Alþýðublaðið - 01.11.1996, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1996
MMÐIIIilfHIII
21205. tölublað
Hverfisgötu 8-10 Reykjavík Sími 562 5566
Útgefandi Alprent
Ritstjóri Hrafn Jökulsson
Fréttastjóri Jakob Bjarnar Grétarsson
Auglýsingastjóri Ámundi Ámundason
Umbrot Gagarín ehf.
Prentun ísafoldarprentsmiðjan hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing
Sími 562 5566
Fax 562 9244
Tölvupóstur alprent@itn.is
Áskriftarverð kr. 1.500 m/vsk á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 100 m/vsk
Glímt um formannsstól
Nú er ljóst að tveir þingmenn Alþýðuflokksins að minnsta kosti
munu keppa um formennsku flokksins þegar Jón Baldvin Hanni-
balsson lætur af embætti. Sighvatur Björgvinsson reið á vaðið, og
nýtur meðal annars stuðnings Jóns Baldvins. í gær tilkynnti svo
Guðmundur Ami Stefánsson að hann myndi freista þess að verða
ellefti formaður Alþýðuflokksins. Enn er beðið ákvörðunar
Rannveigar Guðmundsdóttur, sem verið hefur í útlöndum að
undanfömu en kemur til landsins um helgina. Þá hefur Össur
Skarphéðinsson verið orðaður við formennsku, en hann hefur til
þessa tekið því fjarri.
Það er ekkert nýtt að tekist sé á um formennsku í Alþýðu-
flokknum. Allar götur síðan Hannibal Valdimarsson steypti Stef-
áni Jóhanni Stefánssyni árið 1952 hefur það fremur verið undan-
tekning en venja að formenn flokksins hafí átt í vök að veijast.
Þannig náði Jón Baldvin völdum í hallarbyltingu fyrir tólf ámm
með því að steypa Kjartani Jóhannssyni úr sessi. Jóni Baldvin var
aðeins einu sinni ögrað alvarlega sem formanni, þegar Jóhanna
Sigurðardóttir bauð sig fram gegn honum fyrir rúmum tveimur
ámm.
Viðbrögð alþýðuflokksmanna vom blendin þegar Jón Baldvin
kynnti hugmyndir sínar um hvemig forystumenn Alþýðuflokks-
ins ættu að skipta með sér verkum á næstu ámm. „Pólitíska
erfðaskráin" gerði ráð fyrir að Sighvatur tæki við formennsku,
Guðmundur Árni yrði áfram varaformaður, Rannveig Guð-
mundsdóttir leiddi áfram þingflokk jafnaðarmanna og Össur
Skarphéðinsson tæki að sér formennsku í framkvæmdastjóm.
Með þessu vildi Jón Baldvin koma í veg fyrir átök, sem vissulega
geta veikt og skaðað flokkinn vemlega. Heimilisböl síðustu ára
endaði með klofningi sem kostaði tap í alþingiskosningum, og
átti þannig veigamikinn þátt í að afturhald og íhald íslenskra
stjómmálá læstu saman klónum við landsstjómina.
En þótt erjur í forystusveit hafi verið Alþýðuflokknum dýr-
keyptar er eðlilegt að margir vilji fá tækifæri til að kjósa um
næsta formann. Alþýðuflokkurinn stendur á tímamótum þegar
Jón Baldvin lætur af embætti. Jón Baldvin hefur mótað flokkinn
og ásýnd hans í ríkara mæli en almennt gerist um flokksformenn.
Alþýðuflokkurinn tekur breytingum þegar Jón Baldvin hættir, og
því hljóta flokksmenn að hugleiða vandlega hver sé best til þess
fallinn að leiða flokkinn og gefa honum trúverðugt yfirbragð. Al-
þýðuflokksmönnum er því ekki nema hollt að ganga hreint til
verks og útkljá í lýðræðislegum kosningum hver á að gegna leið-
togahlutverkinu næstu árin.
Enginn vafi leikur á því, burtséð frá hvem þeir styðja til for-
mennsku, að alþýðuflokksmenn vilja að glíman um formennsk-
una fari heiðarlega og drengilega fram. Sú krafa hefur komið ít-
rekað fram í aðdraganda flokksþingsins, og verður áréttuð nú
þegar fyrir liggur að kosið verður milli frambjóðenda um emb-
ætti ellefta formanns Alþýðuflokksins. Málefnaleg og hressilega
barátta er af hinu góða, enda munu menn þá ganga ósárir frá leik.
Alþýðuflokksmenn eiga heimtingu á því að frambjóðendur til
formanns, hvort sem þeir verða tveir eða fleiri, lýsi afdráttarlaust
að þeir muni reka drengilega baráttu - og una síðan úrslitunum.
s k o ð a n
Islenskir arkitektar II
Ég er sjálfur af þeirri kynslóð sem
ólst upp í köldum sviplausum kumb-
öldum steyðuæðis viðreisnaráranna.
Ég er alinn upp í höfði arkitekts.
Háleitishverfið er þrátt fyrir nafnið
ekki mjög háleitur arkitektúr. Ég er
alinn upp í andlausu umhverfi. Eða
fremur andrömmu umhverfi. f síðustu
skáldsögu minni lýsti ég slíku hverfi
sem svo óheppilega var sprottið fram
úr andlausu höfði manns sem að auki
átti við andremmu að stríða. Þessi
hugmynd spratt af sjálfsævisögulegri
staðreynd. Á skrifborði einhvers
borgarskipuleggjandi arkitekts í lok
sjötta áratugarins lá heilt hverfi á
pappúnum og yftr það lagðist andfýla
Vikupiltur |
úr vitum hans sem bograði yfir
teikningunni, andíyla sem síðan lá og
liggur enn yfir þessu hverfi og
mengaði líf íbúa þess um ókomin ár.
Foreldrar mínir ólust upp við peninga-
lykt í fjarlægum fjörðum þessa lands
en ég lék mína barnaleiki í steypu-
skjóli umvafinn andremmu arkitekts,
og sjálfsagt hefur líka verið talsverður
peningur í þeirri lykt. Og alltaf þegar
ég stóð, sem heimspekilegur lítill
drengur, við stofugluggann og horfði
á fyrstu snjóflygsur vetrarins falla
fyrir utan fannst mér eins og þetta
væri flasan úr höfði þess sama manns
sem hannaði hverííð. Ég kunni aldrei
við mig í þessari sálarlausu blokk. Ef
ég væri sannur kverúlant væri ég
búinn að kveina á tveimur glans-
lökkuðum tímaritsopnunum undir
fyrirsögninni: „Ég er mótaður af sálar-
lausu umhverfi” og væri svo búinn að
stofna sálfræðilegan stuðningshóp
með tilheyrandi áfallahjálp undir heit-
inu „Arkitektar eyðilögðu líf okkar.”
En kannski er þetta allt saman
spurning um tíma. Bárujárnshúsin
þóttu fátækraleg og ekki mjög listræn
eða eftirsótt á sínum tíma. Það tekur
fimmtíu ár að setja sál í hús. Kannski,
einhvemtíma eftir hundrað ár, munu
unglingarnir ef til vill flykkjast í
blokkirnar í Háleitishverfi sem þá
munu þykja flottar og fallegar og
fullar af sál. Kannski. Mjög mikið
kannski.
En nú er liðin hin ístrumóða steypu-
tíð og íslenskur arkitektúr í dag er að
komast í fallegra horf en áður var.
íslenskir arkitektar eru smám saman
að ná því sjálfstrausti sem þarf til að
skapa okkur nýstárleg en um leið
falleg og þægileg híbýli sem henta
íslenskum aðstæðum. Þeir eru bráðum
hættir að vera hreinir innflytjendur
erlendra áhrifa. Þeir eru að ná sér
uppúr hinu flata þaki sem þeir
uppgötvuðu óvart í sólarlandaferðum
sínum til Spánar og Mexíkó og lands-
menn mega margir hverjir enn hafa
yfir höfði sér. í húsum þeirra fyllir
innlendur rigningar-þaklekinn föt og
fötur til minningar um vel heppnað og
sólríkt sumarfrí arkitektsins og hans
fjölskyldu. En smám saman eru
íslenskir arkitektar að ná því að setja
sál í steypuna. Hinn þunglamalegi og
steypuverðbólgni framsóknarstíll er á
undanhaldi. Úr hinu millibrúandi
límtréstímabili erum við að sigla inn í
fallegan og bogadreginn léttleika. Allt
í einu langar mann til þess að búa í
nýjum húsum, tilfinning sem er ný,
því áður gilti sú setning að allt nýtt
væri ljótt. Ingólfstorg, Skólavörðuholt,
Hæstaréttarhús, Perla, jafnvel Ráðhús:
(þó maður sé enn að reyna að kyngja
staðarvalinu, líkt og endur brauði) Allt
eru þetta á einhvem hátt heppnaðir
hlutir. Þeir fara allavega ekki í
taugamar á manni.
En ennþá kemur þó fyrir að maður
man eftir þessari gömlu klisju, þessum
gamla alþýðusannleik um „arkitekt
með eftirtekt”. Til dæmis þegar ég
heimsæki frænku mína sem hefur
komið sér fallega fyrir í nýju háhýsi
við Skúlagötu þar sem útum gluggann
ber við heimsins fegursta útsýni:
Vorkvöld í Reykjavík með bláum
sundum og þremur fjólubláum draum-
um handan þeirra. Frænka býður til
sætis og maður sígur niður í þæginda-
stól og ætlar að njóta útsemdarinnar
betur en einhver ótrúleg akritektómsk
dilla, fullkomin tilgerð, kemur í veg
fyrir það: Af frábæmm frumleik hefur
hönnuður byggingarinnar ákveðið að
vera örðuvísi og hafa gluggapósta
lárétta; sá neðsti liggur akkúrat í réttri
hæð til byrgja fyrir sjóindeildarhring,
sólarlagið yfir Snæfellsjökli og allt
það nes hverfur faglega á bakvið
ofurhannaðan karminn, Akrafjall og
Skarðsheiði sömuleiðis. Smá mistök
sem pirra munu að eilífu. En ein
tilgerð kallar á aðra: Þetta endar með
því að maður verður að færa sig yfir í
Le Corbuiser-stólinn sem listræn
frænka á einmitt í sinni stofu, og í
þessu módemíska fyrirbæri sem varla
er fyrir einn póstmódemískan mann
að sitja í, eða heldur liggja, úr honum
má greina rönd af Kjalamesi undan
karminum.
Þetta dæmi sýnir enn og aftur
hversu viðkvæm og afdrifarík verk
arkitekta eru. Kæru a^rkitektar. Þið
verðið að vanda ykkur. Þið verðið að
hugsa um okkur. Hugarsmíðar ykkar
em heimkynni okkar.
Ég veit. Þið hugsið um okkur.
Þegar þið hannið um okkur hús. En
hvers vegna stendur þá á því að þegar
þið hannið hús fyrir guð, þegar þið
hannið guðshús, þá hugsiði ekki um
hann? Ég veit ekki fyrir hverja
íslenskar nútímakirkjur em hannaðar.
Ekki til að laða að sér fólk. Enda
mætir enginn í kirkjur lengur. Og ekki
em þær hannaðar guði til dýrðar. Nei,
nýjar kirkjur em reistar arkitektinum
til dýrðar. Öll sú Iistræna tilgerð sem
hann býr yfir og yfirleitt er haldið í
skefjum af fjármögnunaraðilum og
því venjulega fólki sem á að byggja
húsin og búa í þeim, allri þessari upp-
söfnuðu tilgerð er hleypt óhindrað
fram þegar kemur að því að hanna
kirkjur. Einmitt þegar kemur að því að
arkitektinn sýni sem allra mesta
auðmýkt, fyrir guði, í hönnum helgi-
dómsins, varpar hann henni allri frá
sér eins og gömlum munkakufli og
byggir hús eftir stnu höfði. Hér birtist
öll sú frekjulega trú okkar aldar að
hunsa alla góða hefð: 2000 ámm af
virðingu og glæsilegri hefð er vaipað
út af teikniborði og í staðinn koma
eintómar dillur og ógnarsnjallar
hugdettur, tjáningin ein og óhamin.
Arkitektinn gengur alla leið og verður
listamaður; reisir skúlptúr, höggmynd
uppá 70 milljónir. fslenskar nútíma-
kirkjur em ekki kirkjur heldur minnis-
varðar arkitekta um sig sjálfa.
Sjálfreistir bautasteinar blessaðir af
biskupi landsins. Og af fádæma og
sjaldheyrðri þolinmæði og fordóma-
leysi sættir þjóðin sig við þessi fárán-
legu fyrirbæri og gengur bljúg inn um
trapísu-lgaðar dyr í fermingar sínar og
jarðarfarir. Kannski er það guðsóttinn.
Kannski þorir fólk ekki að æmta mót
því sem guði heyrir. En menn blóta á
laun. Það má blóta þessu á laun.
íslenskar nútíma-kirkjur: Það er
sama hvert formið er, hvort sem það
er tjald úr stáli, öfugir skíðastökk-
pallar, eða steypuklossuð skipsstefni
að brjótast fram og upp úr holtum
langt inní landi. Þjóðin gefur þessum
hlutum sitt rétta nafn, uppnefnir
kirkjur landsins: Indjánatjaldið í
Breiðholti eða Stjömuskoðunarstöðin
útá Nesi. Þetta em lélegir brandarar
sem standa munu í 1000 ár og allir
hættir að hlæja fyrir löngu. Islenskar
nútíma-kirkjur em absrakt byggingar.
Fyrir hveija em reistar abstrakt bygg-
ingar? Jú kannski...guð er jú ekki
beint áþreifanlegur. Kanski eiga þessi
abstrakt steypubákn að túlka trú eða
trúleysi landans. íslenskar nútíma-
kirkjur em ó-trúlegar. Og kannski er
það einmitt málið? Ef þú ætlar að trúa
á guð skaltu byrja að reyna að trúa því
að þetta, - þetta þarna, þessi skíða-
stökkpallur þama - sé kirkja. Og ef þér
tekst það, er eftirleikurinn auðveldur.
Hér emm við aftur komin að hinu
mikla valdi sem arkitektinn hefur. Og
því sem virkar svo ógnvekjandi á
almenning að hann kýs helst að veija
sig fyrir þessum “sérfræðingum” með
sleggjudómum. Hugarsmíðar arki-
tektsins em heimkynni okkar. Hann
skapar heim okkar. Áður fyrr bjó fólk
í sveitum. Það bjó við upphaflega
sköpun heimsins, smíð náttúrunnar,
verk guðs. Nú búum við í borgum, í
landslagi gerðu af manna höndum,
hönnuðu af arkitektum. Arkitektinn er
guð.
Tilgerðarlegur guð.
Kæru guðir. Þið sem eruð almátt-
ugir, þið sem skapið heiminn: Ekki
gera það á sjö dögum. Takið ykkar
tíma. Vandið ykkur. Og þó vegir
ykkar séu órannsakanlegir: Farið þá
ekki of langt úr alfaraleið í smíðum
ykkar. Blessið heimili okkar af
sönnum innblæstri. Gerið hversdag
okkar að hátíðardegi.
Kæru guðir. Sýnið oss miskunn.
Fyrirgefið okkur syndir okkar og
skítkast í ykkar garð.
Kæm arkitektar. Burstið tennumar
vel og notið munnskol. Andremma
ykkar varir að eilífu. ■
a g a t a 1 1 nóvember
Atburðir dagsins
1197 Jón Loftsson goðorðs-
maður í Odda lést, 73 ára.
Hann var um sína daga voldug-
asti höfðingi á íslandi. 1755
Tveir þriðju hlutar Lissabon í
rústum eftir gríðarlegan jarð-
skjálfta. Milli 30 og 60 þúsund
manns týna lffi. 1950 Truman
Bandaríkjaforseta sýnt banatil-
ræði. Hann slapp ómeiddur en
h'fvörður hans beið bana. 1954
Þjóðernissinnar í Alsír hefja
stríð á hendur Frökkum. 1972
Bandaríska skáldið Ezra Pound
deyr í Feneyjum, 87 ára. 1984
Rajiv Gandhi verður forsætis-
ráðherra Indlands f stað móður
sinnar, Indiru Gandhi, sem var
myrt daginn áður. 1991 Hvíti
vtkingurinn, kvikmynd Hrafns
Gunnlaugssonar, var frumsýnd.
Hún kostaði 450 milljónir
króna og var sú dýrasta sem ís-
lendingur hefur gert.
Afmælisbörn dagsins
Spencer Perceval 1762, bresk-
ur forsætisráðherra sem var
veginn í þinghúsinu. Stephen
Cranc 1871, bandarískur rit-
höfundur. L.S. Lowry 1887,
enskur listmálari. Hrafn Jök-
ulsson 1965, ritstjóri.
Annálsbrot dagsins
Þrjár manneskjur voru líflátnar
á alþingi á þessu sumri. Faðir
og dóttir; áttu bam til samans;
voru úr ísafjarðarsýslu; hann
hálshöggvinn, henni drekkt.
Maður úr Húnavatnssýslu, átti
bam við stjúpdóttur sinni, hann
missti lífið; fyrir hana var úl-
skrifað.
Grímsstaðaannáll, 1738.
Afstæði dagsins
Nái afstæðiskenning mín við-
urkenningu mun Þýskaland
telja mig Þjóðverja og Frakk-
land lýsa því yfir að ég sé al-
heimsborgari. Reynist kenning
mín ósönn munu Frakkar segja
mig Þjóðverja en Þjóðverjar
lýsa yfir að ég sé gyðingur.
Álbert Einstein.
Málsháttur dagsins
Hver djöful vill hræða, má hátt
kalla.
Egg dagsins
Drambsamur maður líkist eggi.
Það er svo sneisafullt af sjálfu
sér að ekkert rúmast þar annað.
A. Nimeth.
Orð dagsins
Aðeins eitt
get égfœrt ykkur
systur brœður
vantrúna ó vopnið.
Geirlaugur Magnússon.
Skák dagsins
Staðan í skák dagsins er ævin-
týraleg í meira lagi: Glek hcfur
hvítt og á leik gegn Radovskí.
Leikur hvíts liggur enganveg-
inn í augum uppi - þeir sem
finna hann hafa fulla ástæðu til
sjálfsánægju.
Hvítur leikur og vinnur.
Rxf7 2. ... g6 3. Db4 Be7 4.
Rd6+I! Bxd6 5. Rc6+ Hér
gafst ringlaður Radovskí upp.