Alþýðublaðið - 05.12.1995, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 1995
E
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
æ k u
I
7
■ Kolbrún Bergþórsdóttirer búin að lesa skáldsögurnar
þrjár sem tílnefndar eru til íslensku bókmennt
verðlaunanna. Hér segir hún álit sitt á verkum
Kristínar Ómarsdóttur, Steinunnar Sigurðardóttur
og Böðvars Guðmundssonar
Greinilegar tilraunir höfund-
ar til að gæða skáldverk sitt
frumleika og ferskleika mis-
takast. Verkið festist í með-
almennsku, verður sjaldnast
áhugavert og stundum bein-
línis þreytandi.
Höfundi stendur ekki á sama
um það fólk sem hann er að
segja frá og hann er óhrædd-
ur við að opinbera samúð
sína. Tilfinningin er ótvíræð-
ur kostur þessa verks.
Aðalpersónurnar eru allar
konur. Samskiptum þeirra
þriggja kvenna sem mest
koma við sögu er oft lýst á
mjög eftirminnilegan, trú-
verðugan og skemmtilegan
hátt.
Verk án
töfra
Kristín Ómarsdóttir:
Dyrnar þröngu
Mál og menning 1995
Eftir lestur skáldsögu Kristínar
Ómarsdóttur fer ekki hjá því að vissar
efasemdir leyti á hugann um réttmæti
þess að tilnefna hana til íslensku bók-
menntaverðlaunanna. Greinilegar til-
raunir höfundar til að gæða skáldverk
sitt frumleika og ferskleika mistakast.
Verkið festist f meðalmennsku, verður
sjaldnast áhugavert og stundum bein-
línis þreytandi.
Aðalpersóna bókarinnar er kona
sem er í heimsókn á Silkieyju ásamt
eiginntanni sínum. Þau frétta af borg-
inni Dyrunum þröngu og ákveða að
heimsækja hana. Eiginmaðurinn veik-
ist áður en af ferðinni getur orðið og
konan fer því ein til borgarinnar. Þar á
hún ástarævintýri með hinum unga
Ágústi. Óskar nokkur kemur einnig
við sögu, og Sonja Lísa Hrís, sem Þór-
unn kynnist í borginni leitar fast á
söguhetjuna og hefur einhvem árang-
ur upp úr krafsinu.
Framvinda sögunnar er oftast óút-
reiknanleg og óvenjulegar hugdettur
setja mark sitt á þetta verk. Það er
aldrei að vita hvað gerist því í Borg-
inni þröngu mæla jafnvel klukkur, tré
og sápur. En jafnvel þótt það gerist þá
skapast enginn töfraljómi innan verks-
ins. Hugmyndimar em margar hvetjar
ekki slæmar en þær einar ná ekki að
tosa verkið í hæðir. Það þarf úrvinnslu
og þar sem hún er oftast fremur slök
þá verður verkið hvorki gott né eftir-
minnilegt.
Á bókarkápu er talað um grallara-
legan, ljóðrænan, blíðlegan og fynd-
inn texta - og einhver lýsingarorð
önnur eru látin fylgja, sem sannfæra
eiga lesandann um ágæti stflsins og
verksins. En þrátt fyrir margháttaðar
yfirlýsingar og bókarkápu skortir
veruleg stfltilþrif í verkið. Þar vantar
fjör, kátínu og fyndni. Ljóðrænan hef-
ur einnig farið fyrir lítið. Dramatík
fmnst ekki.
Eitthvað hefur heillað dómnefndina.
Hvað það var veit ég ekki. En víst
fann hún í þessu verki eitthvað sem
hún fann ekki í smásagnasafni Gyrðis
Elíassonar, verki sem er svo sneisa-
fullt af skáldskap og snilli að ekki
hefði átt að vera hægt að rata framhjá
því. En vegir dómnefnda eru náttúr-
íega órannsakanlegir.
Áhrifamikil
skáldsaga
Böðvar Guðmundsson:
Híbýli vindanna
Mál og menning 1995
Skáldsaga Böðvars Guðmundsson-
ar er ættar- og örlagasaga sem hefst á
19. öld og virðist ætla að ná vel fram á
okkar tíma, en það mun allt skýrast
betur síðar, því sagan sem við fáum
nú er einungis fyrri hluti stórrar og
viðamikillar skáldsögu.
I fyrra bindinu kynnumst við ís-
lensku alþýðufólki sem eftir erfiða
vist í landi sínu heldur burt í leit að
betra lífi í öðru landi. Söguhetjan er
Ólafur fíólín, en einn afkomenda hans
rekur sögu ættarinnar í bréfi til dóttur
sinnar.
Saga Ólafs er saga þeirra íslend-
inga, sem eins og segir í sögunni,
höfðu „flúið harðrétti gamla landsins,
hafþök, eldgos, drepsóttir, sult og eldi-
viðarleysi. I staðinn fengu þeir þræl-
dóm frumbýlingsáranna, flóð, flugna-
varg, gadd, skyrbjúg, hungur og bólu-
sótt.“ Þetta er átaka- og harmsaga sent
höfundur segir, ekki einungis af yfir-
gripsmikilli sögulegri þekkingu, held-
ur einnig af mikilli innlifun og hlýju.
Sagan hefði aldrei orðið eins áhrifa-
mikil og hún er nema vegna þess síð-
arnefnda. Höfundi stendur ekki á
sama um það fólk sem hann er að
segja frá og hann er óhræddur við að
opinbera samúð sína. Tilfinningin er
ótvíræður kostur þessa verks.
Böðvar Guðmundsson leiðir á svið
hóp af óbreyttu alþýðufólki og umvef-
ur það samúð sinni. Við sjáum ekki á
síðum bókarinnar hóp af sterkum,
svipmiklum og hetjuleguin einstak-
lingshyggjumönnum, en hversu marg-
ir einstaklingar af þeirri gerð finnast
svosem í raunveruleikanum? I staðinn
fáum við að kynnast venjulegu, heið-
arlegu og góðu alþýðufólki, sem reyn-
ir að þrauka og lætur jafnvel eftir sér
að gera drauma sína um betri vist að
raunveruleika. Rithöfundurinn, sem
segir þá sögu, stendur með því fólki
og segir hana vegna þess að örlög þess
skipta hann máli.
I sögu Ólafs fíólfns og ættar hans er
ofið mikið af sögulegum fróðleik og
sá vefnaður er gerður af miklum hag-
leik. Á yfirborðinu virðist verkið ein-
falt og áreynslulaust, en þegar að er
gáð ætti ekki að fara á milli mála að
mikil vinna og hugsun hefur verið
lögð í það, ásamt metnaði og tilfinn-
ingu. Þetta er bók sem ég er sannfærð
um að muni falla mjög stórum les-
endahópi í geð og hún á skilið að njóta
athygli hans.
Köflótt
skáldsaga
Steinunn Sigurðardóttir:
Hjartastaður
Mál og menning 1995
Af skáldkonum okkar er Steinunn
Sigurðardóttir sú sem rnesta yftrburði
hefur í stfl. Stflleikni hennar nýtur sín
yfirleitt vel í þessu verki, og tekur
reyndar stundum völdum af sögu-
þræðinum á þann veg að hin eiginlega
saga verður jafnvel svolítið útundan.
Stílfæminni gefst þó ekki ætíð kostur
á að njóta sín. Vandræðin em þau að í
verkinu er verið að lýsa tvenns konar
ferðalagi. Eins konar ytri og innri ferð.
Lýsingar á þeirri ytri leiðast óneitan-
lega í lýsingar á hversdagslegu snatti
eins og til dæmis matargerð eða áti.
Þær hversdagslegu lýsingar og aðrar í
þeim líkar, sem of mikið ber á, gera
það að verkum að bókin er ekki alltaf
jafn áhugaverð og jaðrar við að vera
langdregin.
I bókinni segir frá Hörpu Eir sem
leggur í ferðalag ásamt vinkonu sinni
og vandræðaunglingnum dóttur sinni.
Ferðalagið verður að eins konar leit
móðurinnar að sjálfri sér. Að ein-
hverju leyti fær hún undir lok sögu
svör við þeim spumingum sem hafa
angrað hana.
Aðalpersónurnar eru allar konur.
Samskiptum þeirra þriggja kvenna
sem mest koma við sögu er oft lýst á
mjög eftirminnilegan, trúverðugan og
skemmtilegan hátt. Hlutur fjórðu kon-
unnar, hinnar látnu móður aðalsögu-
hetjunnar, er hins vegar ekki sannfær-
andi. Samtöl aðalpersónunnar við
hana em stundum beinlínis andkanna-
leg.
Einstaka karlmenn væflast inn í
söguna, eins og illa gerðh hlutir, en í
ljósi fyrra verka höfundar held ég að
vandræðalegt hlutskipti sé einfaldlega
ætlað karlmönnum í sögum Steinunn-
ar.
Þegar líða tekur á sögu verður hlut-
ur vandræðaunglingsins æ minni, sú
athyglisverða en ógæfusama stúlka
verður eins konar homkerling. Henni
er eins og kippt úr sögunni og um leið
er beinlínis eins og höfundur fórni
áhugaverðu og krefjandi efni fyrir
annað léttvægara. Galli verksins ligg-
ur í seinni hlutanum og þeirri „lausn"
sem móðirin fær á sínum málum. Sú
afgreiðsla er ódýr og flatneskjuleg og
rænir söguna áhrifamættinum. Vegna
þess glatar bókin dýpt og skilur því
ekki eins mikið eftir og lesandinn
hafði lengi vel átt von á.
I Reinhold Richter járnsmiður skrifar
Orð skulu standa
Þó formenn landsambandanna hafi
yfirgefið Bjöm Grétar, með skottið á
milli lappanna eins og lúbarðir rakk-
ar, stendur Björn Grétar ekki einn.
Fólkið, sem fjölmennti á fundinn í
haust og stóð þar vinnulúnum fótum
á útlensku gijóti, stendur með honum.
Það gera sömuleiðis allir launamenn í
landinu, ef ekki f orði, þá allavega í
hjarta sínu, því þar fer maður en ekki
mús. Verkamannasambandið er eina
landssambandið innan ASI sem hefur
bein í nefinu til að fylgja eftir þeim
markmiðum er umsamin voru og
menn almennt trúðu að yrðu efnd
þegar þeir skrifuðu undir samning-
ana. Sá aldni foringi Guðmundur J.
sagði að hann hafi verið blekktur og
ég trúi honum. Hver var tilbúinn að
trúa því virðingarleysi við megin-
þorra launamanna er kom fram í þeim
samningum er á eftir fylgdu?
Kjaradómur er skrýtin skapnaður
en trúr skapara sínum. Þegar niður-
stöður „DÓMSINS“ birtust brutust úr
fagnaðarlæti á hinum æðstu stöðum,
réttlætinu var fullnægt, og reglu var
komið á óreglu þingmannanna. Áður
hafði Friðrik Sophusson samið við
BSRB um örlítið meira en ASÍ, VSÍ
samkomulagið fól í sér þrátt fyrir að
Davíð Oddsson segði þann samning
„algerlega fordæmisskapandi fyrir
aðra samninga". Ég vil taka fram að
kjarabætur BSRB eru síst of miklar
en verða þó að skoðast í ljósi um-
mæla forsætisráðherrans. Ef félags-
dómur dæmir VSÍ í hag er hann um
leið að lýsa forsætisráðherrannn
ómerkan orða sinna.
Það getur meira en vel verið að
skriflegar forsendur skorti til að segja
samningum lausum, en er það virki-
lega liðin tíð á íslandi að orð standi
og handsal skipti máli, eða getur það
verið að taka eigi orð stjórnmála-
manna af meiri varkárni en annarra
manna og túlka þau í eins víðu sam-
hengi og frekast er unnt.
Félagar okkar í Verkamannasam-
bandinu eiga hrós skilið fyrir að
standa á sínu og hunsa álit launa-
nefndar. Við hinir eiguni að skamm-
ast okkar fyrir ölmusugjöfma.
„Félagar okkar i Verkamannasam-
bandinu eiga hrós skilið fyrir að
standa á sinu og hunsa álit launa-
nefndar. Við hinir eigum að
skammast okkar fyrir ölmusugjöf-
ina," segir Reinhold meðal annars í
grein sinni.