Alþýðublaðið - 17.07.1996, Qupperneq 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ1996
ástarsaga
■ Seint á 18. öld hlupust Sara Ponsonby og Eleanor Butler að
heiman og settust að í litlu þorpi í Wales. Þar bjuggu þær
saman í rúm fimmtíu ár og urðu að goðsögn í lifanda lífi
Ástfangnar
iómfrúr
Heimili Söru og Eleanor. Þangað lagði margur andans jöfurinn leið sína til
að líta augum konurnar sem höfðu orðið að goðsögn í lifanda lífi.
Asínum tíma voru þær
kallaðar frægustu jóm-
frúr Evrópu.
Wordsworth, Byron og
Walter Scott vom með-
al þeirra fjölmörgu sem leituðu eftir
vinfengi þeirra. Konumar sem vöktu
heimsathygli fyrir lifnaðarhætti sína
og ástarsamband vora Eleanor Butler
og Sara Ponsonby sem í rúm fimmtíu
ár deildu saman sæng.
Þær ólust upp á Irlandi og voru af
vel metnum aðalsættum. Hvorag naut
hamingju í æsku. Sara var barn að
aldri þegar hún missti foreldra sína og
var tekin í fóstur af frænku sinni,
Lafði Betty Fownes og Sir William,
eiginmanni hennar.
Eleanor Butler var þriðja dóttir for-
eldra sinna og fæðing hennar hafði
vakið litla gleði því foreldramir von-
uðust eftir syni. Hann fæddist örfáum
árum síðar og naut ólíkt meiri ástríkis
foreldra sinna en systir hans. Líklega
var það vegna alls sem honum hlotn-
aðist en henni ekki, sem Eleanor lagði
mikla fæð á bróður sinn.
Hin kaldlynda og metnaðargjama
móðir Eleanor hafði lítið fyrir því að
koma tveimur elstu dætrunum í ör-
ugga höfn hjónabandsins. Hún átti erf-
iðara verk fyrir höndum með Eleanor
sem þótti snemma karlmannleg í útliti
og lítið augnayndi. Þegar við bættist
sérviska, kaldhæðni og erfið skapgerð
virtist vart vinnandi vegur að koma
stúlkunni undir karlmann. Sú hugsun
varð æ ágengari í huga móðurinnar
hvort ekki mætti losna við stúlkuna í
klaustur.
Þegar Eleanor var tæplega þrítug
hafði Lafði Fownes samband við fjöl-
skyldu hennar og spurðist fyrir um
það hvort Eleanor væri reiðubúin að
hafa auga með Söra sem þá var í skóla
í nágrenninu. Þegar Eleanor kynntist
hinni þrettán ára gömlu hlédrægu og
viðkvæmu Söru þá mættust tvær ein-
mana sálir sem fundu að þær áttu sam-
leið. Eleanor, sem var mjög vel
menntuð, kenndi Söru frönsku og las
með henni skáldsögur og heimspeki-
rit. Þær heilluðust sérstaklega af ritum
franskra heimspekinga um hið fá-
brotna líf í skauti náttúrannar, líf sem
átti að ganga fullkomnun næst.
Út í óvissuna
Þegar skólagöngu Söra lauk héldu
vinkonurnar hvor til síns heima en
sælli en áður. Arin liðu. Móðir Elea-
nor var enn að velta fyrir sér hug-
myndinni um að koma dóttur sinni í
klaustur og með hverju árinu þótti
henni sá kostur fysilegri. Sara var orð-
in aðlaðandi ung kona og William
fóstri hennar tók að h'ta hana gimdar-
auga. Kona hans var farin að heilsu og
honum þótti Sara henta vel í hlutverk
seinni eiginkonu. Hann gerðist nú æ
áleitnari við hana. Sara var seinþreytt
til vandræða en gláp hans og káf var
henni til ákafs ama.
Vinkonurnar höfðu lengi átt sér
þann draum að búa saman í litlu húsi
úti í sveit. Nú ákváðu þær að láta
drauminn rætast. Þær struku saman
um nótt, ætluðu að taka bát til Eng-
lands, leigja sér þar hús og búa saman.
Flóttinn uppgötvaðist fljótlega og ætt-
ingjar þeirra hófu leit að þeim og
þurftu ekki að leita lengi. Sara, sem
hafði ofkælst á flóttanum, lagðist nú í
rúmið. Eleanor beið þess að vera send
til Frakklands í klaustur. Hún bað um
að fá að kveðja Söru áður en hún legði
í þá ferð en þeirri bón var neitað. Hún
sagðist þá skyldu samþykkja hvað
sem væri ef hún einungis fengi að
hitta vinkonu sína í hálftíma. Eftir
nokkurt þref fékk hún leyfið. A fúndi
sínum lögðu Eleanor og Sara á ráðin
um aðra flóttatilraun.
Stuttu síðar strauk Eleanor frá
heimili sínu og komst óséð inn á
heimili Söra, dvaldi í herbergi hennar
og faldi sig inni í klæðaskápnum við
minnsta hættumerki. Þjónustufólk
kom loks upp um dvalarstað hennar.
Vinkonumar tilkynntu þá að þær ætl-
uðu sér ekki að skilja og vildu fara
saman til Englands. Sir William sendi
nú bréf til föður Eleanor þar sem hann
skýrðu honum frá áætlun vinkvenn-
anna og bað hann að sækja dóttur
sína. Sir William reyndi síðan að telja
uppeldisdóttur sinni hughvarf og í til-
raun til þess kraup hann að fótum
hennar. Hún svaraði því til að þótt all-
ur heimurinn krypi að fótum sér
myndi hún ekki breyta áformum sín-
um sem væru að lifa og deyja með
fröken Butler. Hún sagði að ef lagst
yrði gegn þessum áformum myndi
hún verða til meiri vandræða en
nokkra sinni áður.
Sir William var ráðþrota en fjöl-
skylda Eleanor hafði fengið meira en
nóg af dóttur sem virtist eingöngu
vera til vandræða. Faðir hennar sendi
Sir William bréf þar sem hann sagðist
samþykkja ráðagerðir vinkvennanna.
Vorið 1778 héldu þær á brott saman,
Sara um tvítugsaldur.
Eleanor Butler sem þá var þijátíu og
níu ára og Sara Ponsonby sem var
tuttugu og þriggja ára. Með þeim fór
þjónustustúlka Söra. Þær snera aldrei
aftur til frlands.
Frægðin ber að dyrum
Þær settust að í Wales, í Llangollen,
litlu og fremur drangalegu þorpi sem
átti eftir að vera heimili þeirra í rúma
hálfa öld. Þær leigðu sér hús, innrétt-
uðu það eftir eigin höfði og gerðu að
fallegri og hlýlegri vistarvera.
Garðyrkja var eitt helsta áhugamál
þeirra. í garðinum ræktuðu þær græn-
meti og ávexti. Garðurinn þótti
snemma svo eftirtektarverður og fal-
legur að menn gerðu sér sérstakar
ferðir til þess eins að skoða hann. Þær
skoðunarferðir voru Eleanor og Söru
fremur til ama en þær hleyptu ferða-
mönnum þó inn í helgidóminn. Með-
an áhugamenn rýndu í plöntur og
blóm leituðu sambýliskonumar skjóls
í svefnherbergi sínu og hættu sér ekki
utan dyra fyrr en gestagangurinn var
afstaðinn. Þær lifðu einangruðu lífi
fyrstu árin, brugðu sér vart af bæ
nema þá í stuttar gönguferðir. Þegar
þær voru ekki að dytta að garðinum
sátu þær inni og lásu eða máluðu.
Friðurinn var að mestu úti árið
-1790 þegar dagblaðið General Even-
ing Post gerði sögu þeirra heyrin-
kunna, vinkonunum til mikillar ar-
mæðu. Frásögn blaðsins var tæpi-
tungulaus. Þar var reyndar farið rangt
með ýmsar staðreyndir en aðalatriðin
héldu sér óbrengluð. Blaðið gaf ber-
lega í skyn að vinkonumar væra lesbí-
ur. Þeirri staðhæfingu tóku þær þung-
lega. Þær litu á samband sitt sem heil-
agt, nokkuð sem enginn fengi skilið
nema þær einar. Þær íhuguðu meið-
yrðamál en skorti fjárhagslega burði
til að fylgja þeirri áætlun eftir.
Forvitni umheimsins var vakin á
konunum tveim. A Irlandi gengu sög-
ur þess efnis að sambúðin væri mis-
heppnuð og þær væra um það bil að
snúa aftur heim. Ekkert var þeim þó
eins fjarlægt og slíkar áætlanir. Þær
undu sér einstaklega vel saman. Einu
áhyggjur þeirra snera að íjárhagslegri
afkomu sem var ekki sérlega traust.
Þær áttu eitthvert sparifé en með árun-
um gekk á það. Helsta vonin lá í arfi
og einn af öðrum féllu ættingjar þeirra
frá en fæstir þeirra sáu ástæðu til að
minnast þeirra kvenna sem þóttu hafa
saurgað nafn ætta sinna. Þeir sem þó
mundu eftir þeim ánöfnuðu þeim ein-
ungis lítilfjörlegar upphæðir.
Árin færðu þeim sífellt meiri
frægð. Lesbíur eða ekki, kynferðislegi
Mynd sem sögð er vera af Eleanor.
þátturinn var ekki áberandi í hugleið-
ingum manna um konurnar tvær.
Flestir kusu að líta á samband þeirra
sem dæmi um fullkomin andlegan
samruna tveggja einstaklinga. Rétt
eins og konurnar tvær gylltu menn
fyrir sér sambandið, hófu það í eins
konar æðra veldi. Þeir vora fjölmargir
sem sáu í lífsháttum þeirra eins konar
uppfyllingu hins fullkomna lífs; líf í
nánu sambandi við náttúru og víðs
ljarri heimsins glaumi.
Vinkonumar höfðu vart frið fyrir
gestakomum. Rómantísku skáldin
vora meðal þeirra sem lögðu lykkju á
leið sína til að heilsa upp á konumar
tvær. Walter Scott varð góður kunn-
ingi þeirra. Það sama átti við um
Wordsworth sem orti til þeirra Ijóð,
sem var reyndar ekki með hans betri
smíðum. Byron sendi þeim áritað ein-
tak af Ijóðabók sinni. Amelía, dóttir
Georgs III sendi þeim ætumynd eftir
Elísabetu systur sína. Hertoginn af
Wellington reyndist þeim þó einna
best. Hann var mikill aðdáandi þeirra
og það var ekki einna síst fyrir hans
tilstilli að breska krúnan sá sambýlis-
konunum fyrir lífeyri.
Ekki er fjarri sanni að segja að El-
eanor og Sara hafi orðið eins konar
tískufyrirbæri, eins og þeir einstaka
sinnum verða sem lifa mjög óhefð-
bundnu lífi. Litli drungalegi bærinn
Llangollen var skyndilega orðinn eft-
irsóknarverður ferðamannastaður
vegna tveggja kvenna sem þangað
höfðu sótt til þess eins að fá að búa
saman í friði. fbúar Llangollen voru
stoltir af þeim eins og væra þær veg-
legur minnisvarði um reisn þorpsins.
Tengdasonur Walter Scott, sem var
annars lítið hrifinn af þeim, sagði:
„Þær hafa lengi verið verndarenglar
þessa þorps og era tilbeðnar af öllum
þeim sem þekkja þær.“
Það voru ekki allir gestkomandi
sem deildu aðdáun íbúanna. Ópíu-
mætan og skáldið De Quincey heim-
sótti sambýliskonurnar og hlaut svo
kuldalegar móttökur að hann sá
ástæðu til að rægja þær linnulaust.
Óbeit hans deildi hefðarkona nokkur
sem frussaði „sveiattan" í hvert sinn
sem nöfn kvennanna bar á góma.
„Þær eru meira blátt áfram en ég hafði
haldið en ekki eins greindar," sagði
aðalskona sem hafði heimsótt þær.
„Mér finnst Eleanor mjög greind og
mjög einkennileg,“ sagði önnur.
Það fór ekki framhjá þeim sem
heimsótti þær að Eleanor var sterki
aðilinn í sambandinu. Hún tók allar
meiriháttar ákvarðanir og hafði ætíð
orð fyrir þeim. Hún var skapmikil og
gat reiðst illileg eins og óboðnir gestir
urðu margoft varir við. Sara talaði
venjulega lítið en tók undir allt sem
Eleanor sagði og beygði sig jafnan
undir vilja sambýliskonu sinnar. Þeir
sem best þekktu til sögðu að Eleanor
hefði aldrei séð eftir flóttanum frá fr-
landi en það hefði Sara hins vegar ein-
staka sinnum gert. Sara var í eðli sínu
full sektarkenndar og haldin höfnunar-
tilfinningu og henni fannst líkt og hún
hefði brotið af sér með því að hverfa
burt frá fjölskyldu og vinum.
Síðustu árin sem Eleanor lifði var
hún blind og algjörlega háð Söru. Um
leið urðu eins konar hlutverkaskipti
þeirra á milli. Nú var það Eleanor sem
varð þögul og undirgeftn meðan Sara
stjómaði af hógværð.