðvaka. Vigdís Finnbogadótt-
ir var valinn úr hópi fjögurra frambjóðenda 1980. Hún hlaut
33,3% gildra atkvæða - og það vom því aðeins 30,5% kjósenda í
landinu sem réðu valinu. Einungis í kosningunum 1968 stóð
traustur meirihluti þjóðarinnar á bakvið kjörinn forseta: Kristján
Eldjám hlaut 65,6% atkvæða en Gunnar Thoroddsen 34,4%.
Forsetakosningar fara fram á næsta ári. Á þessari stundu hefur
enginn tekið af skarið og tilkynnt framboð, en ýmislegt bendir til
þess að nokkrir verði um hituna. Þingmenn Þjóðvaka vekja at-
hygli á því, að séu sex frambjóðendur í kjöri og atkvæði dreifíst
jafnt geti sá sem kjörinn er forseti haft 17% fylgi, eða jafnvel
minna, á bakvið sig. Einsog bent er á í greinargerðinni er forseti
íslands eini þjóðkjömi embættismaður ríkisins, og því er í hæsta
máta óeðlilegt að forsetinn geti náð kjöri með stuðningi lítils
hluta þjóðarinnar. Víðast hvar í heiminum, þarsem æðsti embætt-
ismaður er þjóðkjörinn, er tryggt að hann njóti stuðnings meiri-
hlutans. Þaniúg fór til dæmis seinni umferð pólsku forsetakosn-
inganna fram um síðustu helgi. Hinn nýi forseti Póllands fékk að-
eins þriðjung atkvæða í fyrri umferð, en tryggði sér meirihluta í
þeim síðari.
Undanfama mánuði hafa nokkrar umræður orðið um eðli og
tilgang forsetaembættisins. Þær umræður em mjög af hinu góða
og löngu tímabært að rjúfa þagnarmúrinn sem umlukið hefur
embættið. í greinargerð Þjóðvaka segir: „Gagnrýni á stjómsýslu
og hið opinbera hefur orðið opinskárri hin síðari ár og munar þar
mestu um íjölmiðlana. ^Ekki er ólíklegt að sama þróun eigi sér
stað hér á landi og í nálægum löndum að íjölmiðlar og fleiri aðil-
ar fjalli í æ ríkari mæli á gagnrýninn hátt um embættisfærslur
þjóðhöfðingjans. Forseti með fylgi meiri hluta þjóðarinnar stend-
ur betur að vígi til að mæta slfkri umræðu, en sá sem kjörinn er
með stuðningi minni hluta þjóðarinnar.“
Alþýðublaðið tekur undir þessi orð. Fmmvarp Þjóðvaka verður
vonandi samþykkt, og er reyndar engin ástæða til að ætla annað.
Með því er lýðræðinu þjónað. ■
Lærdómur frá Ástralfu
Nýsköpun er ægilegt tískuorð um
þessar mundir. Allir tala um nauðsyn
nýsköpunar hér og nýsköpunar þar, ís-
lenskt atvinnulíf þarf á nýsköpun að
halda og það strax. Nú er það svo að
Islendingar eru gjamir á að bera sig
saman við nágrannaþjóðir sínar þegar
þeim finnst það eiga við. Staðreyndin
er hins vegar sú, að það eru yfir 200
þjóðríki á hnettinum og efalaust get-
um við lært eitthvað af þeim velflest-
um. Síðasta sumar kom hingað til
lands yfir hálfan hnöttinn Ástrali að
nafni John D. Bell. Sá hélt nokkuð
merkan fyrirlestur um reynslu ástr-
ölsku ríkisstjórnarinnar af nýrri
stefnumótun á sviði vísinda, tækni og
Pallborðið
nýsköpunar (VTN). Ástralir búa líkt
og fslendingar við hagkerfi sem
grundvallað er á nýtingu náttúruauð-
linda, námagreftri og landbúnaði. Þeir
hafa um árabil rekið atvinnustefnu
sem miðar að aukinni fjölbreytni, þró-
un tækniiðnaðar og þjónusm, með op-
inberum stuðningi við nýsköpun -
skattalegri hvatningu. Þetta er mál
sem stjómmálamönnum verður tíðrætt
um, einkum þegar nálgast far kosning-
ar, eða í háfleygum ræðum á tyllidög-
um. Raunar er skemmst að minnast
síðasta stjómarsáttmála. Framkvæmd-
ir hafa hins vegar látið á sér standa.
Hvað er það sem við getum lært af
andfætlingum okkar hvað þetta varð-
ar? Það fyrsta sem áströlsk stjómvöld
gerðu var að lækka tolla og opna ástr-
alskt efnahagslíf. Þetta leiddi til upp-
stokkunar í efnahagslífinu og neyddi
innlenda framleiðendur til að verða
samkeppnishæfari. Ein afleiðingin
hefur verið aukinn þrýstingur á fyrir-
tæki að auka tæknilega samkeppni. Á
sama tíma og þessar breytingar hafa
verið að ganga yfir, hefur ríkisstjómin
boðið upp á skattaívilnanir fyrir fram-
lög til VTN. Áður hafði styrkjakerfí
verið við lýði, en það hafði ekki leitt
til nokkurrar aukningar framlaga.
1984 kom stjómin því á skatthvetjandi
kerfi upp á 150%. Það þýðir einfald-
lega að fyrirtæki getur lækkað skatt-
skyldar tekjur um 1,50 dollara fyrir
hvem dal sem varið er til VTN. Um
þetta gildir hins vegar ákveðin lág-
marksupphæð, sem nú nemur 20.000
dollara á ári.
Hér á landi er ekkert kerfi sem mið-
ar að þessu markmiði. Það eina sem er
frádráttarbært ffá skatti er framlög til
stjómmálaflokka og menningarstarf-
semi. Efling vísinda og rannsókna
hefur verið lítil sem engin. Framlög
em meira að segja skorin niður til Há-
skóla Islands, sömuleiðis það litla sem
ríkið hefur látið af héndi rakna í sjóði
eins og Vísindasjóð, Rannsóknasjóð
og Nýsköpunarsjóð námsmanna. Hér
er ekki verið að tala um stórar upp-
hæðir sem ráða munu úrslitum um af-
komu ríkissjóðs næstu árin, langt í frá.
Það er einfaldlega verið að klípa fimm
og fimm milljónir þar sem síst skyldi.
Það fer um mann einhver ónotakennd
við þessi tíðindi, vegna þess að þama
er svo ljóslega verið að ganga á bak
þess sem stjórnin hefur lýst yfir að
hún ætli að gera. Ég vil satt að segja
ekki trúa því fyrr en í fulla hnefana að
svo verði, hallast frekar að því að
þama sé um einhver embættismanna-
mistök að ræða sem vonandi verða
leiðrétt hið fyrsta. Þegar því hefur ver-
ið kippt í liðinn ættu menn að fara að
snúa sér að því að prófa nýjar leiðir til
eflingar þessara þátta - til að mynda
skattaívilnanir. Til þess'mun gefast
kærkomið tilefni þann 1. desember
næstkomandi þegar stofnuð verða
Hollvinasamtök Háskóla Islands.
Markmið þeirra samtaka .verða fyrst
og fremst að halda sambandi við út-
skrifaða kandidata og alla velunnara
háskólans, opna skólann og færa hann
nær þjóðinni. Þar mun mönnum verða
gert kleift að fylgjast með rannsókn-
um og þróun í sínu fagi og styrkja
ákveðin verkefni ef þeir hafa áhuga.
Forsenda þess er auðvitað sú, að slík
framlög verði frádráttarbær frá skatti,
um það em allir sammála. Því hlýt ég
að skora á ríkisstjómina að standa við
sinn stjómarsáttmála, sem er nú ekki
nema nokkurra mánaða gamall og
samþykkja það frumvarp sem stendur
til að leggja fyrir Alþingi um skatta-
ívilnanir af þessu tagi. Helst að hraða
því eins og kostur er, þá gæti það orð-
ið stofngjöf Alþingis til samtakanna:
lífvænlegur gmndvöllur fyrir vísindi
og rannsóknir, þar af leiðandi fyrir
hina einu sönnu nýsköpun. ■
IÞví hlýt ég að skora á ríkisstjórnina að standa við sinn stjórnarsátt-
mála, sem er nú ekki nema nokkurra mánaða gamall og samþykkja
það frumvarp sem stendur til að leggja fyrir Alþingi um skattaívilnanir
af þessu tagi.
22. nóvember
Atburðir dagsins
1902 Auðugasti maður Þýska-
lands, stáljöfurinn Friedrich
Krupp, deyr. 1907 Giflar konur
í Reykjavík fengu kosningarétt
og kjörgengi til bæjarstjóma.
1916 Hetjusagnahöfundurinn
Jack London deyr. 1963
Kennedy forseti Bandaríkjanna
veginn í Dallas. 1980 Mae
West, kynbomban kjaftfora,
deyr, 88 ára gömul. 1990 Tutt-
ugu þúsund manna kröfuganga
krefst afsagnar kommúnista-
stjómar Búlgaríu.
Afmæiisbörn dagsins
Rasmus Kr. Rask 1787,
danskur málfræðingur og vinur
Islands. Benjamin Britten
1913, breskur tónsmiður. Billie
Jean King 1943, bandarísk
tennisstjarna sem vann til 20
verðlauna á Wimbledon. Boris
Becker 1967, þýskur tenni-
skappi.
Annálsbrot dagsins
Sagt var, að einn hani hefði
eggi orpið í Stykkishólmi;
hvarf í burtu, en fannst aptur að
4 eður 5 dögum og þetta hans
egg. Kaupmaðurinn í Stykkis-
hólmi hét Nicolaus Hofgard.
Hann varð kvillaður skömmu
eptir, það hingað kom; barst
og, að þegar þessi hani fannst,
hafi hann látið drepa og krydda
fyrir sig, og eptir það lagðist
hann til fulls, og lá fram á
haustið, með stórverkjum
stundum. Grímsstaöaannáll 1763.
Málsháttur dagsins
Fleira er í arf að taka en auðæft
ein.
Synd dagsins
Allur minn skáldskapur varð til
sem breyskleikasynd, en ekki
ásetningssynd, en þú hefur ekki
lært Helgakver og veist ekki,
hver reginmunur er á þessu
tvennu.
Sigurður Nordal í samtali viö
Matthías Johannessen.
Orð dagsins
Þar sem drottins englar
syngja sanktus hótt,
þangað langar hugann minn
daginn sem nútt.
Þjóðkvæðl.
Skák dagsins
Staðan í skák dagsins virðist
snúin við fyrstu sýn. Paglilla
hefur hvítt og á leik gegn Car-
bone: hvítur hrókur er í upp-
námi á dl, sömuleiðis svört
drottning á e7. Paglilla fann
bráðsnotra leið til að knýja
andstæðing sinn til uppgjafar
með einum leik.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Da8! Carbone gafst upp: I.
... Hxa8 2. fxe7 He8 3. Hd8 og
svarta taflinu er ekki við bjarg-
andi.