Alþýðublaðið - 24.01.1996, Qupperneq 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
s k o ð a n
MIÐVIKUDAGUR 24. JANÚAR 1996
i r
fimiiiiiiftíiii
21052. tölublað
Hverfisgötu 8 -10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Umbrot Gagarín hf.
Prentun ísafoldarprentsmiöjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 150 m/vsk
Hreppaflutningar
nútímans
Á næstunni verður ellefu manna heimili á Seltjamamesi leyst
upp. Heimilismönnum verður tvístrað í allar áttir. Þeir vita ekki á
þessari stundu hvað framtíðin ber í skauti sér. Þeir em fómarlömb
möppudýra sem að undanfömu hafa setið og reiknað út hvemig
hægt væri að draga saman í heilbrigðiskerfmu. í augum reikni-
meistaranna em heimilismenn á Bjargi á Seltjamamesi aðeins
tölur á blaði. Þessvegna verður heimih þeirra lagt niður og þeir
fluttir nauðungarflutningum einsog hreppsómagar fortíðarinnar.
Hjálpræðisherinn hefur í samráði við Ríkisspítala rekið heimili
fyrir geðklofasjúklinga á Bjargi í 28 ár. Nú em ellefu sjúklingar á
Bjargi, þar af einn sem hefur búið þar frá upphafí en meðal dval-
artími er tólf ár. Bjarg er fyrst og fremst heimili, ekki meðferðar-
stofnun, og þessvegna til muna ódýrara í rekstri en sérhæfðar
geðdeildir. Kostnaður á hvem sjúkling á dag nemur nú fimmþús-
und og þrjúhundmð krónum. Heildarframlög Ríkisspítala á ári
em því rúmlega tuttugu milljónir króna.
Geðdeildum Ríkisspítala er gert að skera niður um 40 milljónir
frá síðasta ári, og stjómendur á þeim bæ ætla að ná helmingi
þeirrar upphæðar með því að segja upp samningi við Hjálpræðis-
herinn. Þetta er hinsvegar ömurlegt dæmi um það hvemig aurar
em sparaðir á íslandi en krónunum kastað: Allir sjúklingamir á
Bjargi munu þurfa vistun annarsstaðar. Þeir geta ekki búið einir,
þeir þurfa athvarf og öryggi.
í samtali við Alþýðublaðið í gær sagði einn af heimilismönnum
á Bjargi: „Ætli þeir raði okkur ekki á deildimar inná Kleppi.“
Líklega. En það er einfaldlega miklu dýrara. Kostnaður við hvem
sjúkling mun væntanlega þrefaldast. Svona er íslensk hagræðing
í framkvæmd. Þess ber að geta að ákvörðun um lokun Bjargs var
tekin innanbúðar á Ríkisspítulum. Heilbrigðisráðherra getur því
skorist í leikinn og komið í veg fyrir þessa ósvinnu.
Svo virðist sem fjárhagslega aðþrengdir yfirmenn' geðdeilda
Ríkisspítala séu fyrst og fremst að reyna að koma kostnaði af
heimilismönnum á Bjargi yfir á sveitarfélögin. Eflaust má færa
að því nokkur rök að sveitarfélögin leggi sitt af mörkum, en að-
ferðin sem notuð er af stjómendum Ríkisspítala er þá í senn
smánarleg og ómannúðleg.
Samstarf Ríkisspítala og Hjálpræðishersins hefur gengið ákaf-
lega vel, og ánægja hefur ríkt með heimilið á Bjargi. Einsog fram
kom í Alþýðublaðinu í gær fer heldur ekkert á milli mála að
heimilismönnum líður vel þar sem þeir em, enda allt gert til þess
að skapa þeim hlýlegt og öruggt umhverfi. Starfsmenn á Bjargi
og Hjálpræðisherinn eiga heiður skilinn fyrir hversu vel er búið
að fólkinu. Það er þessvegna þeim mun nöturlegra þegar allt hið
góða starf er lítilsvirt og að engu gert, og heimilismönnum ráð-
stafað einsog ómögum.
Engin fjárhagsleg rök mæla með því að heimilinu á Bjargi sé
lokað. Reyndar væri sönnu nær að efla og auka rekstur slíkra
heimila, svo léttur baggi sem þau eru á ríkisvaldinu. Hin fjárhags-
legu rök vega þó ekki þyngst. Mestu varðar að koma í veg fyrir
að dálítill heimur ellefu manna sé lagður í rústir. Heimilismenn á
Bjargi þjást af erfiðum sjúkdómi. Þeir geta ekki borið hönd fyrir
höfuð sér, þeir eru í sannarlega í þeim hópi sem minnst má sín. í
sumra augum eru þeir greinilega aðeins tölur á blaði sem hægt er
að skera niður. Alþýðublaðið skorar á ráðamenn að koma í veg
fyrir það hneyksli sem í uppsiglingu er. ■
Hversdagsmirmi
og þjóðlegir straumar
Enda þótt ekkert byltingarkennt verði
beink'nis fundið í sýningasölum höfuð-
borgarsvæðisins er ýmis nýjung þar á
ferð sem ef til vill á eftir að geta af sér
viðhorfsbreytingar þegar fram líða
stundir. Tvennt virðist lita listalifið með
áberandi hætti. Annað er víxlun verk-
skiptingar en hitt er uppgötvun lista-
manna og upphaihing þeirra á listiðn og
hvers konar handverki.
Menning & listir
Halldór Björn
Runólfsson
listfræðingur
skrifar
Augljósasta dæmið um hið fyrra - í
merkingunni auglýstasta dæmið - er
sýning bresk-bandaríska hannyrðafor-
kólfsins, Kaffe Fassetts, í Hafnarborg.
Hún hittir okkur í hjartastað með því að
staðfesta „ég get líka-hvötina“ sem býr í
okkur öllum, drauminn um að geta gefið
„fúlum á móti“ langt nef. Sagan segir frá
þessum einstæða snillingi - Fassett er
vitanlega heimsþekktur eins og alhr hin-
ir snillingamir sem hingað leggja leið
sína - sem lærði að pijóna á svipstundu í
enskri hraðlest.
Ef marka má orð Þorvaldar Þorsteins-
sonar í þættinum hjá Helga og Völu á
laugardaginn má þakka forsjóninni að
Kaffe Fassett skyldi taka upp pijónana
en gleyma málverkinu. Ályktun Þor-
valdar er þó ekki laus við karlrembu ef
haft er í huga hvemig Fassett stal glæpn-
um frá konunni góðu sem kenndi hon-
um í hraðlestinni og öllum nafnlausum
systmm hennar sem aldrei komast inn
fyrir þröskuld Hafnarborgar. Það getur
varla skoðast öðruvísi en hnökur á bar-
áttu kvenna fyrir viðurkenningu hefð-
bundinna starfa sinna þegar karlmaður
sendir þeim langt nef með því að gerast
heimsfrægur fyrir pijónaskap lærðum af
þeim á mettíma.
Maður hlýtur að spyrja: Er prjóna-
skapur svona auðveldur? Ef svo er, getur
þá verið að önnur kvenleg iðja sé eins og
að drekka vatn? Hvers vegna hef ég
aldrei heyrt talað um heimsfræga pijóna-
konu? Eða er þetta eins og með kokkana
og tískukóngana í Frakklandi? Allir vita
að það er erfiðara fyrir konur að komast
í raðir þekktra matargerðarmanna og
skraddara en úlfalda inn fyrir nálaraug-
að.
En merkilegast þótti mér að sjá hve
óvenjulega venjulegt allt þetta pródúkt
er og laust við alla fmmlega hugsun.
Þetta er bara venjulegur prjónaskapur
byggður á stflbrigðum frá 17. og 18. öld.
Eini munurinn er sá að Colbert hefði
aldrei tekist að selja eitt einasta góbehn-
teppi fyrir utan landamæri Frakklands ef
vefarar Loðvíks XIV hefðu verið jafn
hroðvirkir og Fassette og félagar. En ef
svona „nýlunda“ trekkir þá er ekkert við
því að segja. Og það besta af öllu er að
Hafharborg tapar hvorki fé né vinsæld-
um á þessari sýningu.
Refillinn hennar Nínu Gauta. I Lista-
safni Kópavogs er snöggtum frumlegri
vefnaður þótt hann sé bæði málaður og
lfmdur en ekki prjónaður. Það er meiri
ferskleiki og minni tilgerð yfir þessari
ævintýralegu langloku um 180 daga
hnattferð þeirra Fihasar Fogg og Passe-
portout en flestu því sem Nína hefur
sýnt hér í heimahögunum. Nýlundan er
sú að refillinn er prógramm-verk sem
væntanlega er hugsað út ffá heimi smá-
fólksins, enda fær Nína bersýnilega eitt
og annað lánað úr herbergi sinna eigin
bama.
En þrátt fyrir svo fyrirframgefna áætl-
un tekst Nínu það sem enn heldur nafhi
Jules Veme á lofti; að höfða langt út fyr-
ir þröng landamæri prógrammsins. Því
sem konur tapa suður í Hafharfirði vinna
þær aftur að nokkm í Listasafni Kópa-
vogs. Galdurinn er að voga því öðmvísi
vinnur maður aldrei neitt. Þá lexíu hefur
Nína bersýnilega lært og brotið þamiig
af sér hlekki eftirhermunnar.
Margt býr í þokunni
Eins og allir vita em Vestfirðingar
manna göldróttastir. f gamla daga tókst
þeim að magna upp svo gráleit veður að
ratvísustu hetjur sáu ekki handa sinna
skil og töpuðu sjálfum sér og reiðskjót-
anum ofan í næstu keldu. Núna láta þeir
sér nægja að halda úti fjörmiklu og sjálf-
stæðu menningarlífi þrátt fyrir erfiða
landshætti og náttúmleg áföll. Ef hlut-
fállslega væri sami kraftur og kyngi í
Reykvíkingum og sýnir sig vera í ísfirð-
ingum væri ekki fráleitt að höfuðborgin
gæti orðið menningarborg Evrópu árið
2000.
bekk með menningunni eða náttúmnni.
Það er eins og Jón vilji skipa fram-
kvæmdaþörf mannsins á bekk með
hreiðurgerð fugla, innrömmuninni á
bekk með eggjaskuminni og sanna þar
með að menningin sé hvergi undanþegin
lögmálum náttúmmiar.
Á meðan reynir Guðmundur að inn-
ramma eigin reynslu með tilvísun í sigl-
ingakort sem spanna hvorki meira né
minna en hnöttinn sjálfan. Með þeim
undirstrikar hann þau eilífu sannindi að
frelsið er ekki fólgið í því ábyrgðarleysi
að láta vaða á súðum. Sjómaður verður
alltaf að stefna í ákveðna átt. Því er list-
sköpun áþekk siglingu. Listamaðurinn
verður að leggja niður fyrir sér frum-
drögin áður en hann hrindir verkinu í
framkvæmd. Með líkum hætti verður
stýrimaðurinn að ákveða stefnuna áður
en hann hrindir úr vör. Listsköpun er
eins og Odysseifsför um ónumdar innri
lendur hugans.
Bakkelsi og búðatóftir
Ef til vill speglast þessi nýi, þjóðfé-
lagslegi postmódemismi best í verkurn
þeirra Ástu Ólafsdóttur og Birgis Andr-
éssonar. Ásta sýnir í efri sölum Nýlista-
safnsins á meðan Birgir leggur undir sig
galleríið á efri hæð Sólons Islandus.
Ásta bakar ekki aðeins leirinn sem hún
notar í tveimur aflíðandi verkum, öðru á
pallinum en hinu í SÚM-salnum gamla,
heldur bakar hún smákökur til að nota
sem efhivið í hringlaga viðarverk á loft-
inu.
List Ásm er svo fleytifull af tílvísun-
um í þjóðlegan heimilisiðnað og búsýslu
IÞví sem konur tapa suður í Hafnarfirði vinna
þær aftur að nokkru í Listasafni Kópavogs.
Galdurinn er að voga því öðruvísi vinnur
maður aldrei neitt.
Sýning þeirra Guðmundar Thorodd-
sen og Jóns Sigurpálssonar er gott dæmi
um það sjálfstæða listalíf utan höfuð-
borgarinnar sem lýtur eigin lögmálum
með blessunarlegum hætti. Báðir byggja
lágmyndir sínar á því sem ég nefndi
upphafhingu handverks og listiðna. Slík
nálgun er að sumu leyti í hróplegri and-
stöðu við hugmyndrænt inntakið þvf
bókstafurinn varar eindregið við hvers
konar persónulegum tökum á borð við
handavinnu þegar um hugmyndlist er að
ræða. „Rétt“ hugmyndlist skal vera út-
færð eins ópersónulega og frekast er
unnt svo hugmyndin njóti sín ein og
óskoruð.
Þeir Jón og Guðmundur virða slíkan
bókstaf að vettugi. Fyrir þeim vakir fyrst
og fremst að víkka út hið ljóðræna
tungutak myndlistarinnar með því að
bæta við hana brotum úr smiðjunni. Jón
notfærir sér flúraða og gyllta ramma,
hvers lags karma og homlista sem uppi-
stöðu í samsettum verkum sínum. Sam-
an við þessi tilbúnu smíðabrot setur
hann gjaman svartfuglsegg fyllt með
gifsi.
Þessi ljóðræna tilvísun í náttúruna
lyftir verkum hans á óvenjulegt plan.
Með eggjunum og römmunum í einu og
sama verkinu er yfirstigin sú tvíhyggja
sem jafnan skipar list annað hvort á
að varla verður getur gert í sjálfu Árþæj-
arsafni. Leitin að rótum íslensks.natK]-
verks og tækni tengdri daglegum önntim
virðist vera eitt áleimasta hugðarefni ís-
lenskrar samtímalistar. Eins og stór hlutí
íslenskra rithöfunda hafna myndlistar-
menn okkar einhæfum erlendum vegvís-
um og kjósa að takast á við sinn sértæka
og sérstæða veruleik. Við skulum að
vísu ekki halda að því ráði einvörðungu
einlæg ættjarðarást. íslenskir listamenn
vita sem vfst er að rótlausir ná þeir
skammt. En þeir eiga samt hrós skilið
fyrir áræðni í framsögn og hugmynda-
ríki í uppsetningu.
Þannig geta nú gestir Sólons íslandus
nálgast hluta af þeim verkum sem Birgir
Andrésson lagði upp með í Feneyjaför
sína sem fulltrúi íslands á aldarafmæli
þess Tvíærings - Biennalsins - sem er
allra tvíæringa elstur og virtastur. Hekl-
aðir þjóðfánar í sauðalitunum og undur-
fagrar teikningar af uppgreftri búðatófta
vöktu verðskuldaða athygli sýningar-
gesta við Adríahafið. Vonandi eígum
við eftir að taka Ust Birgis eins vel hér
heima því þar er á ferðinni ekki óþjóð-
legra pródúkt en Heklumyndir Ásgríms
og Jóns Stefánssonar, eða Fjallamjólk
Kjarvals. Munurinn er einungis sá að list
Birgis er nútímalegri, talar beinna til
okkar sem enn erum í fullu fjöri. ■
Atburðir dagsins
41 Caligula keisari Rómar
drepinn. 1895 Randolph
Churchill lávarður, leiðtogi
breskra íhaldsmanna, deyr.
1908 Konur voru kosnar í bæj-
arstjórn Reykjavíkur í fyrsta
skipti. 1965 Winston Churchill,
fyrrum forsætisráðherra Brcta
og Nóbelshöfundur, deyr. 1985
Jón Páll Sigmarsson sigraði í
keppni um titilinn „sterkasti
maður heirns", fyrstur íslend-
inga.
Afmæiisbörn dagsins
Hadrían 76, rómverskur keis-
ari, lét reisa múr sem við hann
er kenndur þvert yfir Norður-
England til að verjast innrásum
Skota. Ernest Borgnine 1917,
bandarískur leikari. Neil Diam-
ond 1941. bandarískur tónlist-
armaður. Nastassja Kinski
1961, þýsk leikkona.
Annálsbrot dagsins
1 Tálknafirði á Vestfjörðum dó
einn maður, gekk aftur og
kvaldi annan mann, gjörði stór-
ar ónáðir á bænum, þar dó.
Grafinn upp aftur tvisvar og í
seinna sinni kominn á 4 fætur á
grúfu f gröfinni. Þá tekið af
honum höfuðið og stungið til
saurbæjar. Síðan varð ekki vart
við hann.
Setbergsannát! 1696.
Storka dagsins
Húsagerðarlist er í rauninni
storknuð tónlist.
Friedrich von Schelling, 1775-
1854, þýskur heimspekingur.
Málsháttur dagsins
111 er þeim einvera sem yfir illu
býr.
Krafa dagsins
Sé hin útvortis lögun ekki sam-
kvæm fegurðarinnar kröfum,
getur maður ei verið ánægður
jafnvcl með hið nytsamligasta,
hið besUi verk.
Tómas Sæmundsson, 1807-1841,
prestur og Fjölniomaður.
Orð dagsins
Fallinn lofar margur maöur
margan kauðann.
Ætli ég verði annólaður
eftir dauðann ?
Jóhannes Guðjón Jónasson,
1862-1928.
Skák dagsins
Skákþraut dagsins er laufiétt,
enda átti Herzog ekki í vand-
ræðum með að stýra hvítu
mönnunum til öruggs sigurs.
Wittmann var að drepa mcð
svörtum biskupi á d5, en
Herzog kippir sér ekki upp við
það heldur blæs til lokasóknar.
Hvítur leikur og vinnur.
1. Hxh7+! Kxh7 2. Hh3+ Kg8
3. Dh6 Whittmann gafst upp,
og ekki seinna vænna.