Alþýðublaðið - 26.06.1996, Qupperneq 5

MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ1996
ALÞÝÐUBLAÐHD
5
bessastaðabardaginn
■ Mamma Gunnars Smára Egilssonar
sagði að maður gæti verið vondur við fólk
með því að vera góður við það. Þessi orð
rifjuðust upp fyrir honum þegar hann tók
sér fyrir hendur að skrifa um forsetafram-
bjóðandann Guðrúnu Agnarsdóttur
Eg þarfnast
ekki Guðrúnar
Ég er það sem í daglegu tali er kall-
að mislukkaður. Það sem mér var vel
gefið hef ég misnotað og það sem mig
skorti hef ég ekki hirt um að afla mér.
Lífsveginn hef ég gengið öruggum
skrefum niður á við. Og eins og öðr-
um sem líkt hefur famast á ég erfitt
með að horfast í augu við sjálfan mig.
Mér þykir sárt að sjá mig svona á mig
kominn. í þessum vanda hef ég helst
hallað mér að þeim kenningum sem
ganga meira og minna út á að ekki sé
allt sem sýnist. Ég hef reynt að trúa
því að í uppgjöfinni sé maðurinn
stærstur, að auðmýktin geri manninn
sterkan, að annað sé gæfa en gjörvi-
leiki. Ast mín á Jesú bróður dafnar
fyrst og ffemst vegna þess að hann var
meistari svona öfugmæla. Einu sinni
stóð hann heilan dag upp á fjalli og
rumsaði þeim út úr sér.
Mamma var líka góð í öfugmælun-
um enda stækkaði hún í sínu and-
streymi. Eitt af því sem hún trúði mér
fyrir ungum var að maður gæti verið
vondur við fólk með því að vera góður
við það. Þessi speki hafði ekki teljandi
áhrif á mig fyrr en ég var kominn á
fertugsaldur. Þá dustaði ég rykið af
henni í þeirri von að ég hafi í raun og
sannleik vérið góður við fólk með því
að vera svona vondur við það. Það
undrar sjálfsagt engan að mér tókst
ekki að sannfæra nokkum mann um
að svona hefði verið í pottinn búið.
Síðan hef ég ekki velt mikið fyrir
mér þessari speki sem móðir mín
hafði fyrir mér. Ekki fyrr en Guðrún
Agnarsdóttir bauð sig frant til forseta.
í hvert sinn sem ég verð vitni að því er
hún talar til þjóðar sinnar ómar rödd
móður minnar í höfðinu á mér: Maður
getur verið vondur við fólk með því
að vera góður við það. Og músarhjart-
að í mér sem alltaf finnst það hafa
brugðist vonum móður minanr slær:
Já, mamma, ég veit, mamma.
Þess vegan er ég sestur hér niður til
að skrifa grein um að hið annálaða
góðmenni Guðrún Agnarsdóttir sé -
kannski ekki illmenni - en það sent
hét á tímum svart hvítrar heimsmynd-
ar, nytsamur sakleysingi í þjónustu
illskunar.
Hjálpi okkur allir heilagir.
Ef konurnar fengju að ráða
Fyrst vil ég segja ykkur frá því þeg-
ar ég var ennþá ungur og ennþá efni-
legur og vann á Kleppi. Þetta var eftir
að mannúðin kom til Vesturlanda og
geðlæknamir höfðu lagt spennitreyj-
umar á hilluna. Starf okkar strákanna
fólst því aðallega í því að halda sjúk-
lingunum niðri í rúmunum - stundum
vikum saman.
Arrnað sumarið mitt var óvenjumik-
il geðsveifla yfir landinu. Á B-gangin-
um á deild 11 vom fimm sjúklingar í
sérstakri gæslu. Inn á herbergi 1 vom
þrír gæslumenn sem héldu miðaldra
manni í rúminu þegar hann var æstur
en tefldu við hann þess á milli. Á her-
bergi 2 var einn gæslumaður sem hélt
konúvaustan af landi í rúminu og mátti
aldrei hafa af henni hendur því þá
fleygði hún sænginni sinni út um
gluggann og sjálfri sér á eftir. Tveir
gæslumenn voru stðan fram á gangi
og áttu að hafa augu með þremur sjúk-
lingum sem hver um sig átti skilið að
fá sitt settið af gæslumönnum að halda
sér í rúminu en vom sviptir þeim rétt-
indum vegna blankheita í heilbrigðis-
kerfinu.
Einn þessara lausagöngusjúklinga
var bóndi austan úr sveitum, saman-
rekinn andskoti og fílsterkur. Hann
var í maníu. Þegar hann kom inn tugði
hann látlaust á sörnu sjö setningunum
og unni sér engrar hvíldar. Þegar hann
var að þrotum kominn greip hann til
þess ráðs að fækka setningunum niður
í sex í stað þess að gefast upp. Og svo
koll af kolli. Eftir einn og hálfan mán-
uð var tungan í honum orðin stokk-
bólgin og líkaminn máttfarinn enda
undi hann sér hvorki sveíhs né matar.
Með tímanum hafði hann þurft að
horfa á bak hverri ástfólgnu setning-
unni á fætur annarri en hélt dauðahaldi
í þá síðustu sem ómaði látlaust í höfð-
inu á honum og hann varð að koma út
fyrir varir sínar þótt tungan væri að
bregðast honum. Þegar læknunum
varð loks ljóst að maðurinn ætlaði
ekki að þagna og var þess albúinn að
tala sig út yfir gröf og dauða var pant-
aður sjúkrabíll og ég sendur með hann
á Borgarspítalann. Þar tók hjúkrunar-
lið við okkur, ólaði manninn niður á
bedda og dældi í hann einum og hálf-
um líta af valíum. Ég sat við rúm-
stokkinn sem sérstakur fulltrúi af
Kleppi og horfði á manninn berjast
gegn svefninum. Hann var ekki alveg
búinn að koma sínum sjónarmiðum
að. Ég heyrði hvemig síðasta uppá-
halds setning hans hljómaði veikar og
veikar. Undir lokin var hún aðeins
rámt hvísl: „Pabbi sagði alltaf að ef
konumar fengju að ráða væri heimur-
inn betri.“
Mér fannst rétt að koma þessari
sögu að hér þótt hún sé útúrdúr. En
eftir að hafa hlustað á þessa setningu í
sextán tíma á dag í sex vikur komst ég
að þeirri niðurstöðu að hún er röng.
Og ég veit hvernig getur farið fyrir
fólki sem leggur of mikinn trúnað á
hana.
Góða fólkið
Það er kunnara en frá þurfi að segja
að góðmennska getur verið allavega.
Góðsemi sumra gusast yfir allt og alla
og það er ef til vill vegna þess að lítið
var til af henni upphaflega að hún
virðist hálf þunn og bragðdauf þegar
maður verður iyrir henni. Þannig er til
dæmis góðsemi íslensku þjóðkirkunn-
ar. Hún boðar einhvers konar sóda
stream-Jesú sem dæmir ekki aðra eins
og hann dæmir sjálfan sig heldur
dæmir barasta ekki neitt. Aðrir eru
bara góðir við vini sína og er það ís-
lenskast allrar góðsemi. Þannig vora
fomkappamir og þannig era Davíð og
Ólafur Ragnar. Þeir síðasttöldu hafa
reyndar komið sér upp landsföðurlegri-
góðsemi og era því góðir við vini sína
og fórnarlömb náttúrahamfara. Enn
aðrir eru góðir við þá sem allir eru
hvort eð er góðir við. Þannig beinist
góðsemi Moggans og annarra fjöl-
miðla fyrst og fremst að þeim sem
lenda í veikindum og slysum. Hilrnar
Örn Hilmarsson galdramaður benti
mér á þegar ég leitaði til hans í nauð-
um að auðveldasta ráðið til að eignast
sál þess sem maður gimist sé að gera
honurn, eða öllu heldur henni, greiða.
Það fólk sem er fyrirferðamest í
góðmennsku sinni er góða fólkið. Það
má ekkert aumt sjá án þess að gráta
yfir því. Það vorkennir öllum minni
máttar: Einstæðum mæðrum, ein-
hverfum bömum, einfættu fólki. Fóm-
arlömbum umferðarslysa, náttúraham-
fara, nauðgara og rakkara. Fólki með
lág laun, lágt sjálfsmat, lága greindar-
vísitölu. Fólki sem er atvinnulaust,
bamlaust, allslaust, vitlaust. Fólki sem
hefur orðið fyrir einhverju og fólki
sem hefur orðið undir einhverju og
fólki sem hefur rekið sig á. Nánast öll-
um nema þeim sem hafa tekið sig á.
Einkenni góða fólksins er að það
leggur mikið til málefna allra þessara
fómarlamba lífsins en leggur fáunt lið.
Það býðst til að hafa áhyggjur fyrir
hönd þeirra sem minna mega sín. Það
er ekki svo vitlaust, þar sem venjulegt
fólk fær magasár af áhyggjum. Góða
fólkið er hins vegar svo heilsteypt og
vandað að jafnvel áhyggjur bíta ekki á
magaveggjum þess. Áhyggjurnar ná
ekki að éta sig í gegnum vissu góða
fólksins um eigin góðsemi og ágæti.
Góðsemi Guðrúnar Agnarsdóttur er
af þessum toga. Hún er góð við alla
sína smæstu bræður og systur. Og hún
er sæl af þessarri góðsemi. Eins og sjá
má af framboðsmyndum af henni.
Af öndunum á Tjörninni
Ef greina ætti góðsemi Guðrúnar
nánar þá flokkast hún undir femímska
góðsemi. Einkenni hennar er upphafn-
ing fómarlambsins.
Þegar Þjóðviljinn var og hét birtist
þar frétt um rannsóknir móðurlífs-
fræðings á öndunum á Tjöminni. Líf-
fræðingurinn hafði legið á gæjum í
sefinu og fylgst með ástarlífi stokk-
andarinnar. Og það var ekki fallegt. Á
hveijum degi horfði hann upp á stegg-
ina synda skriðsund á eftir öndunum,
bíta þær í hálsinn, snúa þær niður og
nauðga þeim. Við nánari athugun
komst líffræðingurinn að því að hver
önd mátti þola svona nauðgunarárásir
frá 60 og upp í 210 sinnum á dag.
Stundum var nauðgarinn einn en
stundum voru þeir margir saman.
Nauðgunarhugsunargangurinn virtist
liggja í eðli karlfuglsins því ungir
steggir sem ekki var farið að standa
reyndu að taka þátt í þessum leik
meira af vilja en mætti.
Líffræðingurinn átti í erfiðleikum
með að skýra þessa hegðun. Hún, líf-
fræðingurinn var kona, gat ekki fallist
á að þetta væri náttúraleg hegðun. Það
hefði jafngilt guðlegu samþykki við
nauðgunum. Hún taldi því hugsanlegt
að steggirnir hefðu sótt kynferðis-
brenglun sína í brauðið frá Bjömsbak-
aríi eða að bygging Ráðhússins hefði
einhvem veginn svipt þá öllu siðferð-
isjafnvægi. En hver svo sem skýringin
á því hversu ýkt þetta ástand á Tjöm-
inni var þá fannst líffræðingnum það
fyrst og fremst enn ein sönnunin á
óeðli karleðlisins.
Ég ætla ekki að klína þessari skoð-
un upp á Guðrúnu Agnarsdóttur. Mér
sýnist góðsemi hennar ekki vera
harðrar femínískrar ættar, til þess er
hún of móðurleg. En hún deilir upp-
hafningu fómarlambsins engu að síður
með líffræðingnum sem lá á gæjum á
Tjöminni.
Glerbrot
í vetur sem leið sá ég Glerbrot eftir
Arthur Miller í Þjóðleikhúsinu. Það
merkilegasta sem ég heyrði þar, var að
það er nóg af masókistum í heiminum
en enginn sadisti. Leikstjóranum, sem
var kona, fannst þetta ekki eins merki-
legt og mér og lét aðalkvenpersónuna
læknast af lömun sinni, standa upp úr
hjólastólnum og ganga í átt til betra
lífs þegar eiginmaður hennar loksins
dó. Hún sætti sig ekki við að bæði
karlinn og konan höfðu rnengað sitt
eigið líf og hvort annars með því að
fóstra og gæla við fómarlambið í sér.
Þau vora bæði masókistar en hvoragt
sadistar. Þau vora bæði fómarlömb án
níðings. Ég hef rekist á helling af fólki
sem líkt er komið á með og persónun-
um hans Millers. Það hefur lent í ein-
hveiju eða misst af einhveiju. Það hef-
ur ekki fengið það sem það átti skilið
eða akkúrat það sem síst skyldi. Og
auðvitað þreytist það ekki á að benda
á hveijum um er að kenna. Og það er
aldrei það sjálft.
Vilja konur láta nauðga sér?
Og nú er ég kominn út á hættulegar
brautir. Ég hef dregið fram fórnar-
lömb nauðgana á Tjörninni, ég hef
haldið því fram að fómarlömbin séu
fórnarlömbunum verst og ég er að
skrifa grein um forstöðumann bráða-
móttöku fórnarlamba kynferðislegs
ofbeldis. Næsta skref hlýtur að vera að
halda því fram að konur vilji láta
nauðga sér.
En ég ætla ekki að stíga það skref.
Ég trúi því ekki að það sé almennt að
fólk vilji láta nauðga sér ffekar en ég
trúi því að fólk sækist eftir að verða
fyrir snjóflóðum eða missa bömin sín
ung. Fólk sækist ekki eftir áföllum í
lífinu. En ég trúi því jafnframt að fólk
geti aldrei komið sér svo vel fyrir að
áföllin sæki það ekki heim. Málið er
ekki að koma sér hjá hrösun heldur að
ná því að standa upp. Það sem drepiir
niann ekki gerir mann sterkan, eins og
Nietzsche sagði. Guð er að reyna þig,
eins og amma mín sagði.
Ef maður trúir Nietzsche og ömmu
minni getur maður ekki haldið því
fram að það séu mannréttindi að geta
lifað af launum sínum. Maður trúir
ekki að sjálfsvirðing þjóðar aukist
með átaki í iðnmenntun. Maður trúir
því ekki að allir menn eigi rétt á að
vera hamingjusamir. Maður veit að
engum manni er annað sæmandi en
vera hamingjusamur en jafnframt að
hver og einn verður að hafa hugrekki
til að teygja sig eftir gleðinni.
Sá sem upphefur fórnarlambið
krefst réttlætis, bóta fyrir tjónið og
tryggingu fyrir að ekkert illt muni aft-
ur henda. Sá kýs Guðrúnu Agnarsdótt-
ur. Ég, Nietzsche og amma kjósum
eitthvað annað. ■